Bitlis Balı, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Bitlis ilinin yüksek rakımlı yaylalarında üretilen polifloral çiçek balıdır. 25 Eylül 2023 tarihinde yapılan başvuru sonucunda, 8 Ocak 2025 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından mahreç işareti ile coğrafi işaret olarak tescillenmiştir.
Tanım ve Özellikler
Bitlis Balı; altın sarısı kehribar renginde, petekli, karakovan ve süzme çeşitleriyle üretilir. Bölgede yetişen zengin flora ve endemik bitki çeşitliliği, balın aromasını ve kalitesini belirleyen en önemli unsurdur. Analizlerde yüksek prolin miktarı (en az 800 mg/kg), düşük nem (%15’in altında), düşük HMF (en fazla 2,5 mg/kg) ve yüksek diastaz sayısı (en az 28) gibi kriterler Bitlis balını diğer ballardan ayırmaktadır.
Balın içeriğinde 20 familyaya ait 43 cinsten polen bulunduğu için polifloral bir özelliğe sahiptir. Endemik bitkiler arasında Bitlis çivitotu (Isatis bitlisica), Bitlis imirdiği (Lathyrus bitlisicus), Bitlis çöveni (Gypsophila bitlisensis), Bitlis sıracaotu (Scrophularia bitlisica), Bitlis çıtlığı (Taraxacum kurdiciforme) gibi türler öne çıkar.
Üretim Yöntemleri
- Sabit arıcılık: Kara kovanlarda, geleneksel yöntemlerle yapılır.
- Gezginci arıcılık: Modern kovanlar kullanılarak, arılar rakımı 1900–2500 m arasında değişen yaylalara taşınır.
- Karakovan üretimi: Söğüt dallarından yapılan ve dışı çamur ya da tezekle sıvanan kovanlarda katkısız bal elde edilir.
Bal, yılda bir kez hasat edilir. Karakovan balı genellikle ekim-kasım aylarında, soğuk hava sonrası toplanır. Petekli ve karakovan ballar süzme işlemi yapılmadan, cam kavanoz veya gıda ile uyumlu ambalajlarda satışa sunulur.
Bitlis Balı Üretimi (Anadolu Ajansı)
Hasat ve Üretim Bölgeleri
Bitlis, Türkiye’de en geç bal hasadının yapıldığı illerden biridir. Karakovan balı özellikle Hizan, Tatvan, Mutki ve Ahlat ilçelerinin yüksek rakımlı yaylalarında üretilir. Yaylalardaki endemik bitkiler ve iklim koşulları, balın yüksek aroma ve prolin değerleri ile öne çıkmasını sağlar.
Arıcılar, kovan başına ortalama 3–8 kg arasında bal elde edebilmektedir. 2024 yılında yalnızca Hizan bölgesinde yaklaşık 800 ton karakovan balı üretimi hedeflenmiştir. Ürün, iç pazarın yanı sıra Avrupa ve Arap ülkelerine ihraç edilmektedir.
Bitlis Balı Üretimi (Anadolu Ajansı)
Ödüller ve Uluslararası Başarılar
- Paris Uluslararası Bal Yarışması (2024, 2025): Bitlisli arıcı Serdar Naci Ersan, iki yıl üst üste “Altın Bal” ödülünü kazanmıştır. Ürettiği balın yüksek prolin, polen ve diastaz değerleriyle rakiplerinden ayrıldığı vurgulanmıştır. Bal, 2500 metre rakımlı yaylalarda üretilmiştir.
- Londra (2023): Bitlis balı “Altın Bal” ödülü almıştır.
- Apimondia Dünya Arıcılık Kongresi: Bitlis balı burada da ödüller kazanarak uluslararası alanda tanınırlık sağlamıştır.
Bu ödüller, Bitlis Balı’nın Avrupa’da prestijli mağazaların raflarına girmesine ve ihracatının artmasına katkı sağlamıştır.
Ekonomi ve İhracat
Arıcılık, Bitlis’in önemli geçim kaynaklarından biridir. Karakovan balı, özellikle Avrupa ve Körfez ülkelerine ihraç edilmekte, prestijli satış mağazalarında yerini almaktadır. Bu ihracat, hem il ekonomisine hem de Türkiye’nin bal sektöründeki küresel konumuna katkı sağlamaktadır.
Denetim ve Koruma
Bitlis balının üretimi, işlenmesi ve paketlenmesi Bitlis il sınırlarında gerçekleşir. Denetimler; Bitlis Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda, Bitlis İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Bitlis Eren Üniversitesi ve Esnaf-Sanatkârlar Odaları Birliği temsilcilerinden oluşan komisyonca yılda üç kez yapılır.
