Boğazkale, Çorum’un güneydoğusunda yer alan, kırsal nüfusun ağırlıklı olduğu bir ilçedir. Geçim kaynakları arasında tarım ve hayvancılık öne çıkmaktadır. İlçede, Hititler dönemine ait Hattuşa Antik Kenti ve Yazılıkaya Tapınağı gibi önemli arkeolojik alanlar bulunmaktadır.

^{Boğazkale (Çorum İl ve Kültür Turizm Müdürlüğü)}

Tarih

Boğazkale ilçesinde yer alan Hattuşa antik kenti, Anadolu’nun ilk organize devletlerinden birinin başkenti olma özelliği taşımaktadır. Bölgedeki yerleşim izleri, Kalkolitik Çağ’a kadar gitmekte; sonraki dönemde Tunç Çağı’nda Hattiler ile Asur ticaret kolonilerinin etkisi görülmektedir. M.Ö. II. binyılda Hititlerin siyasî ve kültürel merkezi haline gelen Hattuşa, özellikle M.Ö. 2000’lerde başkent olarak konumlanmıştır. Büyük Kale ve Aşağı Şehir’deki Büyük Tapınak ile Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı, dinî ritüel ve imgelemin en önemli mekânları olarak öne çıkar.

1834 yılında yeniden keşfedilen antik kent, 1904’ten itibaren Alman Doğu Kültürleri Araştırma Merkezi’nin yürüttüğü kazılarla gün yüzüne çıkarılmış, 1939’dan bu yana aralıksız olarak sürdürülmektedir. Bölgedeki kazılarda ortaya çıkan binlerce çivi yazılı tablet, Hitit–Mısır ilişkilerine ışık tutan Kadeş Antlaşması metinlerini de içermektedir. 1986’da UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne, 1998’de ise Milli Park statüsüne dâhil edilen Hattuşa ve Yazılıkaya, korunma ve tanıtım çalışmalarına kaynak oluşturmaktadır.

Türk egemenliği, 1075’te Danişmendli fethiyle başlamış; 16. yüzyılda Türkmen yerleşimleri, 17. yüzyıl sonlarında günümüz ilçe merkezine taşınmıştır. Cumhuriyet döneminde 1936’da Boğazköy adı Boğazkale olarak değiştirilmiş, 1967’de belediye, 1987’de ise ilçe statüsü kazanmıştır.

Coğrafya ve İklim

İlçe sınırlarının yüzölçümü 260 km² olup deniz seviyesinden ortalama 1.036 m yüksekliktedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 490,3 mm düzeyindedir. Topoğrafya bakımından dağlık alanlarla ovalık parçalar iç içe geçmekte; arazi kullanımında 12.110 hektar tarla, 3 784 hektar mera, 23 hektar çayır ve 6.165 hektar orman alanı bulunmaktadır. Bitki örtüsü genellikle step özellikleri sergilemekte, ilçe merkezinde kavak, dağlık bölgede meşe ve çam türleri yaygındır.

Başlıca akarsu, antik kenti de sulayan Budaközü Çayı’dır. Coğrafî konum itibarıyla karasal iklim hâkimdir; kışlar soğuk ve kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçmektedir. Bu iklim koşulları, tarımsal faaliyetleri ve doğal bitki örtüsünü belirleyen temel etmenler arasında yer alır.

Nüfus ve Demografi

Boğazkale ilçesinin toplam nüfusu 2007 yılında 5.696 kişi iken 2024 yılında 3.673’e gerilemiş olup bu dönemde 2017–2018 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 489 ve 484 kişilik artışlar kaydedilmiş; diğer yıllarda ise değişen oranlarda azalışlar görülmüştür. 2024 verilerine göre erkek nüfus 1.864 (%50,75), kadın nüfus 1.809 (%49,25) düzeyindedir.

Ekonomi

İlçe ekonomisi, büyük ölçüde tarıma ve hayvancılığa dayanmaktadır. 12.110 hektar tarla arazisi, bu düzen içinde buğday, arpa ve endüstriyel bitkiler başta olmak üzere geleneksel ürünlerin yetiştirilmesine olanak tanımaktadır. 3.784 hektar mera alanı, küçük ve büyükbaş hayvancılık faaliyetlerinin sürdürülebilirliğini desteklemektedir. 6.165 hektar orman arazisi, odun ve diğer orman ürünleri açısından potansiyel sağlamaktadır.

Bunlara ek olarak Hattuşa ve Yazılıkaya ören yerlerine gelen yerli ve yabancı ziyaretçi sayısının artışı, turizm sektörünün ilçe gelirleri içindeki payını yükseltmektedir. Milli Park ve UNESCO Dünya Mirası statüleri, turizm altyapısının gelişmesine ve bölge halkının turizme bağlı gelir elde etmesine imkân tanımaktadır. Böylece kültürel miras, ekonomik çeşitliliğe katkıda bulunmaktadır.

Turizm, Kültür ve Mutfak

Boğazkale, antik Hattuşa kalıntıları ve Yazılıkaya Kaya Tapınağı ile kültür turizmi açısından değer taşımaktadır. UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan ören yerleri, her mevsim ziyaretçi kabul etmektedir. İlçede 11 kısa ve 6 uzun mesafeli olmak üzere toplam 17 yürüyüş parkuru, doğa yürüyüşü ve bisiklet etkinliklerine imkân tanımaktadır. Budaközü Vadisi’nden geçen 9 km’lik İbikcam–Hattuşa parkuru, ahşap platform ve köprü geçişleriyle desteklenmiştir. Kamp ve karavan turizmi için tahsis edilmiş alanlar, doğa sporları meraklılarına hizmet vermektedir.

Kültürel zenginliği, Boğazköy Müzesi’nin üç teşhir salonunda ve açık bahçesinde sergilenen taş eserler, sfenks ve Luvi hiyeroglifli kitabeler aracılığıyla görmek mümkündür. Müze, Kalkolitik Çağ’dan Doğu Roma Dönemi’ne kadar uzanan kronolojik bir sunumla bölge tarihini bütüncül biçimde yansıtmaktadır.

İlçe mutfağı, Çorum yöresine ait geniş bir çeşitlilik sergiler. Leblebi üretimiyle tanınan bölge mutfağında; saç mayalısı ve tava mayalısı biçimlerinde mayalı, yanıç, cızlak, kömbe, oğmaç, hingal, haşhaşlı çörek, borhani (hamurlu, yumurtalı, mantarlı), helise, çullama, madımak, tirit, iskilip dolması, keşkek, kara çuval helvası, hedik, teltel ve has baklava başlıca geleneksel lezzetler arasında yer alır. Bu ürünler, hem günlük sofralarda hem de yerel etkinlik ve festivallerde sunularak gastronomik turizme katkı sağlamaktadır.