Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş dönemine tanıklık etmiş, Ankara’da yer alan önemli bir tarihî yapıdır. Ankara Garı yerleşkesi içerisinde yer alan bu yapı, 1892 yılında Bağdat Demiryolu’nun yapımı sırasında "Direksiyon Binası" adıyla inşa edilmiştir. İlk olarak demiryollarının idari yönetimi için kullanılan bina, 27 Aralık 1919 tarihinde Ankara’ya gelen Mustafa Kemal Paşa’ya, Başkomutanlık Karargâhı ve konutu olarak tahsis edilmiştir.
Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi (Türkiye Kültür Portalı)
Tarihî Önemi
Cumhuriyetin temellerinin atıldığı bu yapı, Millî Mücadele yıllarında stratejik bir merkez işlevi görmüştür. Kurtuluş Savaşı’nın planlamaları bu binada yapılmış; 21 Ekim 1921’de Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması bu binada müzakere edilmiştir. Ayrıca, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasına ilişkin karar burada alınmış ve “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesi de ilk kez bu binada Atatürk tarafından dile getirilmiştir.
Yapı, Atatürk’ün vefatının ardından onun anısını yaşatmak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) tarafından 1964 yılında müzeye dönüştürülmüş ve 24 Aralık 1964 tarihinde halka açılmıştır. Bu özelliğiyle, Kültür ve Turizm Bakanlığı denetiminde faaliyet gösteren ilk özel statülü kurum müzesi olma niteliğine sahiptir.
Mimari Özellikler
Yapı, iki katlı olarak kesme taştan inşa edilmiş olup mimarisi 19. yüzyıl sonu Alman sivil kamu yapılarının izlerini taşır. Köşelerde taş dekoratif süslemeler, ahşap saçaklar ve kilit kemerli pencereler, binanın dış cephesine sade fakat görkemli bir karakter kazandırmaktadır. İç mekânda ise yüksek tavanlı merdivenler ve dönemsel mobilyalar, yapının tarihî dokusunu koruyarak ziyaretçilere sunulmuştur.
Demiryolları Müzesi
Binanın zemin katı, Demiryolları Müzesi olarak düzenlenmiştir. Bu bölümde Osmanlı döneminden günümüze kadar uzanan demiryolu tarihini belgeleyen çok sayıda obje ve belge sergilenmektedir.
Müze koleksiyonunda:
- 1856’dan itibaren kullanılan tren hatlarına ilişkin harita ve belgeler,
- Hatıra madalyaları,
- Demiryolu hattında kullanılan makas ve ray örnekleri,
- Yemekli ve yataklı vagonlara ait gümüş servis takımları,
- Osmanlı dönemine ait diploma, mühür, kimlik ve tren biletleri,
- TCDD’ye ait lokomotif plakaları,
- Telgraf ve telefon makineleri gibi iletişim araçları yer almaktadır.
Atatürk Konutu
Müzenin ikinci katı, Atatürk’ün ikamet ettiği dönemsel biçimiyle muhafaza edilmiştir. Kabul salonu, yatak odası ve çalışma odası ile birlikte Fikrîye Hanım’a ait oda da bu katta yer alır. Bu bölümde Atatürk’e ve Fikrîye Hanım’a ait kişisel eşyalar, mektuplar, fotoğraflar ve günlük yaşam objeleri sergilenmektedir. Fikrîye Hanım’ın yeğeni Hayri Özdinçer tarafından bağışlanan 1924 tarihli Vatan Yevmi Gazetesi, nüfus tezkeresi, ud ve yatak örtüsü gibi belgeler dikkat çeken parçalar arasındadır.
Sanat Eserleri
Müze koleksiyonunun en önemli eserlerinden biri, ünlü Türk ressam İbrahim Çallı’nın “Kurtuluş Savaşı’nda Kağnı Çeken Kadınlar” adlı tablosudur. Yaklaşık 3x2 metre boyutundaki bu büyük tablo, Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu kadınının üstlendiği fedakârlığı simgeler. Eser, Çallı’nın en büyük boyutlu çalışması olup özgün ahşap çerçevesi ile sergilenmektedir.
Beyaz Tren ve Son Yolculuk
Müze bahçesinde, Atatürk’ün 1935–1938 yılları arasındaki yurt gezilerinde kullandığı ve son yolculuğunu yaptığı vagon, yani Beyaz Tren, 1964 yılından bu yana sergilenmektedir. Bu vagon, 19 Kasım 1938’de Atatürk’ün naaşını Dolmabahçe Sarayı’ndan alarak Ankara’ya taşıyan trenin özel vagonudur. İçerisinde mutfak, banyo, kadın kompartımanı, muhafız bölmesi, yatak odası ve dinlenme salonu gibi bölümler bulunmaktadır. Vagonun orijinali 1965 yılında Almanya'da LHV Linke Hofmann-Werke firması tarafından üretilmiştir.
Koruma ve Kültürel Statü
Atatürk Konutu ve Demiryolları Müzesi ile Beyaz Tren vagonu, 1991 yılında Kültür Bakanlığı tarafından korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmiştir. Günümüzde hem demiryolu tarihine hem de Cumhuriyet’in ilk yıllarına dair önemli bir arşiv ve sergileme alanı sunan müze, kamuya açık bir bellek mekânı işlevi görmektedir.
