3-30-300 kuralı, yüksek kaliteli kentsel yeşil alanların insan sağlığı, refahı ve iklim uyumu üzerindeki etkilerine ilişkin bilimsel birikimden beslenen, ölçülebilir ve uygulanabilir bir kentsel yeşil altyapı kılavuzudur. Bu kural, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın 11. hedefi kapsamında yer alan ve 2030 yılına kadar herkes için güvenli, kapsayıcı ve erişilebilir yeşil ve kamusal alanlara evrensel erişimi öngören 7. hedefle doğrudan ilişkilidir.【1】 Artan kentleşme oranları ve dünya nüfusunun büyük bölümünün kentlerde yaşaması, kentsel yeşillendirme uygulamalarını sağlık, eşitlik ve çevresel sürdürülebilirlik bağlamında stratejik bir öncelik hâline getirmiştir.【2】 Bu çerçevede Cecil Konijnendijk tarafından 2021 yılında ortaya konulan 3-30-300 kuralı, sağlıklı, yeşil ve adil kentler oluşturmak amacıyla geliştirilen nesnel bir ölçütler bütünü olarak tanımlanmaktadır.
Amaç ve Temel Yaklaşım
Kuralın temel amacı, kentsel ormanların ve diğer yeşil alanların yaşam, çalışma ve öğrenme ortamlarının tümüne nüfuz etmesini sağlamak ve bu alanlardan doğan faydaların kent nüfusunun tamamı tarafından hissedilmesini temin etmektir. Bu çerçevede, kentsel ağaçların ve yeşil alanların eşitsiz dağılımı sorununa dikkat çekilmekte; yalnızca büyük ve simgesel parkların geliştirilmesinin yeterli olmadığı, yeşil altyapının sokaklara, mahallelere ve konut çevrelerine entegre edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
3-30-300 Kuralı Temel Bileşenler (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)
Temel Bileşenler
3-30-300 kuralı, kent sakinlerinin doğaya yeterli düzeyde erişimini sağlamak amacıyla belirlenmiş üç temel bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler, görsel yeşil, konut çevresi yeşili ve açık hava rekreasyonu için yeşile erişim kavramlarını birlikte ele almaktadır. Kural, herkesin evinden, işyerinden veya öğrenim gördüğü mekândan en az üç olgun ağacı görebilmesini; yaşadığı mahallede en az %30 oranında ağaç örtüsü bulunmasını; ayrıca en az 0,5 hektar büyüklüğünde, yüksek kaliteli bir kamusal yeşil alana en fazla 300 metre mesafede ikamet etmesini hedeflemektedir. Kurala ait temel bileşenler şu şekildedir:
Her Evden En Az Üç Ağaç Görülebilmesi (3)
Kuralın ilk bileşeni, her bireyin evinden en az üç adet yetişmiş ağacı görebilmesini öngörmektedir. Yakın çevrede ve özellikle pencereden görülebilen yeşil unsurların, bireylerin doğayla günlük temasını sürdürmesine katkı sağladığı kabul edilmektedir. Evden görülebilen ağaçların, kentsel yaşamın yoğunluğu içinde doğayla bağ kurmayı kolaylaştıran temel bir unsur olduğu; bu görünürlüğün, kentsel yeşil altyapının en küçük ölçekte dahi süreklilik göstermesini hedeflediği ifade edilmektedir.
Her Mahallede Asgari %30 Ağaç Örtüsü (30)
İkinci bileşen, her mahallede en az %30 oranında ağaç örtüsü bulunmasını esas almaktadır. Bu değer, kentsel ağaç örtüsünün mikroiklim, çevresel konfor ve yaşam kalitesi üzerindeki etkileriyle ilişkilendirilmektedir. Mahalle ölçeğinde yeterli ağaç örtüsünün sağlanması, kentsel yeşil alanların yalnızca kent merkezlerinde veya belirli bölgelerde yoğunlaşmasını önlemeyi amaçlamaktadır. Nitekim bu yaklaşım, kentsel ormancılığın mahalle düzeyinde dengeli biçimde dağıtılmasını ve yerel ölçekte sürdürülebilir yeşil dokuların oluşturulmasını hedeflemektedir. Ağaçların gelişiminin zor olduğu koşullarda ise, aynı oranın genel bitki örtüsü için sağlanması ilkesine yer verilmektedir.
Yüksek Kaliteli Yeşil Alana En Fazla 300 Metre Uzaklık (300)
Üçüncü bileşen, her bireyin en yakın yüksek kaliteli kamusal parka veya diğer yeşil alanlara en fazla 300 metre mesafede bulunmasını öngörmektedir. Bu mesafe, günlük yaşam içinde yeşil alanlara yaya erişimini mümkün kılan bir sınır olarak tanımlanmaktadır. Yakın mesafede bulunan parklar ve yeşil alanlar, rekreasyonel kullanımı teşvik eden, kamusal yaşamın bir parçası olarak işlev gören mekânlar olarak değerlendirilmektedir. Bu ilke, parkların sadece büyüklüğüyle değil, erişilebilirliği ve kullanım kolaylığıyla da önem taşıdığını kabul etmekte; doğrusal yeşil alanlar, yeşil bulvarlar ve benzeri kamusal mekân türlerini de bu kapsamda değerlendirmektedir.
Uygulama, İzleme ve Küresel Kabul
3-30-300 kuralı, kent ormancıları, çevre uzmanları, şehir plancıları, mimarlar, siyasetçiler ve medya tarafından ilgi görmüştür. Malmö, Zürih, St. Petersburg (Florida), Haarlem, Saanich ve Viladecans gibi birçok kent, kuralı kentsel ormancılık veya yeşillendirme programlarının bir parçası olarak resmî ya da gayriresmî biçimde benimsemiştir.【3】 Ayrıca Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu ve İskandinav Bakanlar Konseyi gibi uluslararası kuruluşlar da 3-30-300’ün uygulanmasını önermektedir.【4】
Kuralın izlenmesi için anketler, yüksek çözünürlüklü arazi örtüsü haritaları, GIS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) analizleri ve ağ analizi gibi yöntemler kullanılmaktadır. Kuralın açık ve sayısal ölçütlere dayanması, kentler arasında karşılaştırma yapılmasına ve ilerlemenin düzenli olarak izlenmesine olanak tanımaktadır. Aynı zamanda, yerel yönetimler, karar alıcılar ve kent sakinleri tarafından kolayca anlaşılabilir olması, kentsel yeşillendirme politikalarına yönelik farkındalık ve destek oluşturmayı amaçlamaktadır.
Kentsel Yeşil Altyapı İçindeki Yeri
Bu kural, kentsel ormancılığı yalnızca estetik veya çevresel bir unsur olarak değil, kentsel yaşamın temel bileşenlerinden biri olarak ele almaktadır. Ağaçlar ve yeşil alanlar, konut çevresinden mahalle ölçeğine ve kent geneline uzanan bir sistem içinde değerlendirilmektedir. 3-30-300 kuralı, kentsel yeşil altyapının sürekliliğini sağlamayı, yeşil alanlara erişimde eşitliği gözetmeyi ve kentlerin daha yaşanabilir, dayanıklı ve doğayla bütünleşik mekânlar haline gelmesini hedefleyen bir çerçeve olarak tanımlanmaktadır.
