Enflasyon türleri; fiyat artışlarının hızına göre düşük enflasyon, hızlı enflasyon ve hiper enflasyon gibi kategorilere ayrılırken; ekonomik yapıdaki temel dinamiklere göre talep enflasyonu, maliyet enflasyonu, fiyat enflasyonu ve beklenti enflasyonu şeklinde sınıflandırılır. Bu ayrımlar, hem enflasyonun nedenlerini hem de doğurabileceği sonuçları daha net biçimde anlamaya imkân tanır.

Enflasyonun Artış Hızına Göre Türleri

Enflasyon, artış oranlarına göre üç ana kategoride sınıflandırılır.

Düşük Enflasyon (Creeping Inflation)

Düşük enflasyon, genellikle yıllık %10’un altında seyreden ve fiyatlar genel seviyesindeki artışların görece yavaş ve öngörülebilir olduğu bir enflasyon türüdür. Bu tür enflasyonun yaşandığı ekonomilerde para birimine duyulan güven yüksek düzeydedir. Finansal araçlar (örneğin mevduat, devlet tahvili gibi) hâlâ cazip yatırım araçları olarak kalır. Düşük enflasyon, gelişmiş ülkelerde sıklıkla gözlemlenmektedir.

Hızlı Enflasyon (Galloping Inflation)

%10 ile %1000 arasında değişen yıllık enflasyon oranlarını ifade eder. Bu seviyedeki enflasyon, ekonomik istikrarı tehdit eden boyutlara ulaşabilir. Hızlı enflasyon yaşanan ülkelerde bireyler, paranın değerini koruyamayacağı inancıyla alternatif yatırım araçlarına (örneğin döviz, gayrimenkul, altın) yönelir. Kontratlar genellikle kısa vadeli olur ve sıklıkla döviz ya da bir fiyat endeksine endekslenir.

Hiper Enflasyon (Hyperinflation)

%1000’in üzerindeki oranlara ulaşan ve çoğunlukla kontrolsüz parasal genişlemelerin sonucu ortaya çıkan enflasyon türüdür. Tarihte Almanya’da 1922-1924 yılları arasında yaşanan hiperenflasyon, bu türün tipik örneklerinden biridir. Hiper enflasyonun en yıkıcı sonucu, gelir dağılımındaki adaletsizliklerin artması ve orta sınıfın hızlı biçimde yoksullaşmasıdır.

Enflasyonun Nedenlerine Göre Türleri

Enflasyonun kaynaklandığı iktisadi nedenlere göre başlıca türleri şunlardır: talep enflasyonu, maliyet enflasyonu, fiyat enflasyonu ve beklenti enflasyonu.

Talep Enflasyonu (Demand-Pull Inflation)

Bu tür enflasyon, toplam talebin toplam arzı aşması durumunda ortaya çıkar. Özel tüketim ve yatırım harcamaları, kamu harcamaları ve net ihracat gibi unsurların artışı, üretim kapasitesini aşan bir toplam talep yaratıyorsa, fiyatlar genel seviyesinde sürekli bir artış yaşanır. Eğer ekonomi tam istihdam düzeyine yakınsa, talep artışları doğrudan fiyat artışlarına dönüşür. Talep yönlü enflasyon, çoğunlukla para arzı artışı ve genişlemeci maliye politikalarıyla ilişkilidir.

Maliyet Enflasyonu (Cost-Push Inflation)

Üretim sürecinde kullanılan girdilerin (örneğin işçilik, hammadde, enerji) maliyetlerinde yaşanan artışların fiyatlara yansımasıyla oluşan enflasyon türüdür. Maliyet baskısı altında kalan üreticiler, kâr oranlarını koruyabilmek amacıyla satış fiyatlarını artırır. Dışsal şoklar (örneğin petrol fiyatlarındaki ani yükselişler) veya kur artışları bu süreci tetikleyebilir. Türkiye örneğinde döviz kurlarındaki dalgalanmaların ithal girdilerin fiyatlarını artırarak maliyet enflasyonunu beslediği gözlemlenmiştir.

Fiyat Enflasyonu

Devletin belirli mal ve hizmetler için uyguladığı taban veya tavan fiyat politikalarının neden olduğu yapay fiyat artışları sonucu ortaya çıkar. Bu tür enflasyon, genellikle kamu müdahalesi sonucu piyasada dengenin bozulmasına bağlı olarak gelişir. Örneğin, taban fiyat uygulaması üretici arzını artırarak piyasa dengesinin üzerinde fiyat oluşumlarına yol açabilir.

Beklenti Enflasyonu (Expectation-Driven Inflation)

Ekonomik aktörlerin gelecekte fiyatların artacağı yönündeki beklentileri, bugünkü fiyat davranışlarını etkiler. Özellikle geçmiş dönemlerde yüksek enflasyon yaşamış ülkelerde, ekonomik birimler geçmiş enflasyon oranlarını geleceğe yansıtma eğiliminde olabilir. Bu durum, fiyat artışlarının kendi kendini besleyen bir sürece dönüşmesine neden olur.