Elazığ Öküzgözü Üzümü, “Devegözü” adıyla da bilinen, iri ve etli taneleriyle ayırt edilen bir üzüm çeşididir. Adını, tanelerinin iri yapısından alır. Elazığ’a özgü ekolojik koşullarda yetiştirilen bu çeşit, Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü tarafından tescil edilmiştir. Anaç olarak dış koşullara karşı dayanıklı yapısı ile bilinir. Gelişme kuvveti orta düzeyde olan bitkinin boğum aralığı 10–12 cm arasında değişmektedir. Salkım ağırlığı 140–420 gram, her bir salkımda yer alan tane sayısı ise 60 ile 152 arasındadır. Taneler bol şıralı, iri, geniş yumurta formunda ve koyu kırmızı-menekşe renklidir.

Olgun yaprakları yuvarlak şekilli ve beş lopludur. Sürgünleri yatay büyür; boğum araları kırmızı şeritli yeşil renktedir. Çiçekleri hem erkek hem de dişi organ bakımından tam gelişmiştir. Tane eti biraz sert, oldukça sulu ve orta kalın kabukludur. Meyve etinde antosiyanin düzeyi düşüktür. Şıra verimi yüksektir ve bu yönüyle özellikle şarap üretimine uygundur.

^{Elazığ Öküzgözü Üzümü (Kültür Portalı)}

Coğrafi Yayılım ve Ekolojik Uyum

Elazığ Öküzgözü Üzümü, Elazığ merkezin yanı sıra Arıcak, Alacakaya, Ağın, Baskil, Karakoçan, Keban, Kovancılar, Palu, Sivrice ve Maden ilçelerinde yetiştirilmektedir. Yetiştiği alan, 850–1000 metre rakıma sahip, dağlarla çevrili mikroklimatik vadilerden oluşmaktadır. Bu vadilerden geçen akarsular ve bölgedeki Keban ile Karakaya baraj gölleri sayesinde bölge iklimi yumuşamakta, bu da üzümün yetişme koşullarını iyileştirmektedir. Elazığ Ovalarındaki geçirgen, derin, verimli, kolay ısınan ve besince zengin toprak profili; üzümün yaz kuraklığına ve kış soğuklarına dayanmasını mümkün kılar. Bu toprak ve iklim koşulları Öküzgözü’nün ayırt edici tat ve kalitesini şekillendirir.

İklim Özellikleri

Elazığ’da yıllık ortalama sıcaklık 12,9 °C, en yüksek sıcaklık 42,2 °C, en düşük sıcaklık ise -16,5 °C olarak kaydedilmiştir. Ortalama bağıl nem %55 civarındadır. Ortalama toprak sıcaklığı 16,5 °C olup, ilkbahar ve sonbahar yağışları üzüm için yararlıdır. Mayıs başından Ağustos ortasına kadar omcaların su ihtiyacı sürer. Yaz aylarında yağan, fakat mantar hastalıklarına yol açmayan sınırlı yağışlar üzüme zarar vermez.

Kimyasal ve Fiziksel Bileşim

Yapılan analizlerde Öküzgözü üzümünün ortalama tane boyu 22,9 mm, eni 19,4 mm olarak ölçülmüştür. Asitlik oranı (% tartarik asit hesabıyla) %0,82; pH değeri 3,37’dir. Tanedeki kuru madde oranı %19,8, üzüm suyundaki kuru madde oranı %21,8’dir. Brix değeri %21’dir. Bu özellikler üzümün yüksek kalite ve şıra verimi potansiyelini göstermektedir.

Kullanım ve Ekonomik Değer

Öküzgözü üzümü, hem sofralık hem de şaraplık olarak değerlendirilir; kurutulmuş hali de piyasada yer almaktadır. Özellikle bol şıralı yapısı ve orta kalın kabuğu sayesinde şarap üretimine oldukça uygundur. Kendine özgü tadı ve aroması sayesinde Elazığ dışında yetiştirilmeye çalışıldığında benzer kalite sağlanamamaktadır. Yöreye adapte olmuş bir çeşittir ve başka iklim koşullarında orijinal tadını ve aromatik yapısını koruyamaz.

Tarihçe ve Üretim

Elazığ’da bağcılık kültürü geçmiş yüzyıllara dayanır. 1930’lu yıllarda Atatürk’ün Elazığ’ı ziyareti sırasında beğendiği yerel bir şarabın ardından Tekel’in Elazığ’da şarap üretim tesisleri kurmasına öncülük etmiştir. 1942’de deneme atölyesi, 1945’te ise şarap fabrikası kurulmuştur. Öküzgözü ile Diyarbakır’ın Boğazkere üzümünün harmanlanmasıyla üretilen “Buzbağ” şarapları uluslararası düzeyde takdir görmüştür.

2013 verilerine göre, Elazığ’da 7977 çiftçi yaklaşık 106.000 hektar alanda üzüm yetiştiriciliği yapmakta, yıllık 130.000 ton üretimin 77.000 tonu sofralık, 52.000 tonu şaraplık, 1000 tonu ise kurutmalık olarak değerlendirilmektedir. Şaraplık üretimin büyük kısmı Öküzgözü’ne dayanmaktadır.

Denetim ve Coğrafi İşaret

Elazığ Öküzgözü Üzümü, 108 numara ile tescillenmiş coğrafi işaretli bir üründür. Üretim, Elazığ İl Tarım Müdürlüğü koordinesinde denetlenir. Denetim komisyonu; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Elazığ Ticaret ve Sanayi Odası, Üzüm Üreticileri Birliği ve ziraat mühendislerinden oluşur. Hasat ve ihracat dönemleri olan Eylül–Ekim aylarında yılda en az üç kez denetim yapılır. Coğrafi işaretin kullanım hakkı, protokole dayalı olarak üreticilere verilir.