19 Mayıs 1919, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesinin başlangıcı olarak anılan bir tarihtir. Bu tarihe giden süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndaki yenilgisi ve savaş sonrası imzalanan Sevr Antlaşması ile imparatorluğun parçalanma sürecinin hızlandığı bir dönemi kapsamaktadır. 19 Mayıs 1919, Türk Kurtuluş Savaşı’nın temellerinin atıldığı bir döneme işaret eder.
Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının İstanbul’dan Samsun’a yaptığı yolculuk, bu mücadelenin bir aşamasıdır. 16 Mayıs 1919 tarihinde İstanbul’dan hareket eden Bandırma Vapuru, 19 Mayıs’ta Samsun’a ulaşarak Anadolu'daki işgalcilere karşı direniş sürecine katkı sağlamıştır. Bandırma Vapuru’nun bu yolculuğu, bağımsızlık mücadelesinin başlangıç evresine işaret eder.
Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a ulaştıktan sonra burada bağımsızlık mücadelesini örgütlemeye başlamış ve Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde direniş hareketlerini güçlendirmeye yönelik adımlar atmıştır. Bu gelişmeler, Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcını oluşturmuştur.
Karaya Oturan Bandırma Vapuru (Kaynak:T.C. SAMSUN VALİLİĞİ)
Mondros Mütarekesi Sonrası İstanbul’un Durumu ve Bandırma Vapuru’nun Görevi
Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından İstanbul, İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmiş ve şehrin stratejik noktaları yabancı askerî güçlerin kontrolüne geçmiştir. Bu kapsamda, Boğaz trafiğini kontrol etmek amacıyla Kız Kulesi İngilizler tarafından askeri karakol haline getirilmiş, İstanbul’dan Karadeniz yönüne çıkan tüm gemiler burada durdurularak İngiliz subayları tarafından aranmıştır. Bu denetim, İstanbul’dan Anadolu’ya geçişi son derece riskli hale getirmiştir.
Bandırma Vapuru, 16 Mayıs 1919 tarihinde İstanbul’dan Samsun’a doğru yola çıkarken bu noktada, Kız Kulesi’nin önünde İngiliz denetimine tabi tutulmuştur. Mustafa Kemal Paşa’nın emrindeki heyet ile birlikte yapılan bu yolculuk, İngilizler tarafından tespit edilip engellenseydi, tarih çok farklı bir seyir izleyebilirdi. Ancak yapılan aramada herhangi bir sakınca görülmemesi üzerine geçişe izin verilmiş ve vapur rotasına devam etmiştir.
Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişi Olarak Görevlendirilmesi
30 Nisan 1919 tarihinde Osmanlı Padişahı Vahdettin tarafından imzalanan kararname ile Mustafa Kemal Paşa, 9. Ordu Müfettişi olarak atanmıştır. Bu görevlendirme kapsamında kendisine doğu vilayetlerindeki güvenliği sağlama, silahların toplanmasını denetleme ve asayişi temin etme yetkisi verilmiştir. Bu yetki, bağımsızlık mücadelesi için uygun bir zemin oluşturmuş; Mustafa Kemal Paşa, bu görevi halkı örgütlemek amacıyla değerlendirmiştir.
Bandırma Vapuru’nun İstanbul’dan Ayrılışı ve Yolculuk Güzergâhı
16 Mayıs 1919 günü öğle saatlerinde Bandırma Vapuru İstanbul’dan hareket etmiş ve Boğaziçi’ni geçerek Karadeniz yolculuğuna başlamıştır. İngiliz kontrol noktasından geçildikten sonra vapur, Tekirdağ açıklarında bir İngiliz savaş gemisi tarafından tekrar durdurulmuş ve ikinci bir denetime tabi tutulmuştur. Yine bir engel bulunmaması üzerine seyahat devam etmiş ve vapur, 19 Mayıs 1919 sabahında Samsun açıklarına ulaşmıştır.
O tarihte Samsun’da bir iskele veya liman bulunmadığı için Bandırma Vapuru açıkta demirlemiş, Mustafa Kemal Paşa ve heyeti küçük sandallar aracılığıyla karaya çıkarılmıştır. Çıkış noktası olarak ise Samsun’daki Tütün İskelesi kullanılmıştır. Bu iskele, süreçteki sembolik noktalardan biri hâline gelmiştir.
Gemi Kaptanı İsmail Hakkı (Durusu) Bey, Yardımcı Kaptan Üsküdarlı Tahsin Bey ve Şifre Kâtibi İsmail Bey’in heykelleri (Kaynak:T.C. SAMSUN VALİLİĞİ)
Bandırma Vapuru’nun Teknik Özellikleri ve Mülkiyet Değişimleri
Bandırma Vapuru, 1878 yılında İskoçya’nın Glasgow şehrinde, McIntyre & Co. tersanesinde inşa edilmiştir. İlk ismi "Trocadero" olan gemi, 1880 yılında "Kymi" ismini alarak Yunanistan bayrağı altında faaliyet göstermeye başlamıştır. 1891 yılında kayalıklara çarpmış fakat yüzdürüldükten sonra İstanbul’a getirilmiştir. 1894 yılında Osmanlı Devleti tarafından satın alınarak İdare-i Mahsusa bünyesine katılmış ve “Bandırma” adıyla hizmet vermeye başlamıştır. 1910 yılında Osmanlı Seyrüsefain İdaresi'ne devredilmiştir.
Posta, yük ve yolcu taşımacılığı amacıyla Marmara, Karadeniz ve Ege kıyılarında hizmet veren vapur, oldukça eski ve yıpranmış bir yapıdaydı. 1. sınıf kamarası bulunmayan geminin yaşam alanları dar ve konforsuzdu.
Bandırma Vapuru’nun Hizmetten Alınışı ve Parçalanışı
Cumhuriyet’in ilanının ardından Türkiye Seyrüsefain İdaresi’ne devredilen vapur, 1924 yılında hizmetten çıkarılmış ve 1925 yılında bir Türk armatöre satılmıştır. Aynı yıl hurdaya çıkarılmış ve parçalanmıştır.
Bandırma Vapuru Replikasının İnşası ve Müze Haline Getirilmesi
Bandırma Vapuru’nun tarihî niteliğini yaşatmak amacıyla Samsun Valiliği öncülüğünde bir replika yapımı kararlaştırılmıştır. Samsun İl Genel Meclisi'nin 23 Kasım 1999 tarihli kararı doğrultusunda başlatılan proje, Samsun İl Özel İdaresi ve Samsun Büyükşehir Belediyesi iş birliğiyle gerçekleştirilmiştir. Replika inşası 15 Nisan 2001 tarihinde tamamlanmış, 18 Mayıs 2003 tarihinde Samsun’un Doğupark mevkiinde müze olarak ziyarete açılmıştır.
Müze Bandırma Vapuru, orijinal vapurla aynı ölçülerde inşa edilmiştir. 2005 yılında Samsun Büyükşehir Belediyesi’ne devredilen müze, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı bünyesinde hizmet vermektedir.
Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi’nde Sergilenen Ögeler
Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi, Bandırma Vapuru’nun tarihsel sürecini aktarmak amacıyla oluşturulmuş bir yapıdır. Samsun’un Doğupark mevkiinde yer alır. İçerdiği sergi ögeleriyle döneme ait çeşitli unsurlar sunulmaktadır.
Bandırma Vapuru Replikası
Müze gemide, Mustafa Kemal Atatürk'ün yolculuk sırasında kullandığı kamarası, toplantı salonu, telsiz odası ve subay kamaraları düzenlenmiştir. Yolculuğa katılan silah arkadaşlarının balmumu heykelleri, vapur içinde yer almaktadır. Güvertede döneme uygun figürler ve gemi ekipmanları yer almaktadır.
Bandırma Vapuru (Kaynak:Kültür Portalı)
10 Tane Bronz Rölyef
Açık hava müze alanında, Türk Kurtuluş Savaşı’nın safhalarını betimleyen 10 adet bronz rölyef sergilenmektedir. Bu rölyefler, savaşın başlangıcından Cumhuriyet’in ilanına kadar olan süreçteki önemli tarihî olayları sanatsal bir üslupla anlatmaktadır. Rölyeflerde betimlenen sahneler arasında Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongreleri, Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz gibi kritik aşamalar yer almaktadır.
Seramik Rölyefler (Kaynak:Kültür Portalı)
Atatürk Anıtı ve Milli Mücadele Kahramanları Heykelleri
Park içerisinde Mustafa Kemal Atatürk’ü temsil eden bir anıt ile birlikte 18 silah arkadaşının bronz heykeli bulunmaktadır. Bu heykeller, hem bireylerin kimliklerini yansıtmakta hem de Millî Mücadele’nin kolektif ruhunu somutlaştırmaktadır. Her bir figür, dönemin askerî kıyafetleri ve duruşlarıyla tarihî gerçekliğe sadık kalınarak tasarlanmıştır.
Kamarada bulunan Balmumu Heykelleri (Kaynak:Kültür Portalı)
1919 Panoraması
Müze bünyesinde yer alan 1919 Panoraması, 1919 yılında Samsun’un şehir dokusunu, liman çevresini ve halkın yaşantısını canlandıran büyük ölçekli bir panoramik düzenlemedir. Bu üç boyutlu çalışma, ziyaretçilerin dönemin atmosferini doğrudan deneyimlemesine olanak tanımakta; böylelikle tarihsel olaylar soyut anlatımın ötesine geçerek somut görsellikle desteklenmektedir.
Mustafa Kemal Atatürk'ün 19 Mayıs 1919 ' da Samsun’a çıkışının ardından başlattığı kurtuluş mücadelesi yıllarını ve yayınladığı genelgeleri temsil eden 9 adet bronz rölyef (Kaynak:T.C. SAMSUN VALİLİĞİ)
Kurtuluş Yolu ve Rölyefli Yol Panosu
Müze kompleksine entegre edilmiş Kurtuluş Yolu, Samsun’dan başlayıp Anadolu’ya yayılan bağımsızlık hareketini temsil eden sembolik bir yürüyüş güzergâhıdır. Yol boyunca yerleştirilmiş rölyefli panolar, Millî Mücadele’nin aşamalarını hem yazılı bilgi hem de kabartma görsellerle anlatır. Ziyaretçiler bu yolu adım adım takip ederek tarihin içinden geçme hissine kavuşurlar.
Şehitler Yazıtı ve Şehitler Anıtı
Park içerisinde ayrıca, Millî Mücadele’de hayatını kaybeden kahramanların adlarının yer aldığı Şehitler Yazıtı ve onlara ithaf edilmiş bir anıt bulunmaktadır. Bu anıtsal yapı, tarihî hafızayı canlı tutmayı amaçlamakta ve ziyaretçilere duygu yüklü bir tefekkür alanı sunmaktadır.
Samsunlu Şehitler Yazıtı (Kaynak :T.C. SAMSUN VALİLİĞİ)
Amfi Tiyatro ve Tören Alanı
Açık hava müzesinde yer alan amfi tiyatro, tarihî sunumlar, törenler, belgesel gösterimleri ve resmî anma programları için kullanılmaktadır. Tören alanı ise özellikle 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı gibi önemli günlerde resmî protokol ve halkın katılımıyla gerçekleştirilen kutlamalara ev sahipliği yapmaktadır.
Kapalı Sergi Salonu ve Etkinlik Alanları
Komplekste yer alan kapalı sergi salonları, dönem belgeleri, fotoğraflar, haritalar, kişisel eşyalar ve multimedya içerikleriyle donatılmıştır. Ayrıca burada Atatürk'ün Samsun’a çıkışının görsel kronolojisi sunulmakta, ziyaretçilere eğitim amaçlı rehberlik hizmetleri sağlanmaktadır. Etkinlik alanları ise geçici sergilere, eğitim atölyelerine ve kültürel faaliyetlere ev sahipliği yapacak biçimde düzenlenmiştir.
Lozan Barış Antlaşması’nın 1923 yılında Hariciye Nezareti tarafından bastırılan Osmanlıca orijinal baskısı (Kaynak:T.C. Samsun Valiliği)
Ziyaret Bilgileri
Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi, Samsun’un Canik ilçesi sınırlarında yer alan Doğupark mevkiinde konumlanmıştır. Müze, Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin sorumluluğunda faaliyet göstermektedir ve yılın her günü ziyarete açıktır. Müzeye girişler, belirli saatler arasında yapılmakta olup biletli olarak gerçekleştirilmektedir.
Adres: Doğupark, Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı, Canik / Samsun
Ziyaret Saatleri: 09.00 – 17.00 (Yaz ve kış saati uygulamalarına göre değişiklik gösterebilir.)
Ziyarete Açık Günler: Haftanın her günü (resmî tatillerde açıktır)
Giriş Ücreti: Müze giriş ücreti, Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından belirlenmekte olup indirimli tarifeler öğrenciler, öğretmenler ve 65 yaş üstü ziyaretçiler için uygulanmaktadır.
Ziyaretçilerin müze alanında fotoğraf çekmelerine izin verilmektedir. Ancak profesyonel çekimler ve özel çekim talepleri için önceden belediyeden izin alınması gerekmektedir. Müze içerisinde ziyaretçilere yönelik rehberlik hizmeti sağlanmakta, özellikle öğrenci grupları için tarihî bilgilendirme eşliğinde turlar düzenlenmektedir.
16-19 Mayıs 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen yolculuk, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinin ilk fiziksel adımıdır.
