Samsun ilinin batısında, il merkezine yaklaşık 51 kilometre uzaklıkta yer alan Bafra ilçesi, adını aldığı Bafra Ovası üzerinde kurulmuştur. Türkiye'nin tarımsal üretim potansiyeli yüksek ovalarından biri olan bu ova, Kızılırmak Nehri'nin taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur; nehir, ilçe sınırları içerisinden geçerek Karadeniz'e dökülmeden önce Kızılırmak Deltası'nın doğu bölümünü meydana getirir. İlçenin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktadır; geçmişte tütün üretimiyle bilinen Bafra Ovası'nda günümüzde sebze, meyve, çeltik ve buğday gibi ürünler yetiştirilmektedir. Tarıma dayalı sanayi, hayvancılık ve balıkçılık da ilçedeki diğer ekonomik faaliyetler arasındadır.
Bafra (Samsun Büyükşehir Belediyesi)
Tarih
Bafra ilçesinin tarihi, bulunduğu coğrafi konumla, özellikle Kızılırmak Nehri'nin oluşturduğu verimli Bafra Ovası ile yakından ilişkilidir. Bu elverişli coğrafya, bölgenin Kalkolitik ve Erken Tunç Çağlarına kadar uzanan dönemlerden itibaren yerleşim görmesini sağlamıştır. İlçeye bağlı İkiztepe mevkiinde yapılan arkeolojik kazılar, bu erken dönemlere ait buluntular ortaya koymuştur ve bölgenin tarih öncesi dönemlerdeki yerleşim düzeni hakkında bilgi sunmaktadır. Antik Çağ'da Paflagonya olarak adlandırılan coğrafi bölge içerisinde yer alan Bafra ve çevresi, Hititler başta olmak üzere çeşitli Anadolu medeniyetlerinin etki alanında kalmıştır. Sonraki süreçlerde Pers, Makedon ve Helenistik krallıkların hakimiyeti altına girmiştir.
Roma İmparatorluğu'nun Anadolu'ya egemen olmasıyla birlikte Bafra bölgesi de Roma yönetimine dahil olmuştur. Roma İmparatorluğu'nun bölünmesinin ardından Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nun kontrolünde kalmıştır. Bu dönemde bölgenin idari ve sosyal yapısı hakkında ayrıntılı bilgi sınırlı olsa da, Bizans egemenliğinin Malazgirt Savaşı sonrasına kadar devam ettiği anlaşılmaktadır.
1071 Malazgirt Savaşı'nın ardından Anadolu'da Türk hakimiyeti yayılmaya başlamış, Bafra ve çevresi de zamanla Selçuklu Devleti ve ona bağlı beyliklerin etki alanına girmiştir. Danişmentliler ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin ardından bölgede Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) Beyliği'nin hakim olduğu bir dönem yaşanmıştır. Bu beyliklerin bölgedeki idari ve askeri varlığı, Türk nüfusunun yerleşmesinde rol oynamıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nun Fatih Sultan Mehmet döneminde Candaroğulları Beyliği'ne son vermesiyle Bafra, kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı idari sisteminde Bafra, önce bir kasaba, daha sonra ise bir kaza (ilçe) merkezi olarak teşkilatlanmıştır. Osmanlı döneminde Bafra, tarımsal potansiyeli sayesinde gelişme göstermiş, özellikle tütün üretimiyle ön plana çıkmıştır. Bu dönemde ilçede çeşitli mimari eserler de inşa edilmiştir. Büyük Cami (Cami-i Kebir) ve Taşköprü gibi yapılar, Osmanlı döneminden kalan mimari mirasın örnekleridir. İlçenin nüfus yapısı ve sosyal hayatı da bu dönemde şekillenmiştir.
Milli Mücadele yıllarında ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecinde Bafra, Samsun'a bağlı bir ilçe olarak idari yapısını sürdürmüştür. Cumhuriyet döneminde tarımsal faaliyetler devam etmiş, idari ve sosyal altyapı geliştirilmiştir. İlçe, tarih boyunca sahip olduğu tarımsal kimliğini günümüzde de büyük ölçüde korumaktadır. Arkeolojik buluntulardan Osmanlı dönemi yapılarına uzanan tarihsel süreç, Bafra'nın uzun bir yerleşim geçmişine sahip olduğunu göstermektedir.
Coğrafya ve İklim
Samsun ilinin bir ilçesi olan Bafra, Orta Karadeniz Bölgesi'nde, il merkezinin batısında konumlanmıştır. Coğrafi yapısını belirleyen ana unsurlar; Kızılırmak Nehri, nehrin oluşturduğu Bafra Ovası ve Kızılırmak Deltası ile Karadeniz kıyısıdır. İlçenin yüzölçümü ve komşuları hakkındaki idari bilgiler kaynaklarda yer almaktadır.
İlçenin topografyası büyük ölçüde Bafra Ovası tarafından domine edilir. Bu ova, Kızılırmak Nehri'nin taşıdığı alüvyonların birikmesiyle oluşmuş geniş bir düzlüktür. Ovanın yüzeyi genellikle düz veya hafif engebeli bir yapı gösterir ve deniz seviyesine yakın bir yüksekliktedir. Kızılırmak Nehri, ilçe sınırları içerisinden geçerek Karadeniz'e dökülür ve bu noktada Türkiye'nin önemli sulak alanlarından biri olan Kızılırmak Deltası'nı oluşturur. Deltanın doğu kısmı Bafra ilçe sınırları içinde kalır. Delta alanı, lagünler, göller (Balık Gölü, Uzun Göl, Cernek Gölü gibi isimler zikredilebilir) ve bataklıklar gibi farklı sulak alan habitatlarını içerir. İlçenin Karadeniz'e kıyısı bulunmaktadır ve bu kıyı şeridi de coğrafi yapının bir parçasıdır. Ovanın çevresinde, güneye doğru yükselen daha engebeli araziler veya tepelik alanlar bulunabilir.
Hidrografik olarak ilçe, Kızılırmak Nehri'nin etkisi altındadır. Nehir, hem ovanın oluşumunda rol oynamış hem de delta ekosistemini besleyen ana su kaynağıdır. Delta içerisindeki göller ve lagünler de ilçenin su varlıkları arasında sayılır. Toprak yapısı, Bafra Ovası'nda alüvyal karakterdedir ve bu durum tarımsal faaliyetler açısından bir zemin oluşturur. Doğal bitki örtüsü, delta bölgesinde sulak alan bitkilerini, sazlıkları ve subasar ormanları (eğer kaynaklarda belirtiliyorsa) içerebilir. Ovanın büyük bölümü ise tarım arazisi olarak kullanılmaktadır.
Bafra ilçesinin iklimi, Karadeniz ikliminin özelliklerini taşır. Genel olarak yazlar ılık veya sıcak, kışlar ise serin ve yağışlı geçer. Kıyıya yakınlığı nedeniyle nem oranı genellikle yüksektir. Yıllık sıcaklık ortalamaları ve mevsimsel sıcaklık değişimleri Karadeniz Bölgesi'nin kıyı kesimi karakteristiğini yansıtır. Yağışlar yıl içine dağılmış olmakla birlikte, en fazla yağış genellikle sonbahar ve kış aylarında görülür.
Nüfus ve Demografi
Samsun iline bağlı Bafra ilçesinde, 2024 yılı itibarıyla toplam 143.600 kişi ikamet etmektedir. Bu nüfusun 71.811’ini erkekler, 71.789’unu kadınlar oluşturmakta olup, cinsiyet dağılımı %50,01 erkek ve %49,99 kadın olarak neredeyse tam bir eşitlik göstermektedir. Kayıtlı nüfus verileri, İlçe Nüfus Müdürlüğü’nün yürüttüğü Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi aracılığıyla derlenmekte ve yerleşik nüfus profiline ilişkin yüksek bir güvenilirlik sunmaktadır.
2007–2024 dönemine ait nüfus verileri, Bafra’nın demografik yapısında dalgalı ancak genel olarak durağan bir seyir olduğunu ortaya koymaktadır. İncelenen dönemde nüfus en yüksek değerine 145.393 kişiyle 2009 yılında ulaşmış, ardından 2015 yılına kadar kademeli bir düşüşle 141.401’e gerilemiştir. 2016 ve 2017 yıllarında 141.500 dolayında stabil değerler gözlenmiş, 2020’de 143.443’e kadar yeniden yükseliş kaydedilmiş; izleyen iki yılda hafif düşüşler yaşandıktan sonra 2023’te 143.109, 2024’te ise 143.600’lük güncel düzeye erişilmiştir. Bu veriler, yıllık nüfus değişimlerinin genellikle bin kişiyi aşmayan artış ve azalışlar çerçevesinde gerçekleştiğine ve ilçenin nüfus artış hızının çoğunlukla %1’in altında kaldığına işaret etmektedir.
Cinsiyet bileşimi bakımından Bafra’da uzun yıllar boyunca kayda değer bir farklılık yaşanmamıştır. Erkek ve kadın nüfus arasındaki fark hiçbir dönemde bin kişiyi geçmemiş; 2024’te yalnızca 22 kişilik bir farkla en yakın eşitlik görülmüştür. Bu demografik denge, bölgedeki sosyoekonomik fırsatların ve aile yapısının, genç nüfusun eğitim ve istihdam süreçlerindeki yöneliminin dengeli bir şekilde şekillendiğine, ayrıca kente yönelik iç ve dış göç akımlarının cinsiyet bazında büyük farklılıklar yaratmadığına işaret etmektedir.
Nüfus trendlerinin bu denli durağan olması, Bafra’nın hem kırsal hem de kentsel niteliklere sahip bir yerleşim olarak, ekonomik ve sosyal gelişim dinamiklerinin yerinde bir denge kurduğunu göstermektedir. Tarım temelli ekonomik yapının istihdam imkânlarını sabit tutması, kentsel merkezdeki hizmet sektörü ve sanayi yatırımlarının ise nüfus göçünü sınırlı düzeyde tutması, bu demografik profilin ana belirleyicilerindendir. Ayrıca, nüfus kayıt sisteminin kesintisiz ve kapsamlı işleyişi, yurtdışı ve diğer şehirlerden gelen göç hareketlerinin resmi istatistiklere düzenli olarak yansıtılmasını sağlamaktadır.
Ekonomi
Samsun iline bağlı Bafra ilçesinin ekonomisi, büyük ölçüde coğrafi konumuna ve doğal kaynaklarına, özellikle de Kızılırmak Nehri'nin oluşturduğu Bafra Ovası'nın tarımsal potansiyeline dayanmaktadır. Ova, ilçenin temel ekonomik faaliyet alanı olan tarımın gelişmesinde merkezi bir rol oynamaktadır. Tarım sektörü, ilçe ekonomisinin ana unsurunu oluştururken, buna bağlı sanayi, hayvancılık ve balıkçılık da ekonomik yapıyı tamamlayan diğer kollardır.
Bafra Ovası'nda yürütülen tarımsal faaliyetler çeşitlilik göstermektedir. Geçmişte tütün üretimi ile öne çıkan ovada, günümüzde başta sebzecilik olmak üzere farklı ürün grupları yetiştirilmektedir. Domates, biber, lahana, karnabahar gibi çok sayıda sebze türünün üretimi yapılmaktadır. Sebzeciliğin yanı sıra, çeltik ve buğday gibi tahılların tarımı da ilçe ekonomisi için hacim oluşturmaktadır. Meyvecilik de tarımsal faaliyetler arasında yer alır. Tarımsal üretim, hem açık alanda hem de örtü altı (sera) yetiştiriciliği şeklinde gerçekleştirilebilmektedir. Kızılırmak Nehri'nin varlığı, sulama imkanları açısından tarımsal üretime katkı sağlamaktadır.
Tarıma ek olarak, hayvancılık da Bafra ekonomisinin bileşenlerinden biridir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ile kanatlı hayvan üretimi yapılmaktadır. Hayvancılık faaliyetleri, et, süt ve yumurta gibi ürünlerin elde edilmesine yöneliktir.
İlçenin Karadeniz'e kıyısı olması ve Kızılırmak Nehri ile delta göllerine sahip olması, balıkçılık faaliyetlerine olanak tanımaktadır. Deniz balıkçılığı ve tatlı su balıkçılığı yoluyla çeşitli su ürünleri avcılığı yapılmaktadır.
Bafra'daki sanayi faaliyetleri, büyük ölçüde tarımsal üretime bağlı olarak gelişmiştir (agro-endüstri). İlçede tarımsal ürünleri işleyen tesisler bulunmaktadır. Bunlar arasında un fabrikaları, çeltik fabrikaları (pirinç işleme), yem fabrikaları, sebze ve meyve işleme veya paketleme tesisleri yer alabilir. Tarıma dayalı sanayi, üretilen tarımsal ürünlerin işlenerek pazara sunulmasında ve istihdam yaratılmasında rol oynamaktadır.
Ticaret ve hizmet sektörü de ilçe ekonomisinin bir parçasıdır. Özellikle tarım ürünlerinin ticareti, ilçenin ticari hayatında yer tutar. Ulaşım, finans ve diğer hizmet kolları da ekonomik yapıyı desteklemektedir.
Turizm - Kültür - Mutfak
Samsun ilinin Bafra ilçesi, Kızılırmak Nehri'nin oluşturduğu Bafra Ovası üzerinde konumlanmış olup, çeşitli tarihi, kültürel ve doğal unsurları barındırmaktadır. İlçenin turizm, kültür ve mutfak envanteri, arkeolojik alanlar, tarihi mimari eserler, doğal sit alanları, müzeler, yerel el sanatları, festivaller ve yöresel yemeklerden oluşmaktadır.
İlçenin arkeolojik ve tarihi geçmişi, İkiztepe Höyüğü ve Asarkale gibi alanlarda izlenebilmektedir. İkiztepe Höyüğü, Kalkolitik Çağ'dan Erken Demir Çağı'na kadar kesintisiz yerleşim görmüş bir arkeolojik sittir ve yapılan kazılarda çeşitli dönemlere ait buluntulara rastlanmıştır. Kolay Beldesi yakınlarındaki Asarkale ise Hellenistik döneme ait olduğu belirtilen kaya mezarları ve bir potern (tünel) yapısını içermektedir. Bu alanlar, "Kültür Yolu" gibi projeler kapsamında da değerlendirilmektedir.
Bafra'da farklı dönemlere ait mimari yapılar bulunmaktadır. Cami mimarisi örnekleri arasında, Selçuklu dönemine ait temeller üzerine 18. yüzyılda yeniden inşa edildiği belirtilen Büyük Cami (Cami-i Kebir) ve 19. yüzyıl yapısı olan Tayyar Paşa Camii yer alır. İlçede ayrıca Emir Mirza Bey Türbesi ve Hızırbey Türbesi gibi türbe yapıları ile Ali Bey Çeşmesi, Hüseyin Bey Çeşmesi ve Kadı Çeşmesi gibi tarihi çeşmeler mevcuttur. Cumhuriyet dönemi yapılarından biri olan Çetinkaya Köprüsü, Kızılırmak Nehri üzerinde yer alır. Altınkaya Baraj Gölü'nün suları altında kalan bir köyün camisine ait olan ve su seviyesine göre görülebilen minare, "Batık Minare" olarak adlandırılmaktadır. Karadeniz kıyısında, Kızılırmak Deltası bölgesinde bir deniz feneri de bulunmaktadır. İlçede, tütün tarımının ve ticaretinin tarihini konu alan Bafra Tütün Müzesi yer almaktadır. Bu müzede tütün üretimi ve işlenmesiyle ilgili materyaller ve belgeler sergilenmektedir.
Doğal alanlar açısından Bafra, Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti'nin doğu kısmına ev sahipliği yapar. Bu sulak alan, çok sayıda kuş türü için üreme ve konaklama alanı olarak kaydedilmiştir. Akalan köyü yakınlarında bulunan Akalan (Apari) Şelaleleri, farklı yüksekliklerden dökülen bir dizi şelaleden oluşur. İlçenin coğrafyasını etkileyen Altınkaya ve Derbent Baraj gölleri de su yüzeyi ve çevre alanlar oluşturmaktadır. Ayrıca, Hayat Kayası Mağarası ve Tepen Deliği gibi karstik oluşumlar da ilçe sınırları içinde yer alır.
Kültürel etkinlikler ve el sanatları da Bafra'nın kimliğinin parçalarıdır. Kapıkaya mevkii civarında düzenlenen KapıkayaFest, doğa sporları (yamaç paraşütü, kaya tırmanışı vb.) ve kültürel etkinlikleri içeren uluslararası bir festival olarak tanımlanmaktadır. İlçede ayrıca, Kızılırmak Deltası'ndan elde edilen sazlar ve kargılar kullanılarak yapılan zembil örücülüğü (hasır sepet) el sanatı devam etmektedir.
Bafra mutfağı, yöresel ürünlere dayalı çeşitli yemekler ve hamur işlerini içerir. "Bafra Pidesi", ilçeyle özdeşleşmiş kapalı veya açık pide çeşitleridir. "Nokul", genellikle cevizli veya üzümlü olarak hazırlanan bir tür hamur işidir. "Bafra Lokumu", kaymak kullanılarak yapılan bir lokum çeşididir. Diğer yerel yemekler arasında Büryan Kebabı, Kaymaklı Tatlı (Kıvratma), Mısır Çorbası ve çeşitli turşular bulunmaktadır. Bu ürünler, ilçenin gastronomik bileşenlerini oluşturur.
