Afalina (Tursiops truncatus), ılıman ve tropikal denizlerde yaşayan, yüksek zekâsı ve sosyal davranışlarıyla tanınan bir yunus türüdür. Gri tonlarında iğ biçimli vücuda ve kısa, kalın bir buruna sahiptir. Balık, kalamar ve kabuklularla beslenir; ekolokasyon ve iş birliğiyle avlanır. Kıyıya yakın yaşaması nedeniyle insan kaynaklı tehditlere, özellikle balıkçılık ekipmanlarına ve kirliliğe karşı hassastır.

Morfolojik Özellikler

Afalina yunuslar, karasal memelilerin kıllar, dış kulaklar ve arka bacaklar gibi birçok dış özelliğinden yoksun, iğ biçimli bir gövdeye sahiptir. Bu iğ biçimli vücut yapısı türbülansı azaltarak su altında yüksek hızlarda seyretmeyi sağlar. Yüzmede kullandıkları ön yüzgeçleri, sırt yüzgeci ve kuyrukları bulunur. Sırt yüzgeci uzun, kavisli ve sırtın ortasına yakın bir konumdadır.

Vücutlarının yanları siyahtan açık griye kadar değişirken, karınları beyaz veya bazen hafif pembe bir tona sahiptir. Genel olarak arduvaz grisi veya kömür renginde olup, alt karın kısımları soluktur. Kıyı sularında yaşayan bireyler, açık denizdekilere göre genellikle küçük ve açık renklidir. Yetişkin erkekler 244 ila 381 cm uzunluğunda ve yaklaşık 500 kg ağırlığında olabilirken, 3,8 m uzunluğa ve 600 kg ağırlığa ulaşabildikleri de kaydedilmiştir.

Yetişkin dişiler ise genellikle 228 ila 366 cm arasında ve yaklaşık 250 kg ağırlığındadır; bu eşeysel dimorfizmde (Bir tür içinde iki farklı forma sahip olma) erkekler dişilerden büyük olma eğilimindedir. Ortalama kütle aralığı 260 ila 500 kg arasında olup, ortalama 400 kg'dır. Yunuslar hem homeoterm (sıcakkanlı) hem de endotermdir (vücudu metabolik olarak uygun sıcaklıkta tutma durumu); yağ dokusu şeklinde yalıtım sağlarlar ve termoregülasyona (vücut sıcaklığını belli seviyede tutmak) yardımcı olmak için damar şantları kullanırlar.

^{Sıradan Şişe Burunlu Yunus (Public Domain Pictures)}

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanı

Afalina yunusları, kutup suları hariç dünyanın tüm ılıman ve tropikal deniz sularında bulunur ve tüm yunus türleri arasında en kozmopolit olarak kabul edilir. Coğrafi menzilleri Hint Okyanusu, Atlantik Okyanusu, Pasifik Okyanusu ve Akdeniz'i kapsar. Genellikle yüzey sıcaklığı yaklaşık 10–30°C arasında olan sularda yaşarlar. Yaşam alanları çeşitlidir; limanlar, koylar, körfezler, haliçler (nehirlerin denize kavuştuğu alanlar), açık kıyı şeritleri, büyük nehir ağızları, kıyıya yakın sular, kıta sahanlığının üzerindeki derin sular ve açık deniz sularını içerir.

Habitat bölgeleri ılıman, tropikal, tuzlu su, deniz ve acı sulardır. Bu türün bazı popülasyonları mevsimsel olarak göç etse de, genellikle tropikal, subtropikal ve ılıman sularda bulunurlar. İskoçya'daki Moray Firth'te bulunan popülasyon, dünyanın en kuzeydeki yerleşik popülasyonudur. Yunuslar suyun yüzeyine nefes almak için çıkarlar; derin su yunusları her 1-2 dakikada bir, kıyı yunusları ise dakikada iki kez nefes alır; ancak 4,5 dakikaya kadar nefes almadan derine daldıkları bilinmektedir.

Davranış ve Diyet

Afalina yunuslar zeki bir türdür. Sesi hem iletişim kurmak hem de av bulmak için kullanırlar. Genellikle tek başlarına veya küçük gruplar halinde seyahat edebilirler, ancak açık denizde yüzlerce bireyden oluşan gruplar da görülebilir. Seyahatleri tutarlı bir yönde sürekli hareket etmeleriyle, dinlenmeleri ise genellikle sıkı grup oluşumları, yavaş hareket ve düzenli nefes alma aralıklarıyla karakterize edilir. Kuyruk çırpma, sıçrama ve hava gösterileri gibi aktif yüzücü davranışları sergilerler. Sosyal davranışları arasında üreme, oyun oynama, saldırganlık ve sürtünme gibi vücut teması yer alır.

Diyetleri balık, kalamar ve yengeç veya karides gibi kabukluları içeren çeşitli avlardan oluşur. Avlarını takip etmek ve yakalamak için bireysel veya iş birliği içinde farklı teknikler kullanırlar; örneğin, balıkları sürü halinde toplayıp sırayla aralarından beslenmek için geçerler. Avlarını bulmak için ekolokasyon (av bulma sistemi) ve/veya pasif dinleme kullanırlar. Balıkları çiğnemek yerine, dişleriyle kavrar ve dikenlerinin boğaza takılmaması için bütün olarak, önce başlarını yutarlar.

^{Afalina Yunusu (Pixabay)}

Üreme ve Yaşam Süresi

Afalina yunuslar çok eşli bir üreme sistemine sahiptir ve ittifaklar kurarak veya bireysel olarak çiftleşme davranışı sergilerler. Dişiler genellikle 5 ila 10 yaş, erkekler ise 8 ila 13 yaş arasında cinsel olgunluğa ulaşır. Ancak erkekler, cinsel olgunluğa ulaştıktan sonra bile genellikle yaklaşık 20 yaşına kadar üremez. Gebelik yaklaşık 12 ay sürer ve her gebelikte bir yavru (buzağı) dünyaya gelir. Dişiler her 3 ila 6 yılda bir ürer. Yavrular, genital yarıklarının her iki yanındaki meme uçlarından 18 ila 20 ay boyunca emzirilir. Yavrular doğduktan sonra 3 ila 6 yıl annelerinin yanında kalır. Dişiler 45 yaşlarına kadar üremeye devam edebilir.

Dişiler, özellikle emzirme döneminde, ebeveyn yatırımının büyük bir kısmını sağlar. Bu türde allomaternal bakım, yani gruptaki diğer dişilerin yavrulara yardım etmesi de görülür. Yabani ortamda erkek yunuslar tipik olarak 40 ila 45 yıl yaşarken, dişilerin 50 yıldan fazla yaşayabildiği (belgelenen en yaşlı dişi 53 yaşındadır) görülmüştür. Genel olarak yaşam süresi 40 ila 60 yıl olarak belirtilir.

Korunma Durumu ve Tehditler

Afalina yunuslar, tüm deniz memelileri gibi, Deniz Memelilerini Koruma Yasası (MMPA) kapsamında koruma altındadır. Bununla birlikte, Atlantik Kıyısı boyunca beş stok MMPA kapsamında "tükendi" kabul edilmektedir. Uluslararası Koruma Birliği'nin (IUCN) Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi'nde "En Az Endişe Verici" (LC) olarak değerlendirilmektedir.

Tür, hem doğal hem de insan kaynaklı bir dizi tehditle karşı karşıyadır. Tehditler arasında ticari ve rekreasyonel balıkçılıkta istenmeyen avlanma (yan av) yer alır; yunuslar ağlara takılabilir veya olta takımlarını yutabilirler. Kıyıya yakın yaşayan yunuslar, kimyasal kirleticiler (PCB'ler gibi), petrol sızıntıları (2010 Deepwater Horizon petrol sızıntısı sonrası bağışıklık sistemi bozukluğu, akciğer hastalığı ve üreme yetmezliği görüldü), kıyı şeridi gelişimi, artan tekne trafiği ve tatlı suya aşırı maruz kalma nedeniyle habitat tahribatına ve bozulmasına karşı hassastır.

Kırmızı gelgit gibi zararlı alg patlamaları (HAB'ler) ile bağlantılı biyotoksin (biyolojik kökenli toksit madde) maruziyeti de bir tehdittir. Yasadışı besleme ve taciz, yunusların insanlarla yiyeceği ilişkilendirmesine neden olarak, onları gemi çarpmalarına ve balıkçılık ekipmanlarına takılmaya açık hale getirir. Doğal ölüm nedenleri arasında ise yaralanma, hastalık ve yırtıcılık (köpekbalıkları) bulunur. Aşırı avlanma nedeniyle av kaynaklarının azalması ve artan su altı gürültüsü de ek tehditlerdir.