Ermeni Kilisesi, Niğde merkezde, Eski Saray Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yapı, halk arasında "Ermeni Kilisesi" olarak bilinmekle birlikte, bazı kaynaklarda H. Theodoros Manastırı’nın yenilenmesinden sonra "H. Stephanos" adıyla anıldığı da belirtilmektedir.

Yapı, uzun yıllar boyunca işlevsel özelliğini yitirerek belediye deposu olarak kullanılmıştır. Bu durum, mimari ve sanatsal unsurların tahrip olmasına neden olmuştur. Günümüzde yapı, kullanımsız durumdadır ve restorasyon beklemektedir.

^{Ermeni Kilisesi (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihlendirme ve Koruma Durumu

Yapının kitabesi bulunmamaktadır. Mimari benzerliklerden yola çıkılarak kilisenin 19. yüzyıla tarihlendiği kabul edilmektedir. Bu tarihlendirme, özellikle yakın çevredeki başka bir kiliseyle olan yapısal benzerliğe dayandırılmaktadır. Yapının şu anki durumu oldukça bozulmuş olup restorasyon ihtiyacı fazladır. Özellikle revakların açılması, iç ve dış cephe temizliği, fresklerin belgelenmesi ve koruma altına alınması gibi işlemlerle yapı, bölge kültürel mirasına önemli katkı sağlayacak potansiyele sahiptir.

Mimari Özellikler

Plan

Kilise, doğu-batı doğrultusunda uzanan, üç nefli bazilikal plana sahiptir. Batı cephede yer alan narteks (son cemaat yeri), üç bölümlüdür ve çapraz tonozla örtülmüştür. Bu bölümün üzerinde galeri katı bulunmaktadır.

Narteksten naosa dikdörtgen açıklıklı bir kapı ile geçilmektedir. Naos kısmı, ikişer sütunlu iki sıra ile üç nefe ayrılmaktadır. Orta nef, yan neflere göre daha yüksek tutulmuştur. Her nef, doğuda birer apsis ile sonlanmakta olup orta apsis yan apsislere göre daha yüksek konumlandırılmıştır. Apsislerde birer adet aidicula (kutsal niş) yer almaktadır.

Malzeme ve Süsleme

Kilise, sarı ve gri tonlarında bazalt kesme taş ile inşa edilmiştir. Batı cephedeki narteksin üçlü sivri kemerli açıklığı, ortada iki sütun ve köşelerde örme ayaklarla taşınmaktadır. Yapının dış cephesi sade, iç mekânı ise sütun başlıklarındaki yaprak motifleri ile süslenmiştir. Sütunlar bazilika planlı bölümlendirmeyi sağlamaktadır. Çatı örtüsü, kırma çatı biçimindedir ve bazalt taş plakalarla kaplanmıştır.

Güney ve kuzey cephelerde dörder pencere açıklığı bulunurken, apsislerde pencere açılmamıştır. Giriş kapısının önünde yer alan iki sütun, araları taşla örülmüş revaklı bir avluya aittir. Bu revaklı bölüm, yapının avlu düzenlemesine işaret etmektedir.

Parekklesion (Yan Şapel)

Kuzeydoğu köşeye bitişik olarak inşa edilen parekklesion (yan şapel) bölümü, yapının tamamlayıcı unsurlarındandır. Bu mekâna hem naosun kuzey duvarının doğusundan hem de parekklesionun batısındaki ikinci bir kapıdan ulaşılabilmektedir

Sanatsal Unsurlar

Yapıda hem mimari plastik süslemeler hem de duvar resimleri mevcuttur. Duvar resimleri büyük oranda tahrip olmuş, sadece bazı kemer içlerinde izleri korunabilmiştir. Süslemeler, tipik olarak Hristiyan ikonografisine dayalıdır. Sütun başlıklarındaki bezemeler dikkat çekici düzeydedir.