Almus, Tokat il merkezinin doğusunda yer alan bir ilçedir. İlçenin ekonomisi büyük ölçüde tarım, hayvancılık ve balıkçılığa dayalıdır. Büyük çaplı sanayi kuruluşu bulunmamaktadır. Almus Baraj Gölü, ilçenin önemli doğal kaynaklarından biridir ve alabalık yetiştiriciliği ile su sporları için kullanılmaktadır. İlçede ayrıca Tokat Tabiat Parkı, Almus Kaplıcaları, Bağtaşı Yaylası, Dumanlı Yaylası ve Hubyar Tekkesi gibi doğal ve kültürel alanlar bulunmaktadır.

^{Almus (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Tarih

Almus’un bulunduğu bölge, Bizans ve Roma İmparatorlukları dönemlerinde iskan görmüştür. İlçe sınırları içinde, topraktan pişmiş mezar lahitleri ve çeşitli döneme ait küp kırıkları bulunması; yerleşimin antik dönemden itibaren sürdüğünü göstermektedir. Osmanlı dönemi belgelerinde, 15. yüzyıla ait kayıtlarda Tozanlı Nahiyesi içinde “Akıncı Kalesi” adıyla anılan bir yapı mevcuttur. Bu kalenin Akarçay (Meğelli) Kasabası yaylası üzerindeki kalıntılarla özdeşleştiği düşünülmektedir. 1772 tarihli tahrir defterlerinde “Gavurni-Kafirni” ismiyle kaydedilen bölge, başlangıçta köy ve nahiye iken 19. yüzyıl sonlarında bucak merkezi statüsüne yükselmiştir.

Anadolu’nun fethini takiben 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Danişmendlilerin egemenliği altına giren Almus, sonraki yüzyıllarda Eretna Beyliği ve Kadı Burhaneddin dönemlerinde yönetilmiş; 1398’de Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı arşivlerindeki Tapu Tahrir Defterleri, 1452 ve 1519 tarihlerinde Almus’un gayrimüslim ve Müslüman nüfus dağılımını, arazi kullanımını ve vergi kayıtlarını belgelemektedir. Cumhuriyet döneminde idari statüsü değişen Almus, 1 Mart 1954’te Tokat’a bağlı bir ilçe olarak resmî teşkilatlanmasını tamamlamıştır. İlçe adının, edebiyat tarihçisi Fuat Köprülü’nün önerdiği üzere Bulgar Türk hükümdarı Almış Han’a atıf içerdiği kabul edilmektedir.

Coğrafya ve İklim

Almus, 40°22′ K enlemi ile 36°55′ D boylamı arasında konumlanır ve deniz seviyesinden ortalama 832 m yükseklikte yer alır. İlçe yüzölçümü 944,7 km² olup kuzeyinde Niksar, doğusunda Reşadiye ile Sivas ili Hafik, batısında Tokat merkez, güneyinde ise Sivas ili bulunmaktadır. Arazisi, Yeşilırmak’ın Omala Ovası’na açıldığı boğaz hattı, dağ yamaçları ve bunlara dağılmış yaylalardan oluşur. Başlıca yükseltiler arasında Tekeli Dağı (yaklaşık 2000 m) ve çevresindeki Harami, Dumanlı yaylaları öne çıkar.

İklim, Karadeniz’in nemli, ılık etkisi ile Orta Anadolu’nun karasal tipik özellikleri arasında geçiş niteliğindedir. Kış aylarında bölge genelinde kar örtüsü kalınlığı artar; kış ortalaması Ocak ayında yaklaşık 2 °C, yaz ortalaması Temmuz ayında 22 °C dolayındadır. Yıllık ortalama sıcaklık 11–12 °C arasında seyretmekte, en yüksek aylık ortalama sıcaklık Temmuz’da (22,1 °C), en düşük Ocak’ta (2,0 °C) gerçekleşmektedir. İlkbahar ve kış mevsiminde düşen yağışlar yıllık toplamı 430–450 mm düzeyinde tutarken Temmuz–Ağustos ayları arası 8–12 mm’ye kadar düşen günlük ortalama yağış miktarıyla belirgin bir kurak dönem sunar. Yıllık ortalama güneşlenme süresi 6–7 saat/gün aralığındadır. Bu iklim özellikleri tarımsal faaliyetler ile turizm uygulamalarını doğrudan etkilemektedir.

Nüfus ve Demografi

Almus ilçesinin toplam nüfusu 2007 yılı itibarıyla 29.009 kişi iken 2024 yılında 27.764 kişiye gerilemiş olup bu dönemde 2011–2012, 2015–2016 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 1.813, 1.679 ve 2.990 kişilik artışlar; diğer yıllarda ise değişen oranlarda azalışlar görülmüştür. 2024 verilerine göre erkek nüfus 14.366 (%51,74), kadın nüfus 13.398 (%48,26) düzeyindedir ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, yerel kayıt güncellemeleri ve göç hareketleri gibi çeşitli etkenlerle açıklanabilecek dalgalı bir seyir izlemiştir.

Ekonomi

Almus ekonomisi tarım, hayvancılık ve göl tabanlı balıkçılığa dayalı olarak şekillenir. İlçe topraklarında başlıca buğday, arpa, korunga gibi tahıllar üretilir; meyve bahçelerinde armut, elma, kiraz yetiştiriciliği yapılır. Zeytin ve ceviz gibi yağlı tohumlu bitkiler ise sınırlı da olsa tarımsal çeşitliliğe katkı sağlar. Almus Baraj Gölü kıyısında alabalık çiftlikleri faaliyet gösterir; amatör olta balıkçılığı bu kaynakların değerlendirilmesini güçlendirir.

Sanayi altyapısı küçük ölçeklidir. İlçede iki un fabrikası, bir tekstil ve bir ayakkabı fabrikası faaliyet sürdürür. Bu tesisler, tarımsal ürünlerin işlenmesi ve kırsal alandan kente göçü sınırlayıcı ekonomik alternatifler sunar. Kırsal alanda hayvancılık önemli gelir kaynağıdır; küçükbaş ve büyükbaş hayvan varlığı, mera hayvancılığına elverişli geniş çayırlarda beslenir. Arıcılık, özellikle yayla florasından elde edilen kestane ve kekik balları sayesinde ek gelir imkânı yaratır.

Almus’un tarımsal potansiyeli ise Orta Karadeniz Geçit Kuşağı’nda yer almasından kaynaklanır. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yatırım rehberlerinde; bu bölge, şeker pancarı, tütün, yaş sebze-meyve, buğday ve yem bitkileri üretim potansiyeliyle öncelikli tarımsal yatırım alanı olarak tanımlanmaktadır. Aynı rehberler, organik ve iyi tarım uygulamaları için uygun koşullar sunduğunu, bitkisel ve hayvansal üretimin çeşitlenmesine imkân tanıdığını belirtir.

Turizm, Kültür ve Mutfak

Almus, doğal ve kültürel kaynaklarıyla çok sayıda turizm etkinliğine ev sahipliği yapar.

• Almus Baraj Gölü ve Omala Boğazı: Yeşilırmak’ın kıyılarını çevreleyen ormanlık alanlarda kamp, su kayağı, sürat motoru ve amatör olta balıkçılığına uygun parkurlar oluşturulmuştur. Göl yüzeyi 3.130 hektarlık bir alanı kaplar ve çevresi yürüyüş rotalarıyla bütünleşir.

• Tufantepe: İlçenin güneybatısında yer alan Tufan Tepe, 1.800–2.000 m yükseklik aralığındaki doğal peyzajı, kireçtaşı kaya kütleleri ve panoramik manzarasıyla dağcılık ve fotoğrafçılık amaçlı ziyaretçi çeker.

• Harami ve Dumanlı Yaylaları: Sisli görünümleriyle bilinen Dumanlı Yaylası ile Harami Yaylası, yaz aylarında serin iklimi ve temiz havasıyla mesire ve doğa yürüyüşü rotaları sunar.

• Yayla Şenlikleri: Ataköy, Arısu, Hubyar ve Kösepinari yaylalarında düzenlenen şenlikler; halk oyunları, zılgıtlar, yurt içi katılımcılara geleneksel yayla yaşamını tanıtır. Bu etkinlikler toplumsal kaynaşma ve kültürel belleğin canlı tutulması amacıyla her yıl tekrarlanır.

• Hubyar Tekkesi: Tekeli Dağı eteklerinde yer alan Hubyar Köyü’ndeki tekkede, 17. yüzyılda yaşamış Hubyar Sultan’ın türbesi bulunur. Alevi-Bektaşi inanç geleneğinin önemli merkezi olarak, inanç turizmine hizmet eder.

^{Tufantepe (Almus Kaymakamlığı)}

Almus’un kültürel dokusu, Karadeniz ve İç Anadolu motiflerini birleştirir. Köy odaları, yörük göçü ve yayla konaklama ritüelleri hâlen sürdürülür. Yerel el sanatları arasında kilim ve halı dokumacılığı, ahşap oymacılığı ve kurutulmuş meyve işçiliği öne çıkar. Hıdırellez ve bayram kutlamaları, halk oyunları ile yöresel halk müziği performanslarını içeren etkinliklerle zenginleştirilir.

Almus mutfağı, tarımsal ürünler ve yayla kaynaklarına dayalı yöresel lezzetleri içerir.

• Hamur İşleri: Çökelekli, cevizli, haşhaşlı çörek; el açması mantı; yayla köftesi.

• Çorbalar: Tarhana; toyga (gendime) çorbası; bacaklı çorba.

• Pilav ve Ana Yemekler: Keşkek; mercimekli bulgur pilavı; etli dolma ve ekşili fasulye.

• Tatlı ve Şerbet: Cevizli köme; yufka tatlısı; zambak reçeli; kayısı ve elma pekmezi.

• İçecekler: Yayla otlarından hazırlanan bitki çayları; yayla tereyağı ve yayla yoğurduyla yapılan cacık.