Güney Kore (Kore Cumhuriyeti), Doğu Asya’da Kore Yarımadası’nın güneyinde yer alan, başkanlık sistemiyle yönetilen, yüksek derecede sanayileşmiş ve nüfusu yaklaşık 51,8 milyon olan bir cumhuriyettir.^【1】 Devletin başkenti, tarihsel olarak farklı hanedanlıklara merkezlik yapmış ve günümüzde Doğu Asya’nın nüfus bakımından en büyük metropollerinden biri hâline gelmiş olan Seul’dür. Resmî dili Korece olup, bu dil için kullanılan Hangeul alfabesi, ses birimlerine dayalı yapısıyla modern yazı sistemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Ulusal bayrak Taegeukgi, yin-yang dengesini sembolize eden merkezdeki taegeuk sembolü ve onu çevreleyen trigramlarıyla değişim, uyum ve barışı vurgularken; ulusal çiçek Mugunghwa (hatmi/Rose of Sharon), halkın süreklilik ve dayanıklılık idealini simgelemektedir.

^{Gyeongbokgung Sarayı'nın Kapısı (Flickr)}

Kore Yarımadası, Avrasya kıtasının doğu ucunda, Pasifik Okyanusu’nun batı kıyısında yer alan ve büyük ölçüde denizlerle çevrili bir kara çıkıntısıdır. Yarımada doğuda Doğu Denizi’ne, batıda Sarı Deniz’e açılır; güneyde Kore Boğazı aracılığıyla Japonya adalarıyla ayrılır, kuzeyde ise Çin ve Rusya ile kara sınırı bulunur. Yaklaşık 33–43 derece kuzey enlemleri arasında yer alması, ülkeye sıcak ve yağışlı yazların, soğuk ve nispeten kurak kışların görüldüğü ılıman bir iklim kazandırmaktadır. Kore, binlerce yıllık süreçte ortak bir dil, kültür ve tarih etrafında şekillenmiş bir ulusal kimliğe sahip olmuş; bu kimlik, farklı hanedanlıklar, bölgesel güç dengeleri ve dış müdahaleler sonrasında da sürekliliğini korumuştur.

Modern dönemde Kore, Japon sömürge yönetimi, İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki bölünme ve 1950–1953 Kore Savaşı gibi kritik olayların ardından bölünmüş bir yarımada görünümüne bürünmüştür. Savaş sonrasında yarımadanın güneyinde kurulan Kore Cumhuriyeti, 20. yüzyıl ortasında kişi başına geliri 100 doların dahi altında, altyapısı tahrip olmuş ve ağır yoksullukla mücadele eden bir ülke konumundayken; yaklaşık altmış yıl içinde dünya ekonomisinde üst sıralara yükselen bir “ekonomik güç merkezi” hâline gelmiştir. Özellikle 1960’lardan itibaren uygulanan ihracata dayalı kalkınma stratejileri, devlet eliyle yönlendirilen sanayileşme politikaları ve küresel ekonomiye kademeli entegrasyon, ülkenin sanayi ve hizmet sektörlerinde hızlı bir dönüşümü beraberinde getirmiştir.

^{İmparator Sejong'un Bir Heykeli (Flickr)}

Siyasal bakımdan Kore Cumhuriyeti, otoriter yönetim dönemlerinden kitle hareketleriyle gelişen bir demokratikleşme süreci sonunda, 1987 Anayasası ile kurumsallaşan başkanlık sistemi temelinde işleyen bir cumhuriyettir. Cumhurbaşkanı, hem devlet hem hükümet başkanı olarak beş yıllık tek bir dönem için doğrudan halk oyuyla seçilmekte; yasama organı olan Millî Meclis ise genel seçimlerle belirlenen milletvekillerinden oluşmaktadır. Anayasal düzene ilişkin tartışmalar ve zaman zaman gündeme gelen değişiklik talepleri sürmekle birlikte, ülke, başkanın azli de dâhil olmak üzere ciddi siyasal krizleri anayasal prosedürler çerçevesinde ilerletebilmiştir.

Sosyo-ekonomik göstergeler, Kore Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminden yarım yüzyıl sonrasında "gelişmiş devlet" statüsünü kazandığı ve yüksek eğitim düzeyli bir toplum yapısına ulaştığını göstermektedir. 1960’ta 52,4 yıl olan ortalama yaşam süresinin 2012’de 81,4 yıla yükselmesi; okuryazarlık oranının sıfıra yakın düzeye inmesi ve nüfusun yaklaşık yüzde 70’inin yükseköğretime devam etmesi, bu dönüşümün nicel yansımaları arasındadır.^【2】 

Ülke, ulusal sağlık sigortası ve çeşitli sosyal yardım programları aracılığıyla bu yapıyp güçlendirmeye yönelik politikalar izlemiş; aynı zamanda yerel yönetim özerkliğinin yaygınlaştırılmasıyla kamu yönetiminde merkezîyetçiliğin kısmen gevşetilmesine yönelik adımlar atılmıştır. Kore kültürünün sinema, televizyon dizileri, popüler müzik ve mutfak üzerinden dünya çapında yaygınlık kazanması da, ülkenin yumuşak güç kapasitesini artıran önemli bir unsur hâline gelmiştir.

Tarih

Antik Dönem ve Üç Krallık

Kore Cumhuriyeti’nin tarihsel arka planı, siyasi açıdan bugünkü Güney Kore devletinin çok öncesine, Kore Yarımadası ile Mançurya’ya uzanan çok katmanlı bir uygarlık birikimine dayanır. Geleneksel kronoloji, Kore tarihinin başlangıcını MÖ 2333’te kurulduğu kabul edilen Gojoseon devletine dayandırır; bu siyasi oluşum yaklaşık iki binyıl devam etmiş ve MÖ 108 yılı civarında tarih sahnesinden çekilmiştir.

Gojoseon’un ardından Buyeo, Dongye, Okjeo ve Mahan, Jinhan, Byeonhan’dan oluşan Samhan toplulukları ortaya çıkmış olup, bu dönem literatürde Proto-Üç Krallık Dönemi olarak anılmaktadır. Bu siyasal oluşumlar, Mançurya merkezli bölgeler ile Kore Yarımadası’nın kuzey, orta ve güney kesimlerine dağılmış, böylece Kore coğrafyasının erken dönem siyasi haritası şekillenmiştir.

^{Antik Dönem Kore Haritası (WorldHistory)}

MÖ 1. yüzyıldan itibaren Proto-Üç Krallık yapılarının ardılı olarak Goguryeo, Baekje, Silla ve Gaya konfederasyonu ortaya çıkmış, böylece Kore tarihinde Üç Krallık Dönemi başlamıştır. Goguryeo, Mançurya ve yarımadanın kuzeyini; Baekje, yarımadanın güneybatısını; Silla ise güneydoğu kesimini kontrol altına almıştır. Bu dönemde Kore siyasi coğrafyası, Mançurya’dan Kore Boğazı’na uzanan geniş bir alanı kapsar hale gelmiştir.

7. yüzyılda Silla, Goguryeo ve Baekje’yi ardı ardına mağlup ederek Daedong Nehri’nden (Daedonggang) Wonsan Körfezi’ne kadar uzanan iç yarımada alanında siyasi birlik sağlamış; böylece “Birleşik Silla” yapısı ortaya çıkmıştır. Aynı yüzyılın sonlarında Goguryeo soylularının öncülüğünde 698 yılında kurulan Balhae Devleti ise Mançurya ve kuzey yarımadada yeni bir siyasi güç odağı olarak tarih sahnesine çıkmıştır.

Orta Çağ: Goryeo Dönemi ve Kuzey Sınırları

10. yüzyılda Üç Krallık sonrası parçalı yapının yerini, 918’de kurulan Goryeo Hanedanı almıştır. Goryeo, 933 yılında Khitan kökenli Qidan güçlerinin ilk saldırısını püskürterek doğu kıyısındaki altı sahil eyaletini (Gangdong Yuk Ju) hâkimiyeti altında tutmayı başarmıştır. 1033’ten itibaren Kuzey sınırında inşa edilen Cheolli Jangseong (Bin Li Surları), Goryeo ile Khitan/Qidan devletleri arasındaki sınırı belirleyen önemli bir savunma hattı olmuş; bu sayede Goryeo’nun kuzey sınırı, günümüz Kuzey Kore’sinde yer alan Sinuiju’dan Hamheung bölgesine kadar genişlemiştir.

^{Antik Dönemden İtibaren Tarih Çizgisi (National Atlas of Korea)}

Goryeo ve onu izleyen Joseon dönemi boyunca kuzeye doğru genişleme ve sınır güvenliği politikaları sürdürülmüş; Amnokgang (Yalu) ve Dumangang (Tumen) havzalarında kaleler ve garnizonlar kurularak bugünkü Kore–Çin sınırının ana hatları fiilen ortaya çıkmıştır.

Erken Yeniçağ: Joseon Hanedanı (1392–19. Yüzyıl)

1392’de kurulan Joseon Hanedanı, hem sürekliliği hem de kurumsal sürekliliği bakımından Kore tarihinin belirleyici siyasal yapılarından biri olarak öne çıkar. Hanedanın iktidarı boyunca merkezî otorite, Konfüçyüsçü ahlâk anlayışını esas alan bir bürokrasi, sınav sistemiyle işleyen bir memuriyet yapısı ve soy, statü ile cinsiyete dayalı hiyerarşik bir toplumsal örgütlenmeyle desteklenmiştir. Başkent Hanseong (bugünkü Seul), şehir surlarıyla çevrili olup 5 kısma ayrılmış olan iç şehir bölümleri (Hanseong 5 Bu) ve bunları kuşatan dış kesimler (Seongjeosimni) biçiminde örgütlenmiş; böylece merkezî iktidarın mekânsal karşılığı, surlarla sınırlandırılmış ve hanedanlık sonuna kadar korunmuş bir yerleşim dokusu içinde somutlaşmıştır. 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise, demiryolu ve tramvay hatlarının inşasıyla Seul’ün sınırları genişlemiş, nüfus artışı ve yeni yerleşim alanları başkenti, Joseon düzeninden Japon sömürge dönemine uzanan modernleşme sürecinin merkezî mekânı hâline getirmiştir.

^{Joseon Döneminden Bir Pazar (Flickr)}

Joseon idaresi, önceki Goryeo Hanedanı’ndan devraldığı kuzey siyaseti mirasını sürdürerek, Kore Yarımadası’nın tarihsel sınırlarının kademeli biçimde sabitlenmesinde etkin rol oynamıştır. Goryeo döneminde başlatılan kuzey topraklarını güvence altına alma siyaseti, 11. yüzyılda Khitai-Çidan karşısında savunma niteliği taşıyan bin li (400 km) uzunluğundaki sur hattı (Cheolli Jangseong) ile kurumsallaştırılmış; böylece bugünkü Sinuiju’dan Hamheung’a uzanan kuzey sınır kuşağı belirginleşmiştir.

Bu çizgi, Joseon döneminde 15. yüzyılda Amnokgang (Yalu) havzasında kurulan dört kale ile Dumangang (Tumen) havzasında teşkil edilen altı karakol sistemi sayesinde ileri taşınmış; söz konusu kaleler ve karakollar Çin ile sınır düzeninin fiilî ve idarî dayanak noktalarını oluşturmuştur. Bu “dört kale ve altı karakol” düzeni, günümüzde Kuzey Kore ile Çin arasındaki sınır hattının temel coğrafi omurgalarından biri olarak kabul edilen Amnokgang ve Dumangang eksenini pekiştirmiş; Goryeo ve Joseon’un ardışık genişleme ve sınır koruma politikaları, Kore topraklarının güney uçtan kuzeydeki bu nehirler hattına kadar uzanan bütünlüğünü tarihsel olarak kalıcılaştırmıştır.

^{Kral Taejo'nun Bir Portresi (Flickr)}

18. yüzyılda Baekdusan Ulusal Sınır Anıtı’nın dikilmesi, Joseon ile Qing Hanedanı arasındaki sınır düzenlemesinin taş üzerinde kayıt altına alınması bakımından ayrı bir dönüm noktasına işaret eder. Sınır taşı, Baekdusan krater gölü çevresindeki dağ sırtını, kuzeydoğu sınırının hem doğal hem de siyasal göstergesi hâline getirmiş; böylece tarihsel coğrafyada Baekdusan, sadece dağ silsilelerinin başlangıç noktası değil, aynı zamanda ulusal sembol ve sınır işareti olarak da anlam kazanmıştır. Geleneksel Kore coğrafyasında Baekdusan’dan Jirisan’a uzanan Baekdudaegan sırt hattının, ülkenin başlıca on nehir havzasını ayıran bir ana su bölümü çizgisi olarak algılanması, Joseon döneminde sınır ve iç coğrafyanın birlikte düşünülmesine imkân veren özgün bir mekânsal tasavvuru yansıtır. Bu yaklaşım, hem dağ sıralarının sürekliliğini hem de nehir havzalarının bütünlüğünü esas alarak ulusal coğrafyanın iç ve dış sınırlarını ortak bir çerçevede kavrar.

Joseon Hanedanı’nın siyasal ve idari örgütlenmesi, ülke sathına yayılan vilayet (do) sistemi üzerinden merkezî otoriteyi taşraya bağlamıştır. Döneme ait idari haritalar, Hamgyeong, Pyeongan, Hwanghae, Gyeongsang, Jeolla, Chungcheong ve Gyeonggi gibi vilayetlerin Doğu ve Sarı Deniz kıyılarına, iç platolara ve dağlık bölgelere dengeli biçimde yerleştirildiğini; böylece başkent Seul’den tüm vilayetlere uzanan hiyerarşik bir yönetim ağının kurulduğunu göstermektedir. Bu idari bölünme, Konfüçyüsçü bürokratik ilkelere dayalı sınav sistemiyle birleştiğinde, merkez-taşra ilişkilerinin meritokrasi iddiası ile soy temelli hiyerarşi arasındaki gerilim üzerinde şekillendiği uzun süreli bir siyasal düzen ortaya çıkarmıştır. Toplumsal yaşamın yerleşim örüntülerine yansıması da bu çerçevededir: Joseon döneminden günümüze ulaşan Hahoe ve Yangdong gibi tarihî köylerde, soylu aile konutları, eğitim kurumları (seowonlar) ve sıradan halk konutlarının konumlanışı, toplumsal sınıflara dayalı mekânsal bir düzeni açık biçimde ortaya koyar.

^{19. Yüzyıl Seul Haritası (Diverse Locations and a Long History)}

Joseon’un başkent ve çevresini tahkim etme siyaseti, hem iç güvenlik hem de dış tehditlere karşı savunma açısından süreklilik gösteren bir savunma mimarisi üretmiştir. Seul yakınındaki Namhansanseong kalesi, sarp topoğrafyası sayesinde başkentin doğudan gelecek saldırılara karşı korunmasında kilit rol üstlenmiş; özellikle Mançu Qing ordusuna karşı yürütülen savunmada, kral ve maiyetinin sığındığı yer olarak sembolik bir önem kazanmıştır. Suwon’daki Hwaseong Kalesi ise, hem Seul’ün güney istikametindeki savunmasını güçlendirmeyi hem de kraliyet muhafızları için bir askerî üs işlevi görmeyi amaçlayan bir tahkimat olarak inşa edilmiştir. Başkentin iç yapısında Changdeokgung Sarayı’nın doğal çevreyle uyumlu planı ve Jongmyo’daki kraliyet atalarının Konfüçyüsçü ritüellerle anılmasına ayrılmış mekânlar, Joseon siyasal düzeninin saray mimarisi, ritüel pratikler ve Konfüçyüsçü meşruiyet anlayışı üzerinden kurumsallaştığını somut biçimde gösterir.

Bu bütünlük içinde bakıldığında, Joseon Hanedanı dönemi, Kore Yarımadası’nın günümüzde de geçerliliğini koruyan coğrafi sınırlarının tarihsel olarak sabitlendiği bir evre olarak değerlendirilebilir. Goryeo ve Joseon’un ardışık biçimde yürüttüğü kuzey yönelimli genişleme ve sınır koruma politikaları, Amnokgang ve Dumangang nehirlerine kadar uzanan kuzey sınır hattını kalıcılaştırmış; Baekdusan sınır anıtı ile bu hattın Qing İmparatorluğu ile ilişkiler bağlamında uluslararası düzeyde tanınan bir sınır çerçevesine oturması sağlanmıştır. Tarihsel toprak haritalarında Joseon’un, Kore tarihinin uzun süreli seyri içinde Kore İmparatorluğu, Japon sömürge idaresi ve nihayet Kore Cumhuriyeti’ne uzanan sürecin hemen öncesindeki son hanedanlık aşaması olarak yer alması, yarımadanın “güney uçtan Amnokgang ve Dumangang hattına” kadar uzanan coğrafi bütünlüğünün bu dönemde siyasî, idari ve sembolik düzeyde pekiştirildiğini göstermektedir.

Modern Dönem ve Kore İmparatorluğu (Daehan Jeguk)

19. yüzyılın ikinci yarısı, Joseon düzeninin hem iç yapısal sorunlar hem de dış müdahaleler nedeniyle çözülmeye başladığı bir dönem olmuştur. Uzun süre Çin merkezli haraç ve ittifak sistemi içinde yer alan Kore, 1860’lardan itibaren Batılı devletler ve Japonya’nın Doğu Asya’daki rekabetinin odağı hâline gelmiştir.

Bu süreçte saray çevresinde iktidarı fiilen elinde tutan Heungseon Daewongun, vergi ve idari alanlarda bazı merkezileştirme adımları atmış; ancak aynı zamanda Hristiyan misyoner faaliyetlerine ve yabancı nüfuzuna karşı sert bir tutum benimsemiştir. Geleneksel düzeni korumaya dönük bu siyaset, kısa vadede merkezî otoriteyi güçlendirse de, dış baskıların artması karşısında ülkeyi kademe kademe açılmak zorunda bırakan yapısal sınırları ortadan kaldırmamıştır.

^{Kore Eski Saray'ın İçinden Bir Görsel (Library of Congress)}

1876 tarihli Ganghwa Antlaşması ile Kore, Japonya’ya limanlar açan ve gümrük, yargı yetkisi gibi alanlarda ayrıcalık tanıyan bir “eşitsiz antlaşmalar” rejimine girmiştir. Bunu 1880’ler boyunca Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa devletleriyle imzalanan benzer antlaşmalar izlemiş; böylece Kore, resmî diplomaside daha geniş bir uluslararası tanınırlık kazanırken, ekonomik ve hukuki bakımdan dış müdahalelere daha açık hâle gelmiştir.

Bu dönemde saray içinde reform yanlısı ve statükocu gruplar arasında süren çekişmeler, 1884 Gapsin Darbe girişimi gibi kısa süreli fakat etkili siyasal krizlere yol açmış; Çin ve Japon askeri varlığının saray siyaseti üzerindeki ağırlığı giderek artmıştır. 1894’te kırsal alanlarda vergi yükü, yerel idarecilerin keyfî uygulamaları ve dış nüfuz karşıtı tepkilerle ortaya çıkan Donghak isyanı, hem merkezi yönetimin toplumsal meşruiyetini sorgulanır hâle getirmiş hem de Çin ve Japonya’nın askeri müdahalesi için gerekçe oluşturmuştur.

Donghak isyanını bastırma gerekçesiyle Kore’ye giren Çin ve Japon birlikleri, kısa sürede Birinci Çin–Japon Savaşı’na (1894–1895) sürüklenmiştir. Savaşın Japonya lehine sonuçlanması ve Shimonoseki Antlaşması ile Qing Hanedanı’nın Kore üzerindeki “üstün devlet” konumundan resmen çekilmesi, Kore’nin uluslararası statüsünde bir kırılma yaratmıştır. Bu gelişme, bir yandan Kore’nin hukuken bağımsız bir devlet olduğunu teyit ederken, diğer yandan Japon nüfuzunun fiilen ağır basmasının önünü açmıştır.

^{Seul'ün Şehir Kapılarından Biri (Library of Congress)}

Savaşın hemen sonrasında yürürlüğe konan Gabo Reformları çerçevesinde merkezi idare, vergi sistemi, yargı teşkilatı ve toplumsal düzenlemelerde (sosyal statü ayrımlarının kaldırılması, modern bürokrasinin oluşturulması gibi) kapsamlı değişiklikler yapılmış; ancak bu reformlar hem dış baskı koşullarında şekillenmiş hem de saray çevresindeki güç mücadeleleri nedeniyle istikrarlı biçimde uygulanamamıştır. 1895’te Japon yanlısı güçlerle ilişkili olarak gerçekleşen Kraliçe Min (İmparatoriçe Myeongseong) suikastı, saray içi dengeleri sarsmış; Kral Gojong’un 1896’da Rus Elçiliği’ne sığınarak fiilen saraydan ayrılması, rejimin kırılganlığını görünür kılmıştır.

Bu ortamda Gojong, 1897’de tekrar saraya döndükten sonra devletin statüsünü güçlendirme amacıyla Kore’nin imparatorluk düzeyinde bir monarşi olduğunu ilan ederek “Daehan Jeguk” (Kore İmparatorluğu) adını benimsemiştir. “İmparator” unvanına geçiş, hem Çin merkezli hiyerarşik düzenin fiilen sona erdiğini vurgulama hem de Kore’yi uluslararası sistemde eşit egemen devletler arasında konumlandırma niyeti taşımıştır.

Gwangmu dönemi olarak da anılan bu evrede, merkezi bürokrasinin modernleştirilmesi, ordunun yeni teşkilat yapılarıyla yeniden düzenlenmesi, demiryolu ve telgraf hatlarının kurulması, şehir altyapısının iyileştirilmesi ve modern eğitim kurumlarının açılması gibi çeşitli girişimler hayata geçirilmiştir. Ancak bu adımlar, mali kaynakların sınırlılığı, saray içi hizip mücadeleleri ve özellikle Japon ve diğer yabancı güçlerin müdahaleleri nedeniyle kesintili ve dengesiz bir seyir izlemiştir.

^{20. Yüzyılın Başında Seul'de Bulunan İki Koreli (Library of Congress)}

20. yüzyılın başına gelindiğinde Kore İmparatorluğu, Rusya ve Japonya arasındaki rekabetin merkezî sahnelerinden biri hâline gelmiştir. 1904–1905 Rus–Japon Savaşı’nın Kore ve Mançurya ekseninde cereyan etmesi, Kore’nin jeopolitik konumunu daha da kırılgan kılmıştır. Savaşın Japonya lehine sonuçlanmasıyla birlikte imzalanan düzenlemelerde Kore, Japonya’nın “çıkar alanı” olarak tanımlanmış; hemen ardından 1905 tarihli Eulsa Antlaşması ile Kore, dış ilişkiler bakımından fiilen Japonya’nın himayesi altına girmiştir.

Bu antlaşmayla Kore’nin diplomatik yetkileri büyük ölçüde ortadan kalkmış; Seul’de bir Genel Vali makamı oluşturularak Japon idaresinin kurumsal temelleri atılmıştır. 1907’de Gojong’un tahttan çekilmek zorunda bırakılması, Kore ordusunun önemli kısmının terhis edilmesi ve Japonyalı sivil–asker yöneticilerin idari mekanizma üzerindeki kontrolünün artması, Kore İmparatorluğu’nun fiilî egemenliğinin giderek daraldığını göstermiştir.

Bu süreç boyunca saray çevresinde diplomatik girişimler, taşrada ise gönüllü silahlı gruplar ve “yurtsever birlikler” aracılığıyla ilhak sürecine karşı çeşitli direniş biçimleri ortaya çıkmış; ancak Japonya’nın askerî, mali ve diplomatik üstünlüğü karşısında bu çabalar sınırlı kalmıştır.

Nihayet 1910 yılında imzalanan ilhak antlaşmasıyla (Japonya–Kore Birleşme Antlaşması), Kore İmparatorluğu hukuken sona ermiş; Kore toprakları Japonya tarafından doğrudan yönetilen bir sömürge olarak “Chōsen” adı altında idari bakımdan yeniden yapılandırılmaya başlanmıştır. Bu noktadan sonraki dönem, Kore tarihinin sömürge yönetimi, baskı ve direniş başlıkları etrafında şekillenen yeni bir evresini oluşturmuştur.

Japon Sömürge Yönetimi (1910–1945)

1910–1945 arasındaki Japon sömürge dönemi, Kore tarihinin en yoğun siyasal baskı, kültürel asimilasyon girişimleri ve aynı zamanda örgütlü direniş hareketleriyle şekillenen safhalarından biridir. İmparatorluk yönetimi, idari örgütlenmeyi yeniden düzenleyerek Kore’yi Japonya’nın kaynak ve işgücü havzası hâline getirmeye çalışmış; yerel yönetimler, eğitim sistemi ve ekonomik yapı bu hedef doğrultusunda yeniden yapılandırılmıştır.

^{Kore Yarımadası (NASA)}

Buna karşılık Koreli aydınlar, öğrenciler, işçiler ve dinî cemaatler örgütlü direniş hareketleri geliştirmiş; hem ülke içinde hem de ülke dışında bağımsızlık taleplerini yükseltmiştir. 1945’te Japonya’nın II. Dünya Savaşı’nda yenilmesiyle birlikte Kore Yarımadası, yaklaşık otuz beş yıllık sömürge yönetiminden ayrılmış; ancak aynı anda yeni bir bölünme sürecine girmiştir.

İkinci Dünya Savaşı Sonrası

Bölünme ve İki Devletin Kuruluşu (1945–1948)

Savaş sonrası düzenlemeler çerçevesinde Kore toprakları, 38. paralel esas alınarak Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri’nin askerî idaresi altına bırakılmıştır. Kuzeyde Sovyet, güneyde ise Amerikan askerî hükümetleri 1945–1948 yılları arasında fiilî yönetimi yürütmüş; bu dönem, ileride iki ayrı devletin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

^{Güney-Kuzey Kore Haritası (CIA Maps)}

1948’de 38. paralelin güneyinde Birleşmiş Milletler gözetiminde seçimler yapılmış, bu seçimler sonucunda kurulan parlamento ilk anayasanın kabulü ve hükümetin oluşumu ile Kore Cumhuriyeti’nin (Güney Kore) kuruluşunu ilan etmiştir. Aynı yıl kuzeyde de ayrı bir devlet yapılanması ortaya çıkmış, böylece Kore Yarımadası üzerinde iki farklı rejim şekillenmiştir.

Kore Savaşı (1950–1953)

Kore Savaşı, 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve yalnızca Kore Yarımadası’nı değil, küresel siyaseti de etkileyen silahlı bir çatışmadır. 25 Haziran 1950 tarihinde Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) birliklerinin 38. paraleli geçerek Kore Cumhuriyeti (Güney Kore) topraklarına kapsamlı bir taarruz başlatmasıyla savaş resmen başlamış; kısa sürede iki Kore devleti arasındaki bir iç çatışma olmaktan çıkıp Birleşmiş Milletler öncülüğünde çok uluslu bir müdahaleye ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin katılımıyla küresel ölçekte bir vekâlet savaşına dönüşmüştür. Bu yönüyle Kore Savaşı, Soğuk Savaş’ın ilk sıcak çatışması ve ABD–SSCB rekabetinin askeri alandaki ilk büyük tezahürü olarak değerlendirilir.

^{Kore Savaşı'na Dair İnfografik (Anadolu Ajansı)}

II. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan iki kutuplu dünya düzeni, Kore Savaşı’nın uluslararası arka planını oluşturmaktadır. Savaşın bitiminde Almanya ve Japonya’nın yenilgisi kesinleşmiş, Avrupa ağır tahribata uğramış, Asya’da ise Japon işgali altındaki bölgelerde bir güç boşluğu ortaya çıkmıştır. ABD, bu ortamda liberal demokrasi ve serbest piyasa ekonomisini esas alan bir düzen kurmayı hedefleyerek Avrupa’da Marshall Planı gibi programlarla destek sağlamış; SSCB ise Doğu Avrupa’da sosyalist rejimleri destekleyerek nüfuz alanını genişletmiştir.

1947 Truman Doktrini ve 1949’da NATO’nun kurulması, bu rekabetin kurumsal bir bloklaşma aşamasına geldiğini göstermiştir. Aynı dönemde Çin’de 1949’da Mao Zedong önderliğinde komünist iktidarın kurulması, sosyalist blokun Asya’daki ağırlığını artırmış; ABD’nin Japonya ve müttefiki diğer bölgeler üzerindeki nüfuzuyla birlikte Asya-Pasifik, Soğuk Savaş’ın yeni cephesi hâline gelmiştir.

^{Kore Savaşı Sırasında Kardeşini Sırtında Taşıyan Güney Kore'li Bir Kız (Flickr)}

Kore Yarımadası’nda savaşın zemini, Japon egemenliğinin sona ermesiyle atılmıştır. Japonya’nın 15 Ağustos 1945’te kayıtsız şartsız teslim olmasıyla Kore üzerindeki denetimi ortadan kalkmış; Yalta ve sonrasındaki görüşmelerde Kore’nin geçici olarak iki işgal bölgesine ayrılması kararlaştırılmıştır. Buna göre 38. paralelin kuzeyi Sovyetler Birliği’nin, güneyi ise Amerika Birleşik Devletleri’nin işgali altına bırakılmıştır.

Başlangıçta bu düzenlemenin geçici olduğu ve birleşik, bağımsız bir Kore Devleti’nin kurulacağı öngörülmüşse de iki süper gücün ideolojik ve stratejik çıkarları bu senaryonun gerçekleşmesini engellemiştir. 1948’de güneyde Kore Cumhuriyeti, kuzeyde Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti kurulmuş; her iki yönetim de yarımadanın tamamı üzerinde meşruiyet iddiasında bulunmuştur. 38. paralel çevresinde sıklaşan sınır ihlalleri, propaganda faaliyetleri ve küçük çaplı çatışmalar, 1950’ye gelindiğinde geniş ölçekli bir savaşın altyapısını oluşturmuştur.

25 Haziran 1950 sabahı Kuzey Kore Halk Ordusu, Sovyet yapımı ağır silahlar ve zırhlı birliklerin desteğiyle 38. paraleli geçerek Güney Kore’ye yönelik ani ve kapsamlı bir saldırı başlatmıştır. Güney Kore ordusu, gerek sayısal yetersizlik gerekse ağır silah ve hava desteğinden yoksun oluşu nedeniyle bu taarruz karşısında kısa sürede geri çekilmek zorunda kalmış; Seul üç gün içinde, 28 Haziran’da düşmüştür. Kore Cumhuriyeti hükümeti güney yönünde çekilmiş, ABD ve diğer müttefiklerden yardım talep edilmiştir.

^{Kore Savaşı'nda Şehirden Geçen Bir Asker Konvoyu (Flickr)}

Kuzey Kore’nin saldırısı, Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası barış ve güvenliğe açık bir tehdit ve Kuruluş Şartı’nın ihlali olarak değerlendirilmiştir. Güvenlik Konseyi 26 Haziran 1950’de aldığı kararla saldırının durdurulmasını ve birliklerin 38. paralelin gerisine çekilmesini talep etmiş; bu çağrı sonuçsuz kalınca 27 Haziran’da üye devletlere Güney Kore’ye askeri yardımda bulunma çağrısı yapılmıştır. Sovyetler Birliği’nin, Çin’in temsil meselesi nedeniyle Konsey oturumlarını boykot etmekte oluşu, bu kararların veto edilmeden kabulünü mümkün kılmıştır. 7 Temmuz 1950 tarihli kararla Güney Kore’ye gönderilecek Birleşmiş Milletler kuvvetlerinin komutasının ABD tarafından üstlenilmesi kararlaştırılmış; böylece 16 ülkenin kara, hava ve deniz unsurlarıyla katkıda bulunduğu çok uluslu bir kuvvet oluşmuştur.

Savaşın ilk safhasında Kuzey Kore birlikleri hızlı ilerleyişini sürdürmüş, Güney Kore ve BM kuvvetleri Busan çevresinde “Busan Koruyucu Kuşağı” olarak adlandırılan dar bir alana çekilmiştir. Bu hat, Güney Kore’nin tamamen işgalini engelleyen son savunma hattı niteliği taşımıştır. Yoğun topçu ve hava desteğiyle bu hatta yapılan savunma, BM kuvvetlerine karşı taarruz hazırlığı için zaman kazandırmıştır. Bu dönemde Türkiye de BM çağrısına uyarak bir tugay büyüklüğünde birlik göndermeyi kararlaştırmış ve Türk Tugayı savaşın ilerleyen safhalarında BM kuvvetleri içinde cepheye intikal etmiştir.

Eylül 1950’de General Douglas MacArthur komutasındaki BM kuvvetleri, savaşın seyrini köklü biçimde değiştiren İncheon Çıkarması’nı gerçekleştirmiştir. Seul’ün batısında yer alan bu limana yapılan amfibi harekât neticesinde Kuzey Kore birliklerinin ikmal hatları kesilmiş, başkent kısa sürede yeniden ele geçirilmiş ve Busan çevresinde savunma yapan kuvvetlerle birleşerek genel bir karşı taarruz başlatılmıştır. Kısa bir süre içinde BM ve Güney Kore birlikleri 38. paraleli aşarak kuzeye ilerlemiş, Pyongyang’ı ele geçirmiş ve Yalu (Amnok) Nehri hattına, yani Çin sınırına kadar yaklaşmıştır. Bu aşamada Kuzey Kore rejiminin tamamen çökmesi ve yarımadanın Güney Kore yönetimi altında birleşmesi senaryosu ciddi biçimde gündeme gelmiştir.

^{Seul'de Savaş Devam Ederken ABD Akserleri Haritaya Bakıp Radyo Telsiz İle Konuşuyor (Flickr)}

Birleşmiş Milletler kuvvetlerinin Çin sınırına kadar ilerlemesi, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından doğrudan bir güvenlik tehdidi olarak değerlendirilmiştir. Pekin yönetimi, Kore’deki rejim değişikliğinin ileride kendi güvenliğini tehlikeye atacağı görüşüyle, “Gönüllü Halk Ordusu” adı altında büyük bir kuvveti gizlice Kuzey Kore’ye sevk etmiştir. Ekim 1950 sonu ve Kasım 1950 başında başlayan Çin taarruzları, BM kuvvetlerini hazırlıksız yakalamış; özellikle kış koşullarında yürütülen bu harekât, Birleşmiş Milletler birliklerini geri çekilmek zorunda bırakmıştır. Seul 1951 başında ikinci kez düşmüş, cephe hattı yeniden güneye kaymıştır.

Çin’in savaşa girişi, çatışmanın niteliğini dönüştürmüştür. Artık sahada sadece Koreli taraflar değil, ABD önderliğindeki BM kuvvetleri ile Çin Halk Cumhuriyeti doğrudan karşı karşıya gelmiş; Sovyetler Birliği de doğrudan asker göndermeksizin Kuzey’e silah ve lojistik destek sağlayarak çatışmanın dolaylı tarafı hâline gelmiştir. Bu durum, Kore Savaşı’nı tipik bir Soğuk Savaş vekâlet savaşı konumuna getirmiştir. ABD iç siyasetinde ise General MacArthur’un, Çin topraklarına genişletilmiş bir savaş önerisinin Başkan Truman tarafından reddedilmesi ve MacArthur’un görevden alınması, sivil-asker ilişkileri ve savaşın sınırları açısından önemli bir tartışma yaratmıştır.

1951 başlarından itibaren cephede büyük kapsamlı taarruzlardan ziyade statik, mevzi temelli bir savaş düzeni ortaya çıkmış; cephe hattı yeniden 38. paralel çevresinde dengelenmiştir. Bu dönem, özellikle belirli tepeler ve stratejik mevziler etrafında yoğunlaşan sınırlı taarruzlar, topçu atışları, siper savaşları ve keşif harekâtlarıyla karakterize edilmiştir. Askeri açıdan cephe hattında büyük değişiklikler yaşanmazken, taraflar ağır insan kayıpları ve yıpratıcı lojistik maliyetlerle karşı karşıya kalmıştır. Milyonlarca sivil yerinden edilmiş, şehirler defalarca el değiştirmiş, altyapı büyük ölçüde tahrip olmuştur.

Uzayan savaş ve statik cephe dengesi, tarafları diplomatik çözüme zorlamıştır. Temmuz 1951’de Panmunjom’da ateşkes görüşmeleri başlamış; ancak müzakereler de savaş kadar uzun sürmüştür. Savaş esirlerinin geri dönüş usulleri, yeni sınır hattının ayrıntıları, denetim ve gözetim mekanizmaları gibi başlıklar görüşmelerin tıkanma noktaları olmuştur. Özellikle esirlerin zorla mı yoksa kendi iradelerine göre mi geri gönderileceği meselesi, taraflar arasında uzun süreli bir anlaşmazlık yaratmıştır. Buna rağmen üç yılı aşkın bir süredir süren çatışmaların askeri ve siyasi maliyetleri, bir ateşkesi giderek kaçınılmaz hâle getirmiştir.

^{Atılan Bir Havan Bombasından Sipere Sığınan Askerler (Library of Congress)}

27 Temmuz 1953’te Panmunjom’da imzalanan Ateşkes Anlaşması ile aktif çatışmalar sona ermiş ve fiilî cephe hattı esas alınarak yaklaşık 240 kilometre uzunluğunda ve 4 kilometre genişliğinde bir Askerden Arındırılmış Bölge (DMZ) oluşturulmuştur. Bu hat, günümüzde de Kore Cumhuriyeti ile Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti arasındaki fiilî sınır işlevini görmektedir. Önemli bir husus olarak, 1953’te imzalanan düzenleme bir barış antlaşması değil, sadece ateşkes niteliğindedir; bu nedenle Kore Yarımadası’nda savaş hâli hukuken tam anlamıyla sona ermiş değildir.

Kore Savaşı, Kore Cumhuriyeti açısından çok boyutlu sonuçlar doğurmuştur. Nüfus kayıpları, altyapı yıkımı ve yerinden edilme süreçleri, savaş sonrası yeniden inşa döneminin çerçevesini belirlemiştir. Güney Kore, güvenliğini büyük ölçüde ABD ile yaptığı ikili savunma anlaşmalarına ve Kore’de konuşlu Amerikan birliklerine dayandırmış; savunma ve dış politika doktrinini bu ittifak etrafında şekillendirmiştir. Ekonomik açıdan savaşın ardından gelen dış yardım programları ve planlı kalkınma politikaları, ileride “Kore Mucizesi” olarak adlandırılacak hızlı sanayileşme sürecinin ön koşullarını yaratmıştır.

Uluslararası düzeyde Kore Savaşı; Birleşmiş Milletler’in kolektif güvenlik mekanizmasını fiilen uyguladığı ilk büyük kriz, NATO’nun ve diğer güvenlik örgütlerinin önem kazandığı bir dönüm noktası ve Asya’da komünizmin yayılmasını sınırlamaya yönelik “çevreleme politikası”nın askeri aracı olarak kayıtlara geçmiştir. Türkiye dâhil birçok ülkenin kara, hava ve deniz kuvvetleriyle katkı sunduğu savaş, bu devletlerin dış politika yönelimlerini ve ittifak tercihlerini de kalıcı biçimde etkilemiştir. Kore Cumhuriyeti ile savaşa asker gönderen ülkeler arasındaki siyasi ve toplumsal bağlar, savaş sonrası dönemde de “savaş kardeşliği” zemininde güçlenmiş; Güney Kore’nin güncel dış ilişkileri ve güvenlik algısı bu tarihsel çerçeveyle yakından bağlantılı hâle gelmiştir.

Savaş Sonrası Birinci Cumhuriyet ve Siyasal Krizler

Savaş sonrası dönemde Kore Cumhuriyeti’nin iç siyaseti, otoriter eğilimlerle şekillenen, ancak giderek güçlenen toplumsal muhalefetle dengelenen bir süreç izlemiştir. 1948’den itibaren kurulan Birinci Cumhuriyet, güçlü başkanlık sistemi ve tek parti ağırlıklı siyasal yapı ile karakterize edilmiştir. İlk genel seçim, yalnızca 38. paralelin güneyinde yapılmış; böylece parlamenter kurumlar, fiilen bölünmüş bir yarımada bağlamında oluşmuştur.

Bu dönemde meclis, anayasaya göre cumhurbaşkanı ve başkan yardımcısını seçme yetkisine sahip olsa da, siyasal rekabet ağırlıklı olarak yürütme etrafında şekillenmiştir. 1960’ta seçim hileleri ve otoriter yönetim biçimleri geniş ölçekli öğrenci ve halk gösterilerine yol açmış; bu süreç Nisan Devrimi olarak anılan kitlesel hareketlerle sonuçlanmış ve Birinci Cumhuriyet sona ermiştir.

Askeri Müdahale, Kalkınma Devleti ve Yuşin Düzeni

1961’de General Park Chung-hee önderliğinde gerçekleştirilen askerî darbe, İkinci Cumhuriyet’in kısa süren deneyiminden sonra siyasî sürece doğrudan müdahale etmiş; olağan siyasal faaliyetler askıya alınmış ve yaklaşık iki buçuk yıl süren askerî idare dönemi başlamıştır. Bu süreçte hazırlanan ve 1962’de referandumla onaylanan yeni anayasa, cumhurbaşkanının halk oyuyla seçildiği güçlü başkanlık sistemini tesis etmiş; böylece Üçüncü Cumhuriyet dönemi başlamıştır.

Cumhurbaşkanının en fazla iki dönem görev yapmasına imkân tanıyan düzenleme, kısa sürede yeni bir tartışma alanı hâline gelmiş; 1967 seçimlerinden sonra Park yönetimi, anayasal değişikliklerle görev süresini uzatma arayışına girmiştir. Seçim kampanyalarının finansmanı, kamu görevlilerinin seçim süreçlerine müdahalesi ve seçmenler üzerindeki baskı, bu dönemin dikkat çeken unsurlarındandır.

^{Yuşin'in Öldüğüyıl Kore Sokakları (Jeon Min Jo)}

1972’de Park Chung-hee, sıkıyönetim ilan ederek meclisi feshetmiş, bunun ardından kabul edilen Yuşin Anayasası ile dördüncü kez yeniden düzenlenmiş bir rejim ortaya çıkmıştır. Yuşin sistemi çerçevesinde cumhurbaşkanı, dolaylı seçim mekanizmaları üzerinden fiilen süresiz iktidar olanağı kazanmış; meclisin üçte birini atama, yüksek yargı mensuplarını belirleme ve olağanüstü hâl yetkileriyle yasama, yürütme ve yargı erkleri büyük ölçüde başkanlık makamında toplanmıştır.

Bu dönemde ifade özgürlüğü, toplantı ve örgütlenme hakkı önemli ölçüde kısıtlanmış; buna karşın toplumun farklı kesimlerinden –özellikle öğrencilerden, işçilerden ve kentli orta sınıflardan– gelen muhalefet giderek güçlenmiştir. 1979’da Park Chung-hee’nin yakın çevresinden bir isim tarafından öldürülmesi, aniden Yuşin rejiminin sonunu getirmiş; ancak bu durum, kısa vadede demokratik bir geçişten ziyade yeni bir askerî müdahalenin habercisi olmuştur.

Beşinci Cumhuriyet ve Demokratikleşme Süreci

Park’ın ölümünün ardından yaşanan belirsizlik ortamında, Chun Doo-hwan liderliğindeki askerî grup yeni bir darbe gerçekleştirerek siyasî sürece tekrar el koymuş; böylece Beşinci Cumhuriyet dönemi başlamıştır. Bu süreçte anayasa yeniden değiştirilmiş; cumhurbaşkanının tek yedi yıllık dönem için dolaylı seçimle belirlenmesi öngörülmüş, bazı biçimsel düzenlemeler yapılmakla birlikte Yuşin döneminden devralınan otoriter mekanizmaların önemli bir bölümü korunmuştur.

Siyasal partiler, iktidar tarafından kurulan uydu muhalefet partileri de dâhil olmak üzere, büyük ölçüde merkezî iktidarın denetimi altında faaliyet göstermiştir. Aynı zamanda bu dönemde Gwangju’daki toplumsal hareketlere yönelik sert müdahale ve geniş ölçekli hak ihlalleri, sonraki yıllarda demokratikleşme sürecini besleyen önemli kırılma noktalarından biri olmuştur.

^{1987 Yılı Gösterilerinden Bir Kare (Jeon-Min Jo)}

1980’li yıllar boyunca, öğrenciler, sendikalar, dinî gruplar ve çeşitli sivil toplum örgütleri demokratikleşme talebi etrafında giderek daha geniş koalisyonlar kurmuş; 1985 genel seçimlerinde güçlü muhalefet liderlerini destekleyen adayların mecliste önemli ölçüde temsil kazanması, siyasal dengede dönüm noktası niteliğinde olmuştur.

1987’de bir üniversite öğrencisinin işkence altında hayatını kaybetmesi, zaten yükselmekte olan demokrasi talebini daha da görünür kılmış; Haziran 1987’de ülke çapında kitlesel gösterilere dönüşen Demokratikleşme Ayaklanması sonucunda yönetim, doğrudan cumhurbaşkanlığı seçimini ve kapsamlı anayasa reformunu öngören 29 Haziran Bildirisi’ni ilan etmek zorunda kalmıştır. Aynı yıl içinde yapılan seçimde, iki ana muhalefet liderinin oylarının parçalanması sonucunda iktidar adayı Roh Tae-woo cumhurbaşkanı seçilmiş; fakat bu süreç, askerî kökenli liderliğin gözetiminde de olsa yeni anayasal düzenin yürürlüğe girmesini sağlamıştır.

1987 Anayasası'ndan Günümüze

1987 Anayasası, Güney Kore’de otoriter kalkınma döneminden seçimle değişen hükümetlere dayalı anayasal demokrasiye geçişin hukuki çerçevesini belirleyen temel metin olmuştur. 1987 yılı boyunca yoğunlaşan kitlesel protestolar, muhalefet partilerinin ortak talepleri ve rejim içi pazarlıklar sonucunda hazırlanan anayasa, cumhurbaşkanının beş yıllık tek dönem için doğrudan halkoyuyla seçilmesini öngörmüş; yürütme organının yetkilerini korurken, yasama ve yargı üzerinde denge ve denetim mekanizmalarını güçlendirmeyi amaçlamıştır.

Bu çerçevede Anayasa Mahkemesi, Ulusal İnsan Hakları Komisyonu, seçim süreçlerini denetleyen bağımsız kurumlar ve yerel özerk yönetimlerin yeniden tesisi gibi düzenlemeler, devlet yapısının yeniden tanımlanmasında önemli rol oynamıştır. Özellikle 1988’de faaliyete başlayan Anayasa Mahkemesi, yasaların anayasaya uygunluğunu denetleme, temel hak ihlallerine ilişkin bireysel başvuruları karara bağlama, siyasi partilerin kapatılması ve üst düzey devlet görevlilerinin görevden alınmasına ilişkin azil yargılamalarını yürütme gibi yetkileriyle yeni dönemin kurumsal eksenlerinden biri hâline gelmiştir.

^{2008 Yılana Kadar Tüm Kore Devlet Başkanları (Flickr)}

1987 sonrası dönemde siyasal rekabet, önceki yılların “askerî yönetim–muhalif demokratik hareketler” ekseninden çıkarak, kabaca “muhafazakâr” ve “ilerici” bloklar arasında biçimlenen çok partili bir yapı çerçevesinde sürdürülmüştür. 1990’lar boyunca askerî kökenli siyasetçiler ile eski muhalif hareketlerin temsilcileri aynı siyasal alan içinde rekabet ederken, büyük parti birleşmeleri, bölgesel oy tabanına dayalı partileşme ve parti içi hizipleşme dinamikleri sık sık yeniden yapılanmalara yol açmıştır.

1997 Asya mali krizi, ekonomik politikalarda piyasa odaklı reformların ve finansal yeniden yapılandırmanın hızlandığı bir dönüm noktası olmuş; uluslararası finans kuruluşlarıyla yapılan anlaşmalar, emek piyasası, sosyal politika ve şirket yapıları üzerinde kalıcı etkiler bırakmıştır. 1998’de başlatılan ve Kuzey Kore ile ilişkilerde karşılıklı temas, insani yardımlar ve zirve diplomasisini önceleyen “Güneş Işığı Politikası”, 2000’li yılların başında iki Kore arasında devlet başkanları düzeyinde görüşmelerin yapılmasına imkân vermiş; yarımadadaki güvenlik denklemine yeni bir müzakere boyutu eklemiştir.

^{Seul'ün Güncel Bir Fotoğrafı (Flickr)}

21. yüzyıla gelindiğinde Güney Kore siyasetini, anayasal çerçevenin korunması ile yoğun siyasal kutuplaşmanın bir arada var olduğu bir yapı tanımlamaktadır. Devlet başkanı ve hükûmet üyeleri hakkında yürütülen yolsuzluk soruşturmaları, 2004’te sonuçsuz kalan ve 2016–2017 döneminde Park Geun-hye’nin görevden alınmasıyla sonuçlanan azil süreçleri, Anayasa Mahkemesi’nin yürütme üzerindeki denetim işlevini görünür kılmıştır. Aynı dönemde, özellikle büyük şehirlerde yoğunlaşan kitlesel gösteriler, barışçıl protestonun siyasal ifade biçimi olarak yerleştiğini göstermiş; seçim sonuçları kadar meydan mobilizasyonu da siyasal gündemi etkileyen bir unsur hâline gelmiştir.

Kuşaklar arasındaki değer farkları, bölgesel oy kalıpları, toplumsal cinsiyet tartışmaları ve ekonomik eşitsizliklere ilişkin farklı beklentiler, 2020’li yıllarda parti rekabetini belirleyen başlıca eksenler arasında yer almıştır. Böylece 1987 Anayasası ile kurulan kurumsal yapı, askerî yönetim mirası, hızlı ekonomik dönüşüm, Kore Yarımadası’ndaki güvenlik sorunları ve toplumsal hareketlilikle iç içe geçen dinamik bir siyasal alanın çerçevesini çizmeye devam etmektedir.

Milli Marş (Aegukga)

Kore Cumhuriyeti’nin resmî millî marşı “Aegukga”dır. Korecede “aegukga” kelimesi genel olarak “yurt sevgisini dile getiren şarkı” anlamına gelir; zaman içinde bu genel ifade, özellikle Kore Cumhuriyeti’nin ulusal marşıyla özdeşleşmiştir. Günümüzde “Aegukga” dendiğinde çoğunlukla Kore Cumhuriyeti’nin resmî marşı kastedilmekle birlikte, tarihsel olarak Kore Yarımadası’nda farklı dönemlerde kullanılan çeşitli yurtsever şarkılar için de aynı terim kullanılmıştır.

Geç Joseon dönemindeki “uyanış” ve “ıslahat” yıllarında, özellikle 1890’lardan itibaren, halkı modernleşme, bağımsızlık ve ulusal bilinç etrafında seferber etmeyi amaçlayan birçok yurtsever şarkı ortaya çıkmıştır. 1896’da yayımlanmaya başlayan Dongnip Sinmun (The Independent) gazetesinin ilk sayılarında çeşitli millî şarkı sözleri yer almış, ancak bu sözlerin hangi melodilerle söylendiği her zaman açık biçimde kayıt altına alınmamıştır.

1902’de “Daehan Jeguk Aegukga” başlıklı bir marşın bestelendiğine ve bu marşın Kore İmparatorluğu döneminde devlet törenlerinde icra edilmek üzere Batı tarzı bir askerî bando tarafından çalındığına dair kayıtlar bulunmaktadır.^【3】 Mevcut Kore Cumhuriyeti millî marşının sözlerinin ise yaklaşık 1907 civarında kaleme alındığı, bu sözlerin o dönemde ülkenin karşı karşıya olduğu dış müdahale ve baskı ortamında bağımsızlık bilincini, yurt sevgisini ve sadakat duygusunu güçlendirmeyi amaçladığı bilinmektedir.

“Aegukga”nın sözleri, ilk ortaya çıktıkları dönemde farklı besteciler tarafından çeşitli melodilere uygulanmış, zaman içinde bugün bilinen dört kıta ve nakarat biçimine kavuşmuştur. Bu süreçte marş, uzun süre boyunca İskoç halk şarkısı “Auld Lang Syne”ın melodisiyle söylenmiştir. Dolayısıyla Kore’de 20. yüzyıl başlarından İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar kullanılan yaygın millî marş formu, Korece sözlerin Batı kökenli bir halk ezgisiyle birleştiği bir yapı arz etmiştir. Marşın sözlerinin kime ait olduğu konusunda kaynaklarda Yun Ch’i-ho ile An Chang-ho isimleri birlikte anılmakta; sözlerin bu iki figürden birine veya her ikisine atfedilebildiği, ancak kesin bir yazar isminin genel kabul görmediği anlaşılmaktadır.

1920’ler ve 1930’larda Japon sömürge yönetimi altındaki Kore toplumunda millî semboller üzerindeki baskılar artarken, yurtsever çevrelerde kullanılan marşlar da siyasallaşmıştır. Bu bağlamda, yurtdışında öğrenim gören Koreli besteci Ahn Eak-tai, Kore’nin millî marşının yabancı bir ezgiye dayalı olmasını uygun bulmamış; 1935’te bestelediği “Symphonic Fantasy Korea” adlı senfonik yapıtın final bölümünü, “Aegukga” için özgün bir melodi olarak uyarlamıştır. Kore Cumhuriyeti’nin geçici hükümeti, Ahn Eak-tai’nin bu bestesini millî marş olarak benimsemiş; böylece marş, Kore bağımsızlık hareketinin siyasal ve kültürel sembolleri arasında yer almıştır. Ancak bu yeni melodi, uzun süre daha çok ülke dışındaki siyasal çevreler ve diasporada tanınmış; Kore’de ise sözlerin “Auld Lang Syne” ezgisiyle söylenmesi pratiği, 1940’ların sonuna kadar önemli ölçüde devam etmiştir.

^{Kore Millî Marşı (VocalNationalAnthems)}

1945’te Japon yönetiminin sona ermesi ve 1948’te Kore Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte, millî marşın biçimi ve resmî statüsü yeniden tanımlanmıştır. 15 Ağustos 1948’de Kore Cumhuriyeti’nin ilanı sonrasında, Ahn Eak-tai tarafından bestelenen melodiyle birlikte kullanılan “Aegukga” sözleri, yeni devletin resmî törenlerinde icra edilmeye başlanmış, zamanla okullarda okutulan ders kitaplarına da dâhil edilmiştir. Böylece marş, hem yeni kurulan cumhuriyetin devlet törenlerinde hem de eğitim sistemi aracılığıyla toplumun geniş kesimlerinde benimsenmiş, kısa sürede Kore Cumhuriyeti’nin fiilî ve hukuki millî marşı hâline gelmiştir. Aynı dönemde Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) de “Aegukga” adını taşıyan, ancak farklı söz ve melodiye sahip ayrı bir millî marş benimsemiş; bu durum, “Aegukga” adının Kore Yarımadası’ndaki tarihsel ve simgesel sürekliliğini, içerik düzeyindeki ayrışmalarla birlikte göstermektedir.

Bugün kullanılan “Aegukga” dört kıtadan ve her kıtadan sonra tekrarlanan bir nakarattan oluşur. Birinci kıta, Doğu Denizi’nin sularının kuruması ve Baekdusan Dağı’nın aşınarak tükenmesi gibi mitolojik ve uzak geleceğe gönderme yapan imgelerle başlar; bu iki coğrafi unsur, Kore Yarımadası’nın doğu ucundaki deniz ile kuzey sınırındaki dağın, ülkenin kalıcılığını ve tarihsel sınırlarını simgeleyen unsurlar olarak öne çıkar. Ardından, ülkeyi koruması ve gözetmesi için Tanrı’ya hitap eden bir dua ile devam eder; bu yönüyle kıta, hem coğrafi simgeleri hem de ilahi koruma talebini aynı yapı içinde bir araya getirir. Nakaratta geçen “üç bin ri boyunca uzanan görkemli ırmaklar ve dağlar” ifadesi, ülke topraklarının genişliğini ve sürekliliğini vurgulayan geleneksel bir mesafe anlayışını yansıtır; ulusal çiçek Mugunghwa’ya yapılan gönderme ise, “solmayan çiçek” imgesiyle halkın sürekliliği ve dayanıklılığı temasını güçlendirmeyi hedefler.

İkinci kıtada, Seul yakınlarında yer alan Namsan Dağı’nın eteklerindeki çam ağacı, rüzgâr ve dona rağmen konumunu koruyan ve “zırh kuşanmış” gibi tasvir edilen bir figür olarak kullanılır. Bu benzetme, bireylerin ve toplumun değişen koşullara rağmen kararlılığını ve direncini sembolize eder. Üçüncü kıta, bulutsuz, berrak bir sonbahar gökyüzü ve parlak ay imgesi üzerinden, bölünmemiş, sabit ve sadık bir zihniyeti anlatır; gökyüzü ve ay metaforları, bireysel ve kolektif bilinç için kullanılan şiirsel araçlar olarak dikkat çeker. Dördüncü kıta ise önceki temaları bir araya getirerek, “bu ruh ve bu zihinle” acı ve sevinç içinde ülkeye bağlı kalarak sadakat gösterilmesi çağrısını öne çıkarır; böylece şiirsel yapı, yurt sevgisini, sadakati ve ortak kader duygusunu bir bütün hâlinde ifade eder. Aegukga'nın Türkçe'ye çevirisi aşağıdaki gibidir;

1. Doğu Denizi’nin suları çekilip tükenene ve Baekdusan Dağı aşınıp yok olana dek, Tanrı ulusumuzu korusun ve esirgesin; Yaşasın Kore.

2. Yakındaki dağın tepesindeki çam ağacı nasıl rüzgâr ve kırağa karşı dimdik durur, zırhlıymışçasına değişmeden kalırsa, bizim sarsılmaz ruhumuz da öylece duracaktır.

3. Sonbahar göğü bomboş ve engindir, yüksek ve bulutsuzdur; parlak ay, bölünmemiş ve sadık olan kalbimizdir.

4. Bu ruh ve bu bilinçle, ister acıda ister sevinçte olsun, vatan sevgisine tüm sadakatini ver.

Nakarat: Üç bin ri boyunca uzanan görkemli ırmaklar ve dağlar, mugunghwa çiçekleriyle kaplıdır. Yüce Kore milleti, büyük Kore yoluna sadık kal!

“Aegukga”, Kore Cumhuriyeti’nde resmî devlet törenlerinde, ulusal bayramlarda, okullardaki belirli resmî etkinliklerde ve spor karşılaşmaları dâhil uluslararası platformlarda kullanılan temel millî sembollerden biridir. Marş, özellikle Taegeukgi (ulusal bayrak) ve Mugunghwa (ulusal çiçek) ile birlikte düşünüldüğünde, Kore Cumhuriyeti’nin ulusal kimliğini oluşturan sembolik çerçevenin müzikal ifadesini ortaya koyar. Coğrafi göndermeler, tarihsel sınırlar, dinî unsurlar ve doğa imgeleri bir arada kullanılarak, hem ülkenin fiziki mekânını hem de bu mekânla ilişkili tarihsel hafızayı vurgulayan bir metin-müzik bileşimi ortaya çıkmıştır. Bu yönüyle “Aegukga”, Kore Cumhuriyeti’nin modern devlet olarak oluşum sürecindeki siyasal kırılmalar, sömürge dönemi deneyimi ve bağımsızlık mücadelesiyle yakından ilişkili bir sembolik metin olarak değerlendirilmektedir.

Bayrak (Taegeukgi)

Kore Cumhuriyeti’nin ulusal bayrağı olan Taegeukgi, 19. yüzyıl sonundan itibaren devlet egemenliğinin ve ulusal kimliğin temel sembollerinden biri hâline gelmiştir. Modern anlamda bir ulusal bayrak oluşturma fikri, 1882 tarihli Kore–Amerika Birleşik Devletleri Antlaşması’nın imzalanması sürecinde gündeme gelmiş; antlaşmanın imza töreninde kullanılacak “Kore bayrağı” meselesi, devletin uluslararası ilişkilerde tanınmasını görsel bir sembolle ifade etme ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. İmza töreninde kullanılan bayrağın biçimine dair kesin bir kayıt bulunmamakla birlikte, daha sonra ABD Deniz Kuvvetleri Seyrüsefer Bürosu’nun yayımladığı Flags of Maritime Nations kitabında görülen ve 2004’te yeniden gündeme gelen Kore sancağının bu ilk örneğe benzediği yönünde değerlendirmeler bulunmaktadır.

Kral Gojong tarafından “Tam Yetkili Özel Elçi” sıfatıyla 1882’de Japonya’ya gönderilen Park Yeong-hyo’nun tuttuğu Sahwagiryak adlı görev günlüğü, Taegeukgi’nin erken biçiminin oluşumuna ilişkin temel referanslardan biridir. Park, bu günlükte, 1882 Eylül’ünde Japonya’ya giderken gemi üzerinde ortasında taegeuk (karşıt iki ilkenin uyumunu ifade eden kırmızı–mavi daire) bulunan, etrafında dört trigramın (괘, gwae) yer aldığı bir bayrak tasarladığını kaydetmektedir.^【4】 Bu tasarım, daha önce kullanıldığı belirtilen sekiz çubuklu (sekiz trigramlı) düzenlemeden farklı olarak, dört trigramlı bugünkü kompozisyona yaklaşan bir düzen öneriyordu. Park’ın raporlarına göre bu bayrak 25 Eylül 1882’den itibaren fiilen kullanılmaya başlanmış ve 3 Ekim 1882 tarihli raporla saraya bildirilmiştir.

6 Mart 1883’te Kral Gojong’un yayımladığı kraliyet emriyle, ortasında taegeuk dairesi ve çevresinde dört trigram bulunan bu tasarım resmen ulusal bayrak olarak ilân edilmiş, Taegeukgi adıyla devletin resmî sembolü hâline gelmiştir. Ancak bu aşamada bayrağın oranları, taegeuk dairesinin büyüklüğü, trigramların tam konumu ve çizgi kalınlıkları gibi teknik ayrıntılara ilişkin ayrıntılı standartlar belirlenmediğinden, farklı kurum ve bireylerin kullandığı Taegeukgi örnekleri arasında biçimsel farklılıklar ortaya çıkmıştır.

Japon sömürge dönemi (1910–1945) boyunca Taegeukgi, Kore ulusal kimliğini temsil eden bir direniş sembolü olarak özellikle bağımsızlık hareketleri ve geçici yönetim yapıları tarafından kullanılmaya devam etmiştir. 29 Haziran 1942’de Kore Geçici Hükümeti tarafından yayımlanan bayrak stil rehberi, diaspora ve direniş çevrelerinde Taegeukgi’nin belli bir standart dâhilinde yeniden üretilmesini amaçlamış; ancak bu rehber, işgal koşulları ve haberleşme kısıtları nedeniyle Kore Yarımadası’ndaki geniş halk kesimlerine sınırlı ölçüde ulaşabilmiştir.

^{Güney Kore Bayrağı (Kore İç İşleri ve Güvenlik Bakanlığı)}

15 Ağustos 1945’te Japonya’nın teslim olması ve Kore’nin kurtuluşunun ardından Taegeukgi, Kore toplumunun kolektif hafızasında kurtuluş ve yeniden kuruluşla özdeşleşmiş; 15 Ağustos 1948’de Kore Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla ulusal bayrak sıfatı resmen pekiştirilmiştir. Cumhuriyet hükümeti, kısa sürede bayrağın tasarımında birlik sağlanması ihtiyacını gündemine almış; Ocak 1949’da kurulan Ulusal Bayrak Düzeltme Komitesi, 15 Ekim 1949’da Taegeukgi’nin ölçü, oran ve yerleşim ayrıntılarını belirleyen “Ulusal Bayrak Yapım Kılavuzu”nu ilan etmiştir. Bunu izleyen dönemde renk skalası (kırmızı ve mavinin tonu), beyaz zemin rengi, bayrak oranları (örneğin 2:3 oranı) ve trigramların yerleşimi hakkında daha ayrıntılı teknik standartlar geliştirilmiştir.

21. yüzyıla gelindiğinde Taegeukgi’nin kullanımı ve korunmasına ilişkin hukuki çerçeve, bir dizi yasal ve idarî düzenlemeyle sistematik hale getirilmiştir. Ocak 2007’de “Kore Cumhuriyeti Ulusal Bayrağı Hakkında Kanun”, Temmuz 2007’de bu kanunun uygulama yönetmeliği ve Eylül 2009’da başbakan talimatıyla “Ulusal Bayrağın Çekilmesi, Yönetimi ve Tanıtımı Hakkında Yönetmelik” yürürlüğe konmuştur.

Bu düzenlemeler, bayrağın resmî kurumlarda, okullarda, kamu törenlerinde ve özel günlerde hangi esaslara göre kullanılacağını, ne tür durumların bayrağa saygısızlık olarak değerlendirileceğini ve halka yönelik bilgilendirme–tanıtım çalışmalarının nasıl yürütüleceğini belirlemiştir. Ulusal bayrağın toplumsal görünürlüğü özellikle Bağımsızlık Günü (1 Mart), Kurtuluş Günü (15 Ağustos) ve Ulusal Bayrak Günü gibi belirli anma ve kutlama günlerinde artmakta; okullarda ve kamu kurumlarında Taegeukgi’nin anlamına ilişkin bilgilendirici etkinlikler düzenlenmektedir.

Sembolizm ve Tasarım Öğeleri

Taegeukgi, beyaz zemin, merkezde yer alan kırmızı–mavi taegeuk dairesi ve dört köşeye yerleştirilmiş dört siyah trigramdan (geon, gon, gam, ri – 건, 곤, 감, 리) oluşur. Bayrağın temel öğeleri, yalnızca görsel bir düzenleme değil, aynı zamanda Kore’de tarihsel olarak yerleşmiş kozmoloji, doğa tasavvuru ve toplumsal değerlerin sembolik bir bileşimidir.

• Beyaz zemin, Kore kültüründe saflık, sadelik ve barışı çağrıştıran bir renktir. Geleneksel günlük giyimde beyazın yaygın kullanımına atıfla, beyaz zemin aynı zamanda “beyaz giysili halk” imgesini yansıtır ve ulusal kimliğin sürekliliğiyle ilişkilendirilir.

• Merkezdeki taegeuk dairesi, karşıt kozmik güçlerin (yin ve yang) dinamik uyumunu ifade eder. Kırmızı bölüm “pozitif” veya “etken” ilkeyi (yang), mavi bölüm ise “negatif” veya “alıcı” ilkeyi (yin) sembolize eder. Bu iki yarım dairenin birbirine geçmiş biçimde tasarlanması, doğada ve toplumda karşıt gibi görünen unsurların sürekli etkileşiminden doğan dengeyi ve dönüşümü imler.

• Dört siyah trigram (geongongamri / 건곤감리), hem bu yin–yang etkileşiminin farklı görünümlerini hem de doğa unsurlarını temsil eder:

• Geon (☰): Üç kesintisiz çizgiden oluşur; gök, yaratıcı güç, ilk hareket ve batı–kuzeybatı yönüyle ilişkilendirilmektedir.

• Gon (☷): Üç kesik çizgiden oluşur; yeri, alıcılığı, besleyiciliği ve doğu–güneydoğu yönünü simgeler.

• Gam (☵): Ortadaki çizgisi kesintisiz, diğer ikisi kesik olan trigramdır; su, tehlike ve kuzey yönünü temsil eder.

• Ri (☲): Ortadaki çizgisi kesik, üst ve alt çizgileri kesintisiz olan trigramdır; ateş, ışık ve güney yönüyle ilişkilidir.

Bu öğeler birlikte ele alındığında Taegeukgi; gök–yer, ateş–su, yin–yang, hareket–durgunluk gibi çift kutuplu kavramların uyumlu bütünlüğünü vurgular. Bayrağın merkezindeki taegeuk dairesi ile köşelerdeki trigramlar arasındaki yerleşim ilişkisi, evrenin merkezinde sürekli dönüşen bir denge fikrini, bunun çevresinde ise yönler, mevsimler ve doğal oluşumların düzenini ima eder.

Cumhuriyet döneminde Taegeukgi, yalnızca devlet binalarında çekilen bir resmî işaret olmanın ötesine geçerek, ulusal yas günlerinde yarıya indirilmesi, spor karşılaşmalarında kullanılması, okul törenlerinde ve yurtdışı diplomatik temsillerde sergilenmesi gibi uygulamalar yoluyla günlük hayatın farklı alanlarında görünür bir kimlik sembolü hâline gelmiştir. Bayrak, Kore Savaşı’ndan (1950–1953) ekonomik kalkınma sürecine ve demokratikleşme dönemlerine kadar uzanan tarihsel olaylar dizisinde, kolektif hafızada direniş, yeniden inşa ve siyasal dönüşümle ilişkilenen bir işaret olarak yerini almıştır.

Coğrafya

Güney Kore, Doğu Asya’da Kore Yarımadası’nın güney kesimini kaplayan, dağlık kütleler ile aralarına sıkışmış ovalar ve kıyı düzlüklerinden oluşan bir ülkedir. Yarımadanın geneline bakıldığında alan yaklaşık 223.000 km² iken, Kore Cumhuriyeti’nin (Güney Kore) yüzölçümü resmî istatistiklerde 99.720 km² olarak verilmektedir; başka kaynaklarda bu değer 100.000 km² olarak yuvarlatılmış biçimiyle de kullanılmaktadır.^【5】 Ülke topografyasının yaklaşık üçte ikisi dağlık alanlardan oluşur; yerleşim, tarım ve sanayi faaliyetleri ağırlıkla nehir vadileriyle batı ve güney kıyı düzlüklerinde yoğunlaşmaktadır.

^{Güney Kore'nin Coğrafyası (CIA Factbook)}

Güney Kore, kuzeyde Kore Cumhuriyeti ile Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni ayıran ve yaklaşık 4 km genişliğinde askerî açıdan tahkim edilmiş bir tampon bölge olan Kore Silahsızlandırılmış Bölgesi (DMZ) boyunca kara sınırına sahiptir. Ülkenin doğusunda Doğu Denizi (Kore terminolojisinde “Donghae”), batısında Sarıdeniz, güneyinde Kore Boğazı ve Doğu Çin Denizi uzanır; deniz aşırı komşuları batıda Çin Halk Cumhuriyeti, doğu ve güneydoğuda ise Japonya’dır. Anakaraya ek olarak, başta Jeju Adası, Ulleungdo ve çevresindeki küçük adacıklar ile Sarıdeniz’de yer alan çok sayıda kıyı adası ülke topraklarını tamamlar.

Konumu (Sınırlar ve Komşular)

Güney Kore, 33°–38° kuzey enlemleri ile 124°–131° doğu boylamları arasında konumlanmıştır; bu çerçevede hem ılıman kuşak hem de Doğu Asya muson sistemi içinde yer alır. Kuzeydeki kara sınırı, fiilen DMZ hattı boyunca çizilidir ve Kore yarımadasının siyasal bölünmesini yansıtır. Bu hat, askerden arındırılmış olsa da yoğun gözetim ve askerî tahkimat nedeniyle dünyadaki en militarize sınır kuşaklarından biri olarak kabul edilmektedir.

^{Kore ve Komşuları (Flickr)}

Batıda Sarıdeniz üzerinden Çin Halk Cumhuriyeti ile deniz yetki alanları açısından komşuluk ilişkisi söz konusudur. Doğuda Doğu Denizi üzerinden Japonya ile, güneyde ise Kore Boğazı ve Doğu Çin Denizi aracılığıyla yine Japonya ve kısmen Çin ile deniz sınırları ve ekonomik münhasır bölgeler paylaşılmaktadır. Ülke, anakara kıyı şeridinin yanı sıra binlerce küçük ada ve adacıktan oluşan girintili-çıkıntılı bir sahil kuşağına sahiptir; bu durum özellikle batı ve güney kıyılarında balıkçılık, deniz taşımacılığı ve liman faaliyetlerinin yoğunlaşmasına zemin hazırlamaktadır.

Yeryüzü Şekilleri

Dağları

Kore Yarımadası genel olarak dağlık bir yapıya sahiptir ve Güney Kore topraklarında bu yapı, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan “omurga” dağ sistemleriyle belirginleşir. Baekdudaegan adı verilen ana dağ silsilesi, yarımadanın kuzeyindeki yüksek platolardan başlayarak güneye doğru pek çok alt sıradağa ayrılır; bunlar arasında doğu kıyısı boyunca uzanan Taebaeksan silsilesi ile iç kesimlerde yer alan Sobaeksan ve Noryeongsan silsileleri öne çıkar.

^{Namsan Dağı (CIA Factbook)}

Güney Kore ana karasında Jirisan, 1.915 metreyi aşan yüksekliğiyle en belirgin zirvelerden biridir; bunun yanı sıra Namsan ve Jeju Adası’ndaki volkanik kökenli Hallasan da 1.950 metrelik yüksekliğiyle ülkenin en yüksek noktası olarak kabul edilir.^【6】 

Ovaları ve Vadileri

Dağlık kütlelerin arasına yerleşmiş vadiler ve batı ile güney kıyılarındaki alçak düzlükler, ülkenin başlıca tarım ve yerleşim sahalarını oluşturmaktadır. Granitik kayaçlar üzerinde gelişmiş aşınım havzaları, zaman içinde alçalarak geniş tabanlı vadiler ve ova alanları meydana getirmiş; bu alanlar günümüzde pirinç başta olmak üzere tarımsal üretimin en yoğun olduğu bölgeler hâline gelmiştir. Seul metropoliten bölgesine ev sahipliği yapan Hangang havzası ve güneydoğuda Busan çevresinde yoğunlaşan Nakdonggang deltası, hem tarımsal faaliyetler hem de kentsel ve sanayi yerleşmeleri açısından stratejik öneme sahiptir.

Nehirler ve Gölleri

Güney Kore’nin hidroğrafyası, doğu-batı yönlü akış gösteren çok sayıdaki kısa akarsu ile yarımadanın iç kesimlerinden batı ve güney kıyılarına doğru uzanan birkaç büyük nehir tarafından belirlenir. Hangang, ülkenin kuzeybatısında geniş bir havza oluşturarak Seul üzerinden Sarıdeniz’e dökülür ve tarihsel olarak iç kesimlerle kıyı arasındaki ulaşımın ana eksenlerinden biri olmuştur. Nakdonggang, daha güneyde dağlık iç bölgelerden doğup Busan yakınlarındaki geniş delta alanında Kore Boğazı’na ulaşır; Geumgang, Yeongsangang ve Seomjingang ise batı ve güneybatı kıyılarında önemli alüvyal ovalar oluşturur.

^{Han Nehri Ağzı (CIA Factbook)}

Ülkede doğal göller sınırlı olmakla birlikte, sulama, içme suyu temini ve taşkın kontrolü amacıyla inşa edilen çok sayıda baraj rezervuarı bulunmaktadır. Geniş haliçler, bataklık alanlar ve gelgit düzlükleri (özellikle batı kıyısındaki gelgit ovaları) hem ekolojik çeşitlilik hem de kıyı balıkçılığı için önemli sulak alan sistemleri meydana getirir.

İklim ve Bitki Örtüsü

Güney Kore, genel olarak ılıman kuşak muson ikliminin etkisi altındadır. Kış mevsiminde Sibirya yüksek basıncına bağlı olarak soğuk ve kuru kuzeybatı rüzgârları etkilidir; yaz mevsiminde ise sıcak ve nemli Pasifik hava kütleleri ülkeye hâkim olur. Bu mevsimsellik, kışların soğuk ve görece kuru, yazların ise sıcak ve yağışlı geçmesine neden olur. İlkbahar ve sonbahar, sıcaklık ve yağış bakımından daha ılımlı, görece kısa geçiş mevsimleri niteliğindedir. Haziran sonu–Temmuz ortası arasında etkili olan yaz yağmurları (changma), yıllık yağışın önemli bir kısmını sağlayarak tarımsal faaliyetler için kritik önem taşır.

^{Güney Kore'deki Seoraksan Milli Parkı'nın Zirvesi Daecheongbong (CIA Factbook)}

Sıcaklık ve yağış, hem kuzey-güney doğrultusunda hem de kıyı–iç kesim farkına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Güney ve kıyı kesimlerinde kışlar daha ılıman, yazlar ise daha uzun ve nemlidir; iç kesimlerde ve yüksek dağlık alanlarda kış sıcaklıkları daha düşüktür ve kar yağışı daha yaygındır. Uzun dönemli veriler, 20. yüzyıl sonundan itibaren yıllık ortalama sıcaklıklarda artış eğilimi ve yağış rejiminde mevsimsel yeniden dağılım olduğunu göstermektedir.

Bitki örtüsü, iklim ve topoğrafyanın birleşik etkisini yansıtır. Ormanlar, Güney Kore yüzölçümünün yaklaşık %63’ünü kaplamakta olup, bu oran ülkeyi orman alanları bakımından yoğun ülkeler arasında konumlandırır. 2010 verilerine göre 100.266 km²’lik ülke alanının 63.2’si ormanlarla kaplıdır.^【7】 20. yüzyılın ortalarında tahrip olmuş yamaçlarda yürütülen yeniden ağaçlandırma programları sonucunda, birçok bölgede çıplak kaya ve bozuk orman sahaları yerini karışık yaprak döken ve iğne yapraklı ormanlara bırakmıştır. Alçak kesimlerde tarım alanları, pirinç tarlaları ve yerleşimler; kıyı şeridinde ise gelgit düzlükleri, tuzcul bataklıklar ve kıyı sulak alanları bitki örtüsünü çeşitlendiren diğer unsurlardır.

Doğal Kaynaklar

Kore Yarımadası, jeolojik açıdan çeşitli mineral kaynaklara sahip olsa da, bunların önemli bir bölümü ekonomik işletilebilirlik bakımından sınırlıdır. Çeşitli metalik (örneğin demir, bazı nadir metaller) ve metalik olmayan (kireçtaşı, feldispat vb.) mineraller yarımadanın farklı bölgelerinde tespit edilmiştir; ancak rezerv büyüklükleri, cevher tenörleri ve coğrafi koşullar, bu kaynakların bir kısmının günümüzde yoğun biçimde değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır.

^{Güney Kore'nin Seoraksan Milli Parkı'ndaki Biryong (Uçan Ejderha) Şelalesi (CIA Factbook)}

Doğal bitki örtüsüne dayalı kaynaklar, tarihsel olarak yakacak odun, orman ürünleri ve geleneksel tıpta kullanılan bitkisel türler biçiminde önem taşımıştır. Modern dönemde ise ormanlar daha çok su üretim alanı, erozyon kontrolü, rekreasyon ve karbon yutağı işlevleriyle öne çıkmaktadır. Kıyı bölgelerindeki gelgit düzlükleri ve haliçler, balıkçılık ve kabuklu deniz ürünleri üretimi açısından, iç kesimlerdeki alüvyal ovalar ise tarımsal üretim (özellikle pirinç, sebze ve meyve) bakımından başlıca doğal kaynak alanlarıdır.

Enerji ve Ulaşım Altyapısı

Enerji

Güney Kore, fosil yakıt rezervleri bakımından sınırlı bir ülke olup, birincil enerji kaynaklarının büyük bölümünü ithalat yoluyla temin etmektedir. Ulusal ve uluslararası enerji istatistikleri, petrol, kömür ve doğal gaz gibi birincil enerjide dışa bağımlılık oranının yüzde 90’ların oldukça üzerinde seyrettiğini göstermektedir.^【8】  Elektrik üretiminde ağırlık, termik santraller (kömür ve sıvılaştırılmış doğal gaz) ile nükleer santrallerde toplanmış; hidroelektrik ve yeni/yenilenebilir enerji kaynakları (rüzgâr, güneş, biyokütle vb.) toplam üretim içinde daha sınırlı bir paya sahip olmuştur. Elektrik üretim tesisleri, soğutma suyu ve yakıt ikmaline erişim gereksinimi nedeniyle özellikle batı ve güney kıyıları boyunca, büyük liman ve sanayi merkezlerine yakın alanlarda yoğunlaşmaktadır.

Ulaşım altyapısı

Ülkenin ulaşım sistemi, dağlık topoğrafyanın zorlayıcı koşullarına rağmen, yoğun nüfuslu koridorları birbirine bağlayan gelişmiş kara, demir, hava ve deniz ulaşım ağlarından oluşur. Otoyol ağı, başta Seul–Busan eksenini izleyen Gyeongbu otoyolu olmak üzere, başkent bölgesini ülkenin kuzey–güney ve doğu–batı doğrultusundaki büyük kentlerine bağlayan birçok hat içerir; otoyollar, dağ silsilelerini tüneller ve viyadükler aracılığıyla aşarak nehir vadilerini ve kıyı ovalarını izler. Yüksek hızlı tren ağı (KTX ve devam hatları), Seul’ü Busan, Gwangju ve Mokpo gibi metropollere bağlayarak hem iç ulaşım süresini kısaltmış hem de bölgesel kalkınma eksenlerinin güçlenmesine katkı sağlamıştır.

^{Seul'ün Metro Ağı (Flickr)}

Deniz ulaşımı, Güney Kore’nin coğrafi konumu nedeniyle stratejik öneme sahiptir. Busan Limanı, Doğu Asya’daki en büyük konteyner limanlarından biri olarak ülkenin dış ticaretinin önemli kısmını üstlenirken; Incheon, Gwangyang (Yeosu), Ulsan ve Masan gibi limanlar da hem sanayi ürünleri hem de enerji hammaddelerinin giriş - çıkış kapılarıdır. Hava ulaşımı alanında, Seul yakınlarındaki Incheon Uluslararası Havalimanı bölgesel bir aktarma merkezi işlevi görürken, Gimpo, Gimhae (Busan), Jeju ve diğer bölgesel havalimanları hem iç hatlar hem de yakın bölge uluslararası uçuşları için önemli düğüm noktaları oluşturur. Böylece enerji ithalatına bağımlı, ihracat odaklı bir ekonomi için hayati önemde olan ulaşım ve lojistik altyapısı, ülkenin coğrafi konumunu küresel ölçekte bir deniz ve hava taşımacılığı kavşağına dönüştürmektedir.

Ekonomi

Temel Ekonomik Göstergeler

Kore Cumhuriyeti, 2020’lerin başından itibaren gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) düzeyi, dış ticaret hacmi ve kişi başına gelir göstergeleri açısından sanayileşmiş ekonomiler arasında yer almaktadır. OECD ve uluslararası finans kuruluşlarının verilerine göre ülkenin GSYH’si cari fiyatlarla yaklaşık 1,83 trilyon ABD doları, ulusal para cinsinden ise 2,3 katrilyon won düzeyindedir. Beş yıllık ortalama reel büyüme oranı yüzde 2,4 civarında seyretmekte, kişi başına gelir göstergeleri ise Dünya Bankası sınıflandırmasına göre “yüksek gelir” grubuna karşılık gelmektedir.^【9】 

^{Busan Gwangyang Konteyner Limanı (DVIDS)}

Fiyat istikrarı ve para politikası verileri, 2024 ortası itibarıyla yıllık tüketici fiyat enflasyonunun yaklaşık yüzde 3 düzeyinde olduğunu göstermektedir. Merkez bankası politika faizi yüzde 3,5 civarındadır.^【10】  İşsizlik oranı yüzde 3’ün altında, istihdam oranı ise yüzde 62’nin üzerindedir.^【11】  Nüfusun 25–64 yaş aralığında yükseköğretim mezunu oranının yüzde 50’yi aşması, işgücünün önemli bir bölümünün lise sonrası eğitim almış olduğunu göstermektedir.^【12】 

Dış denge açısından, mal ve hizmet ihracatı ile ithalatının GSYH içindeki payı ayrı ayrı yaklaşık yüzde 45’tir. Bu oranlar, ekonominin dış ticarete yüksek düzeyde entegre olduğunu ortaya koymaktadır. Cari işlemler dengesinin GSYH’ye oranı pozitif (%1–1,5 bandında) ve net uluslararası yatırım pozisyonu artı yöndedir; bu durum, ülkenin dış ekonomik ilişkilerinde genel olarak net alacaklı konuma doğru yönelimini yansıtmaktadır.^【13】 

Sektörel Dağılım

Tarım ve Hayvancılık

Kore Yarımadası’nda geleneksel olarak büyük yer tutan tarım, ormancılık ve balıkçılık faaliyetleri, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ulusal gelir içindeki payı bakımından gerilemiştir. 1950’lerde birincil sektörlerin millî gelirdeki payı yüzde 40’lara yaklaşırken, hızlı sanayileşme, kentleşme ve yapısal dönüşüm süreçleri sonucunda 2000’li yıllarda bu oran yüzde 3’ün altına inmiştir. Güncel verilere göre tarım, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerinin GSYH içindeki payı yaklaşık yüzde 1,8 düzeyindedir.^【14】 

^{Jeju Adası'nın Güneyinde Bulunan Mandalina Bahçeleri (Flickr)}

Bu dönüşüm, istihdam yapısına da yansımıştır. Kırsal nüfus oranı azalmış, tarımda çalışanların toplam işgücü içindeki payı düşmüş; mekanizasyon, girdi kullanımı ve arazi ölçeklerindeki değişimle birlikte tarımsal üretimin niteliği farklılaşmıştır. Devlet politikaları, gıda güvenliği, kırsal gelir düzeyi ve çevresel sürdürülebilirlik başlıkları etrafında tarımsal üretimi desteklemeye devam etmektedir. Pirinç, sebze ve meyve üretimi ile kıyı balıkçılığı ve su ürünleri yetiştiriciliği, birincil sektör faaliyetlerinin ana bileşenleri arasında yer almaktadır.

Sanayi

Sanayi sektörü, özellikle 1960’lardan itibaren ekonomik büyüme sürecinde belirleyici bir rol üstlenmiştir. 1950’lerde imalat sanayinin GSYH içindeki payı yüzde 12 civarındayken, 2000’li yıllarda yüzde 27 seviyesine yaklaşmış; 2010’larda ise imalatın payı yüzde 24’ün üzerinde seyretmiştir.^【15】 Ağır ve kimyasal sanayi, çelik, gemi inşası, otomotiv, petrokimya ve bilgi-iletişim teknolojileri gibi alanlar, bu süreçte ön plana çıkan üretim kolları olmuştur.

^{Pohang Limanı ve Demir-Çelik Tesisi (NASA)}

Elektronik bileşenler (özellikle bellek yongaları), düz panel ekranlar, televizyon ve diğer tüketici elektroniği ürünleri, gemiler ve otomobiller, hem üretim hacmi hem de ihracat kompozisyonu içinde büyük paya sahiptir. Kore merkezli şirketler, yarı iletkenler, ekran teknolojileri ve gemi inşası gibi alanlarda dünya pazarında yüksek pazar payına sahiptir. Araştırma-geliştirme (Ar-Ge) harcamalarının GSYH içindeki payının yaklaşık yüzde 5 düzeyinde olması, sanayi yapısında teknoloji yoğun faaliyetlerin önemli yer tuttuğunu göstermektedir.

Hizmetler ve Finansal Sistem

Ekonominin yapısal dönüşümünün ileri aşamasında hizmetler sektörü, hem üretim hem istihdam bakımından en geniş sektör hâline gelmiştir. Tarımın payı gerilerken ve sanayi belirli bir ağırlık seviyesine ulaştıktan sonra, bankacılık ve finans, sigortacılık, lojistik, bilişim ve iletişim, eğitim, sağlık, kültür ve turizm gibi hizmet alanları giderek genişlemiştir. 2010’lu yılların ortalarında hizmetlerin GSYH içindeki payı yüzde 60’ı aşmış, istihdam içindeki payı ise bu oranın da üzerine çıkmıştır.^【16】 

^{Myeongdong Alışveriş Bölgesi (Flickr)}

Finansal sistem, bu hizmetler yapısı içinde önemli bir bileşendir. Seul, bankacılık ve sermaye piyasaları bakımından bölgesel ölçekte bir finans merkezi işlevi görmektedir. Bankalar, sigorta şirketleri ve menkul kıymet piyasaları, hem yurt içi tasarrufların ekonomiye kanalize edilmesi hem de uluslararası sermaye hareketlerine erişim açısından temel kurumsal yapılardır.

Son yıllarda mobil bankacılık, elektronik ödeme sistemleri ve finansal teknoloji girişimleri, finans hizmetlerinin sunum biçimlerini çeşitlendirmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojisi (ICT) temelli hizmetler de hem iç talep hem ihracat yönlü faaliyetler açısından hizmetler sektörü içinde geniş bir alt alan oluşturur; 2023 yılında ICT ürünleri ihracatı 144 milyar ABD doları düzeyine ulaşmıştır.^【17】 

Dış Ticaret

Kore ekonomisinin büyüme modeli, dış ticaret ile sıkı bağlantı içindedir. Mal ve hizmet ihracatı ile ithalatının GSYH içindeki payı ayrı ayrı yaklaşık yüzde 45’tir; bu oran, ekonominin yüksek düzeyde dışa açık olduğunu göstermektedir.^【18】 

İhracat kompozisyonu incelendiğinde, makine ve elektronik ürünlerin toplam mal ihracatının yaklaşık yüzde 41,5’ini oluşturduğu; ulaşım araçlarının (otomobiller, gemiler vb.) payının yüzde 14, kimyasal ürünlerin payının ise yaklaşık yüzde 10 olduğu görülmektedir.^【19】  İthalatta yakıtlar (petrol, doğalgaz, kömür) toplam ithalatın yaklaşık yüzde 30’unu, makine ve elektronik ürünler yüzde 27’sini, kimyasal maddeler ise yaklaşık yüzde 9’unu oluşturmaktadır.^【20】 

Coğrafi dağılım bakımından Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Singapur, Vietnam ve Avrupa Birliği ülkeleri başlıca ticaret ortaklarıdır. Çin’e yönelik ihracat, 1989’da 3,8 milyar ABD doları (toplam ihracatın yüzde 6’sı) düzeyindeyken, 2013 yılına gelindiğinde 173,6 milyar ABD dolarına ve toplam ihracatın üçte birini aşan bir paya yükselmiştir.^【21】  Aynı dönemde Vietnam’a ihracat da Kore şirketlerinin bu ülkedeki üretim ve yatırım faaliyetleriyle eş zamanlı olarak artmıştır.

^{Busan Konteyner Limanı (Flickr)}

Tarihsel olarak 1980’ler ve 1990’ların başında ticaret dengesi zaman zaman açık vermiş; ancak 1990’ların ortalarından itibaren ihracat odaklı büyüme modeli çerçevesinde kalıcı sayılabilecek dış ticaret fazlaları ortaya çıkmıştır. 2001–2013 dönemi için yıllık ortalama dış ticaret fazlası 22,3 milyar ABD doları, 2013 yılı için ise 44 milyar ABD dolarıdır.^【22】  2020’lerin başından itibaren Kore, dünya ihracatında ilk on ülke arasında yer almakta; 2024 yılının ilk üç çeyreğinde toplam ihracat değeri 500 milyar ABD dolarını aşmaktadır.^【23】 

İhraç malları arasında yarı iletkenler, düz panel ekranlar, otomobiller, gemiler, petrokimya ürünleri ve lityum iyon bataryalar öne çıkmaktadır. Bu ürünlerdeki üretim ve ihracat performansı, Kore ekonomisinin küresel değer zincirleri içindeki konumunun bir göstergesidir.

Yabancı Yatırımlar ve İş Ortamı

Kore Cumhuriyeti, hem doğrudan yabancı yatırım (DYY) çeken hem de yurt dışına yatırım yapan bir ekonomidir. 1980’lerin sonundan itibaren uygulanan finansal serbestleşme ve dışa açılma politikaları, 1997–1998 Asya Finansal Krizi sonrasında yapılan yapısal düzenlemelerle birlikte, ekonomi politikalarında piyasa odaklı bir çerçeve oluşturmuştur. Dış ekonomik politikalar kapsamında serbest ticaret anlaşmaları, uluslararası ekonomik örgütlere katılım ve yatırım ortamını düzenleyen yasal çerçeveler önemli yer tutmaktadır.

Ülkeye yönelik DYY’in sektörel dağılımında 2020–2024 döneminde hizmetler sektörü ağırlık kazanmıştır. Toplam doğrudan yabancı yatırımlar içinde hizmetlerin payı 2020’de yaklaşık yüzde 54 iken, 2024’te yüzde 69 düzeyine yükselmiştir; imalat sanayinin payı ise yüzde 36–42 bandında seyretmektedir.^【24】  Finans, sigortacılık, lojistik, bilgi teknolojileri, profesyonel hizmetler ve Ar-Ge faaliyetleri, yatırım çeken hizmet alt sektörleri arasında yer almaktadır. Japonya, Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Singapur ve bazı Avrupa Birliği ülkeleri (özellikle Hollanda ve Almanya) başlıca yatırımcı ülke konumundadır.

^{Güney Kore'ye Gelen Bir Ticaret Heyeti (Flickr)}

Yurt dışına yönelik Kore yatırımları da önemlidir. 2010’ların ortası itibarıyla, yurt dışı doğrudan yatırımların yaklaşık yüzde 36’sı imalat sanayine yönelmiştir. Elektronik bileşenler, bilgisayar, radyo, televizyon ve iletişim ekipmanları imalatı, imalat kaynaklı DYY’nin yaklaşık üçte birini; motorlu kara taşıtları, treyler ve yarı treyler imalatı ise yaklaşık yüzde 14’ünü oluşturmaktadır.^【25】  Coğrafi dağılımda Çin ve Amerika Birleşik Devletleri ilk sırada yer almakta; Vietnam, Hindistan ve Orta Avrupa ülkeleri de üretim ve montaj yatırımlarının yoğunlaştığı diğer hedef ülkeler arasında bulunmaktadır.

Ar-Ge harcamalarının GSYH’ye oranı yaklaşık yüzde 5 düzeyinde olup, bu oran OECD içinde üst sıralarda yer almaktadır.^【26】  Küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) için merkezi yönetim ve yerel yönetimler tarafından idare edilen çok sayıda destek programı yürütülmektedir. Bu programlar; dijital dönüşüm, ihracata hazırlık, finansmana erişim, üretim süreçlerinin modernizasyonu ve ölçek büyütme gibi başlıklara yöneliktir ve 2010’lu yıllar boyunca hem program sayısı hem de ayrılan kaynaklar bakımından artış göstermiştir.

Bu göstergeler bir arada ele alındığında, Kore Cumhuriyeti ekonomisinin 21. yüzyılın ilk çeyreği itibarıyla sanayi ve hizmetler ağırlıklı, dış ticaret ve yatırım akımlarıyla yoğun etkileşim hâlinde bir yapı sergilediği görülmektedir.

Demografi ve Eğitim

Temel Demografik Göstergeler

Nüfus Dağılımı ve Şehirleşme

Kore Cumhuriyeti’nin nüfusu, 2024 Nüfus ve Konut Sayımı sonuçlarına göre yaklaşık 51,8 milyon düzeyindedir. Bunun 49,8 milyona yakın kısmını Kore vatandaşları, yaklaşık 2 milyonunu ise yabancı uyruklular oluşturmaktadır; yabancı nüfusun toplam nüfus içindeki payı yaklaşık yüzde 3,9’dur. Toplam hane sayısı 23,7 milyon olup ortalama hane halkı büyüklüğü 2,19 kişiye gerilemiştir; tek kişilik hanelerin oranı yüzde 36,1, bir ve iki kişilik hanelerin toplam oranı ise yüzde 65’in üzerindedir.^【27】 

^{Kore Nüfus Dağılımı (CIA Factbook)}

Nüfusun mekânsal dağılımı belirgin bir merkezî yoğunlaşma sergiler. Ulusal istatistiklere göre Seul, Incheon ve Gyeonggi-do’yu kapsayan Seul Metropoliten Bölgesi, ülke nüfusunun yaklaşık yarısını barındırmaktadır; 2010 verilerinde bu bölgenin payı yüzde 49 dolayındadır. Buna karşılık Gangwon-do, Jeju ve Honam ile Chungcheong bölgeleri görece düşük nüfus yoğunluklarına sahiptir. Son yirmi yılda başta Gyeonggi-do olmak üzere başkent çevresindeki banliyö alanlarına doğru iç göç hareketleri, bu bölgelerde hem toplam nüfusu hem de okul çağındaki çocuk sayısını artırmıştır.

Kırsal alanlarda nüfus azalması ve yaşlanma daha belirgin olup, bu durum yerel hizmetlerin sürdürülebilirliği ve altyapı planlaması açısından ayrı bir gündem oluşturmaktadır. Kırsal nüfusun azalması, başta eğitim ve sağlık olmak üzere kamu hizmetlerinin ölçek ekonomisi, okul ve hastane kapasiteleri, ulaşım altyapısı ve yerel yönetimlerin mali yapıları üzerinde doğrudan etkiler yaratmaktadır.

Etnik Yapı

Etnik yapı bakımından nüfus büyük ölçüde Kore kökenlidir. Yabancı uyruklular ve çok kültürlü haneler ağırlıkla başkent bölgesi ile sanayi yoğunluklu kentlerde (örneğin Gyeonggi-do ve Gyeongsang bölgesi metropolleri) yoğunlaşmaktadır. 2024 verilerine göre çok kültürlü hane sayısı yaklaşık 439 bin olup, toplam hanelerin yaklaşık yüzde 1,9’una karşılık gelmektedir. Bu haneler arasında yabancı uyrukluların, evlilik yoluyla göç edenlerin ve vatandaşlığa alınmış kişilerin oluşturduğu farklı kategoriler bulunmaktadır.^【28】 

Çok kültürlü hanelerin artışı, eğitim politikalarında dil desteği programları, uyum eğitimleri ve okul müfredatında kültürel çeşitliliğe yönelik düzenlemeleri gündeme getirmektedir. Özellikle başkent bölgesinde ilkokul ve ortaokullarda çok dilli öğrenci nüfusuna yönelik destek programları, yerel yönetimler ve eğitim otoriteleri tarafından ayrı bir başlık olarak ele alınmaktadır.

Dini Dağılım

Dinî yapı uzun dönemli değişimlere sahiptir. 2005 sayımı verileri, nüfusun yaklaşık yüzde 52,9’unun kendisini bir dinî gelenekle ilişkilendirdiğini; bunun içinde Hristiyanlığın (Protestanlık ve Katoliklik toplamı) yaklaşık yüzde 29,2, Budizmin ise yaklaşık yüzde 22,8 oranında temsil edildiğini göstermektedir. Aynı veriler, kendisini herhangi bir dinle ilişkilendirmeyenlerin oranının yüksek olduğunu ve bu oranın özellikle genç kuşaklar arasında artış eğilimi sergilediğini ortaya koymaktadır.^【29】 

^{Kore'de Bir Budist Tapınağı (Flickr)}

Dinî kurumların yanında Konfüçyüsçü miras, resmî din statüsüne sahip olmamakla birlikte toplumsal normlar, aile ilişkileri ve eğitim anlayışı üzerinde etkili olmaya devam etmektedir. Aile içi hiyerarşi, yaşa saygı, sınav başarısına verilen önem ve kamu ahlakı gibi alanlarda bu mirasın etkileri görülebilmektedir.

Göç ve Nüfus Azalması

Yaş yapısı, hızlı yaşlanma eğilimini açık biçimde yansıtmaktadır. 2024 verilerine göre 0–14 yaş grubu nüfusun yaklaşık yüzde 10,5’ini, 15–64 yaş grubu yaklaşık yüzde 70’ini, 65 yaş ve üzeri ise yaklaşık yüzde 19,5’ini oluşturmaktadır. “Yaşlılık indeksi” (65+ yaş grubunun 0–14 yaş grubuna oranı) 186,7 düzeyine çıkmış ve yaşlı nüfusun çocuk nüfusa göre yaklaşık iki katına ulaştığını göstermiştir. Düşük doğurganlık ve yükselen yaşam beklentisi birleştiğinde, nüfus projeksiyonları orta ve uzun vadede toplam nüfusun azalma eğilimine gireceğini ve yaşlı nüfus oranının daha da artacağını ortaya koymaktadır.

Demografik dönüşüm, özellikle çocuk nüfusundaki azalma üzerinden izlenebilmektedir. OECD verilerine göre 2013–2023 döneminde 0–4 yaş grubundaki çocuk sayısı yüzde 40 oranında gerilemiş, 2023–2033 arasında bu yaş grubunda ilave yüzde 6’lık düşüş öngörülmüştür. Bu eğilim, doğurganlıktaki düşüşün sürekliliğine işaret etmekte ve eğitim planlamasından işgücü piyasasına kadar birçok alanda orta vadeli hesapları etkilemektedir^【30】 

Göç dinamikleri açısından ise, ülke içi göç başkent bölgesine ve sanayi merkezlerine yönelmekte; dış göçte ise yabancı işgücü ve evlilik yoluyla yerleşim öne çıkmaktadır. İç göç, başkent çevresindeki banliyölerin nüfusunu artırırken, kırsal bölgelerde yaşlı nüfus oranının yükselmesine katkıda bulunmakta; bu durum hem bölgesel eşitsizlikler hem de yerel yönetimlerin hizmet sunum kapasiteleri açısından belirleyici olmaktadır.

Eğitim

Okuryazarlık Oranı

Kore eğitim sisteminde okuryazarlık düzeyi, nicel göstergeler itibarıyla çok yüksek bir düzeydedir; zorunlu eğitim kapsamının genişliği ve eğitim kurumlarına erişimin yaygınlığı, temel okuryazarlığın neredeyse evrensel hâle gelmesini sağlamıştır. Bu durum, üst ortaöğretim ve yükseköğretim diplomalarına sahip nüfus oranlarının yüksekliğiyle birlikte ele alındığında, eğitim sisteminin kapsayıcılığını göstermektedir.

OECD’nin Education at a Glance 2025 ülke notuna göre, 2024 itibarıyla 25–34 yaş grubunda üst ortaöğretimi tamamlamamış nüfus oranı yüzde 1 ile OECD içinde en düşük düzeydedir. Aynı yaş grubunda yükseköğretim mezunu oranı yüzde 71 olup, OECD ortalamasının (yüzde 48) belirgin biçimde üzerindedir.^【31】 

^{Kore Eğitim Sistemi (Flickr)}

Yükseköğretim mezunları ile yalnızca ortaöğretim mezunları arasındaki ortalama ücret farkı yaklaşık yüzde 31 düzeyindedir. Genç yetişkinler arasında yükseköğretim düzeyine erişim oranı artarken, yüksek lisans ve doktora derecesine sahip olanların oranı daha sınırlı kalmaktadır; 25–34 yaş grubunda bu oran yüzde 3 dolayındadır.

Yetişkin nüfusun beceri düzeyleri, eğitimde nicel genişlemenin yanında nitel boyuta ilişkin ipuçları sunmaktadır. OECD’nin Yetişkin Becerileri Araştırması (PIAAC) sonuçlarına göre, 25–64 yaş grubundaki yetişkinlerin yaklaşık yüzde 33’ü okuryazarlık becerilerinde seviye 1 ve altında yer almakta olup bu oran OECD ortalamasının üzerindedir.^【32】 

Ortalama okuryazarlık puanları 2014–2023 döneminde hem yükseköğretim mezunları hem de ortaöğretim altı eğitim düzeyine sahip yetişkinler için düşüş göstermiştir. Bu durum, eğitim düzeyi yükselirken beceri dağılımının da genişlediğini ve yaşam boyu öğrenme politikalarının önem kazandığını göstermektedir.

Eğitim Kurumları

Kore eğitim sistemi, altı yıllık ilkokul, üç yıllık ortaokul ve üç yıllık lise kademelerinden oluşan 6–3–3 yapısını temel almaktadır. Dokuz yıllık zorunlu eğitim çerçevesinde ilkokul ve ortaokul kademeleri kapsanır; ortaöğretimin üst kademesinde genel liseler ile meslek liseleri birlikte yer alır. Liseden sonra iki yıllık meslek yüksekokulları, dört yıllık üniversiteler ve lisansüstü programlar dâhil olmak üzere çok katmanlı bir yükseköğretim yapısı söz konusudur.

Ulusal eğitim istatistiklerine göre ilkokuldan ortaokula ve ortaokuldan liseye geçiş oranları uzun süredir yüzde 95’in üzerinde seyretmekte, yükseköğretime geçiş oranları da 1980’lerden itibaren düzenli artış göstermektedir. 1980’lerde lisans programlarına giriş oranı yüzde 30’lar düzeyindeyken, 2000’li yıllar ve sonrasında bu oran yüzde 70’e yaklaşmış ve lisans eğitimi yaygın bir eğitim basamağı hâline gelmiştir.

2014 verileri, ülke genelinde okul çağındaki öğrenci sayısının büyük bölümünün kentsel merkezlerde ve bunları çevreleyen banliyölerde yoğunlaştığını göstermektedir; bu durum, kırsal bölgelerde öğrenci sayısı düşük okulların işletme maliyetlerini artırmakta ve öğretmen-öğrenci oranlarının bölgesel farklılaşmasına yol açmaktadır.^【33】 

^{1964'te Kore'de Bir Lise (Flickr)}

Eğitime katılım, yalnızca örgün okul sistemiyle sınırlı değildir. Orta ve lise kademelerindeki öğrencilerin önemli bir bölümü, okul sonrası saatlerde özel dershaneler ve etüt merkezlerinden oluşan tamamlayıcı eğitim kurumlarına devam etmektedir. Bu alan, üniversiteye giriş sınavına ve kamu personeli ile büyük şirketlerin giriş sınavlarına hazırlığı destekleyen bağımsız bir sektör niteliği kazanmıştır. Böylece resmi okul sistemi dışında da yoğun bir akademik rekabet ve ek çalışma süresi ortaya çıkmaktadır.

Zorunlu eğitim süresince ilkokulda yıllık 655, ortaokulda 842 saat zorunlu ders süresi öngörülmektedir; bu süreler OECD ortalamalarının altındadır. Buna karşılık, öğrencilerin okul dışı çalışma süreleri yüksektir ve bu durum toplam çalışma süresinin artmasına neden olmaktadır. İlkokul düzeyinde ortalama sınıf mevcudu 2023 itibarıyla 21,6 öğrenciye gerilemiş; 2013’e göre yaklaşık 2,4 kişilik bir azalma kaydedilmiştir. Bu göstergeler, düşen doğurganlık ve azalan öğrenci sayısının, okul örgütlenmesi ve kaynak tahsisi üzerinde doğrudan etkili olduğunu ortaya koymaktadır.^【34】 

Sonuç olarak Kore Cumhuriyeti’nde demografik eğilimler (nüfusun yaşlanması, çocuk nüfusun ve hane halkı büyüklüğünün küçülmesi, çok kültürlü hanelerin artışı) ile eğitim göstergeleri (yüksek tamamlanma oranları, yaygın yükseköğretim, beceri düzeylerindeki farklılaşma) birbirini tamamlayan bir çerçeve oluşturmaktadır. Nüfus yapısındaki dönüşüm, hem eğitim kurumlarının ölçeği ve coğrafi dağılımı hem de müfredat, beceri hedefleri ve yetişkin eğitimi politikaları üzerinde belirleyici bir etkiye sahiptir.

Kültür

Kore toplumunun kültürel yapısı, tarihsel olarak Konfüçyüsçü hiyerarşi, aile ilişkileri ve eğitim vurgusu etrafında biçimlenmiştir. Aile, hem sosyo-ekonomik dayanışmanın hem de kuşaklar arası kültürel aktarımın temel birimi olarak konumlanmıştır. Geleneksel aile içi hitap biçimleri, yaşa ve statüye göre değişen saygı ifadeleri ve günlük yaşamda kullanılan dilde yer alan samimi / resmi dil ayrımı, toplumsal hiyerarşinin gündelik iletişime nasıl yansıdığını göstermektedir.

Günlük yaşamda mevsimsel döngüler, resmî tatiller ve geleneksel bayramlar kültürel takvimi yapılandırır. Ay takvimine göre kutlanan Seollal (Lunar Yeni Yıl) ve Chuseok (Sonbahar Hasat Bayramı), aile ziyareti, atalara saygı ritüelleri ve özel yemeklerin hazırlandığı başlıca geleneksel bayramlardır. Bu tür günlerde, geleneksel kıyafet hanbok’un kullanımı artmakta; gündelik hayatta modern giyim tercih edilmekle birlikte, hanbok tören ve anma günlerinde sembolik bir kimlik unsuru olarak varlığını sürdürmektedir.

^{Japonya'da Kutlanan Geleneksel Shitennōji Wasso Festivalinde Bulunan Kore Grubu (Flickr)}

Kentsel alanda yüksek nüfus yoğunluğu, apartman tipi konutlaşmayı ve toplu taşımaya dayalı bir kent yaşamını yaygınlaştırmıştır. Seul başta olmak üzere büyük şehirlerde metro ve otobüs ağlarının yoğun kullanımı, gündelik hareketliliğin önemli bir unsurudur. İş ve okul merkezli günlük ritim, boş zaman kullanımını alışveriş merkezleri, parklar, kültür merkezleri ve kafeler etrafında örgütlemektedir.

Kore kültürü, yerel gelenekler ile modern kent kültürünün iç içe geçtiği bir yapı sergilemektedir. Yarımadanın kuzey-güney, kıyı-iç bölge ayrımları, ağız, yemek alışkanlıkları ve yerel festivallerde gözlenen bölgesel farklılıklar üretmiştir. Gyeongsang, Jeolla, Chungcheong ve Gangwon gibi bölgelerde yerel lehçeler ve mutfak gelenekleri, ulusal ölçekte tanınan kültürel unsurlar hâline gelmiştir.

Uluslararası düzeyde, Kore popüler kültürü 21. yüzyılın başlarından itibaren “Hallyu” (Kore Dalgası) terimiyle ifade edilen bir yayılma süreci yaşamıştır. K-pop müziği, Kore televizyon dizileri (K-drama), sinema yapımları ve çevrim içi içerikler, başta Doğu ve Güneydoğu Asya olmak üzere dünya genelinde geniş bir izleyici kitlesine ulaşmıştır. Bu süreç, eğlence sektörünü; müzik şirketleri, dizi/film yapımcıları, çevrim içi platformlar ve hayran toplulukları aracılığıyla ülke içinde önemli bir kültürel endüstri alanına dönüştürmüştür.

^{Ssireum (Kore Güreşi) Görseli (Korean Cultural Centre)}

Taekwondo, Kore kökenli bir dövüş sanatı olarak hem spor hem de kültürel miras unsuru şeklinde konumlanmıştır. Uluslararası federasyonlar ve müsabakalar aracılığıyla küresel ölçekte kurumsallaşan taekwondo, aynı zamanda Kore’nin uluslararası imajında kültürel bir temsil alanı oluşturur.

Geleneksel müzik (gugak), pansori (anlatı-şarkı geleneği), maskeli danslar ve halk gösterileri ise festivaller, sahne sanatları kurumları ve eğitim programlarıyla desteklenmekte; böylece modern ve geleneksel ifade biçimleri aynı kültürel alan içinde bir arada var olmaktadır.

Edebiyat

Kore edebiyatı, klasik dönemden modern döneme uzanan çok katmanlı bir birikime sahiptir. Joseon döneminde Çince (hanmun) ile kaleme alınan tarih, şiir ve deneme türleri ile yerel dilde yazılan hyangga ve sijo gibi nazım biçimleri, saray ve âlim çevreleriyle bağlantılı bir edebi geleneğin temel öğeleridir. 18. ve 19. yüzyıllarda halk anlatıları, ahlaki ve toplumsal temaları işleyen uzun mensur hikâyeler (soseol) ve sözlü anlatı geleneği ile ilişkili metinler yaygınlaşmıştır.

20. yüzyıl başında sömürge dönemi, edebiyatı hem içerik hem biçim açısından dönüştürmüştür. Japon sömürge yönetimi koşullarında modern roman ve şiir türleri öne çıkmış; kimlik, modernleşme, sömürgecilik ve direniş temaları işlenmiştir. 1945 sonrası dönemde bölünme, savaş ve hızlı sanayileşme deneyimleri, roman ve öyküde iç göç, kentleşme, sınıf farklılıkları ve otoriter siyaset gibi konuların sıklıkla ele alınmasına yol açmıştır. 1980’lerden itibaren demokratikleşme süreci, edebiyatta bireysel deneyim, kadın anlatıları, kuşak çatışmaları ve küreselleşme temalarının çeşitlenmesini beraberinde getirmiştir.

Çağdaş dönemde basılı roman, şiir ve deneme türlerinin yanı sıra web romanları ve çizimli çevrim içi anlatılar (örneğin webtoon formatı) edebiyat alanının önemli alt türleri hâline gelmiştir. Bu metinlerin bir bölümü televizyon dizisi ve sinema uyarlamaları üzerinden görsel kültürle etkileşim içindedir. Edebiyat alanı, büyük yayınevleri ve edebiyat dergileri ile popüler türler arasında bir geçişkenlik barındırmakta; üniversite bölümleri, yaratıcı yazarlık programları ve çeviri destekleri de ulusal edebiyatın uluslararası dolaşımını mümkün kılmaktadır.

Sahne Sanatları

Sahne sanatları, geleneksel icra biçimleri ile modern ve popüler türlerin bir arada bulunduğu bir alan oluşturmaktadır. Geleneksel müzik (gugak), kayagüm gibi telli çalgılar ve piri gibi nefesli çalgılar eşliğinde icra edilen vokal ve enstrümantal türleri kapsar. Anlatı-şarkı geleneği olan pansori, tek bir anlatıcının uzun bir hikâyeyi şarkı, konuşma ve jestlerle aktardığı performans biçimi olarak öne çıkar; modern dönemde hem sahne düzenlemeleri hem de film ve dizi uyarlamalarıyla yeniden yorumlanmaktadır. Maskeli danslar ve halk gösterileri, bölgesel festivallerde ve kültür merkezlerinde sahnelenerek geleneksel ritüellerin güncel kültür alanıyla bağını sürdürür.

Modern sahne sanatları alanında tiyatro, müzikal ve çağdaş dans toplulukları, özellikle Seul ve büyük metropoller merkezli olarak faaliyet göstermektedir. Devlet destekli ulusal sahnelerin yanı sıra özel tiyatrolar ve küçük salonlar, klasik oyunlar ile çağdaş Kore oyun yazarlarının eserlerini birlikte programlamaktadır.

Popüler müzik ve gösteri sanatları, 21. yüzyılın başından itibaren “Hallyu” (Kore Dalgası) olarak adlandırılan süreçte küresel düzeyde görünür hâle gelmiştir.

^{K-Pop Konserinden Bir Kare (Flickr)}

K-pop grupları, yoğun koreografi, görsel sahne tasarımı ve dijital platformlar üzerinden yürütülen hayran topluluklarıyla birlikte, müzik endüstrisinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Televizyon dizileri (K-drama) ve çevrim içi içerik platformları, sahne sanatları ile ekran kültürü arasındaki geçişkenliği artırmış; dizi, müzik ve turizm arasındaki bağlantılar, belirli çekim mekânlarının kültürel turizm destinasyonu hâline gelmesine katkı yapmıştır.

Taekwondo, dövüş sanatı kökenli bir spor dalı olmakla birlikte, törenler, gösteri takımları ve uluslararası müsabakalar aracılığıyla sahne sanatlarıyla kesişen bir performans alanı da üretmektedir. Ulusal ve uluslararası şampiyonalar, açılış törenleri ve özel gösteriler, taekwondo’yu hem spor hem kültürel temsil biçimi olarak konumlandırır.

Görsel Sanatlar

Görsel sanatlar alanında tarihsel gelenek ile çağdaş üretim iç içe geçmiştir. Geleneksel Kore resim geleneği (minhwa ve saray ressamlığı), doğa tasvirleri, kaligrafi ile iç içe geçmiş metin-görsel bütünleri ve günlük yaşam sahneleri aracılığıyla, hem estetik hem de ahlaki içerik taşıyan kompozisyonlar üretmiştir. Mürekkep ve fırça tekniği, kaligrafiyi edebî ve görsel kültürün kesişim noktasına yerleştirmiş; hat sanatına verilen önem, eğitimin ve bürokratik geleneğin bir parçası hâline gelmiştir.

Seramik ve porselen üretimi, özellikle Joseon döneminde beyaz porselenler üzerinden devlet ritüelleri ve gündelik kullanım eşyaları için standart bir estetik oluşturmuştur. Günümüzde geleneksel seramik ve zanaat üretimi, hem yerel pazar hem de müze ve sergiler aracılığıyla kültürel miras başlığı altında sürdürülmektedir.

^{Pavilion by The Lake Tablosu - Joseon Dönemi (Metropolitan Museum)}

Çağdaş sanat alanında resim, heykel, yerleştirme, medya sanatı ve fotoğraf üretimi, Seul ve diğer büyük şehirlerdeki galeriler, sanat bienalleri ve müzeler çevresinde örgütlenmiştir. Devlet ve yerel yönetimlerin desteklediği müzeler ile özel galeriler, hem Koreli sanatçıların hem de uluslararası sanatçıların eserlerini sergileyen karma programlar yürütmektedir. Kentsel mekânlarda kamusal sanat uygulamaları, duvar resimleri ve tematik kültür sokakları, görsel sanatların gündelik kent yaşamındaki görünürlüğünü artırmaktadır.

Çevrim içi içerik üretimi, grafik tasarım ve çizimli hikâye anlatım biçimleri (özellikle webtoon formatı), görsel sanatlar ile yayıncılık ve eğlence sektörleri arasında yeni kesişim alanları yaratmıştır. Bu üretimler, televizyon dizisi ve film uyarlamalarıyla birlikte kültürel endüstrilerin bütününde dolaşan ana içerik kaynaklarından biri hâline gelmiştir.

Mutfak Kültürü

Kore mutfağı, pirinç, sebze, fermente ürünler ve çorba/güveçlere dayalı bir yemek düzeni etrafında örgütlenmiştir. Kimchi, lahana başta olmak üzere çeşitli sebzelerin fermente edilmesiyle hazırlanan ve neredeyse her öğünde tüketilen temel bir yan yemektir. Pirinç (bap), çorba veya güveçler ve çok sayıda yan yemek (banchan) ile birlikte sunulan çok tabaklı sofralar, geleneksel yemek düzeninin karakteristik unsurudur.

Bibimbap (çeşitli sebze, et ve yumurtanın pirinç üzerinde bir araya getirildiği karışım yemek), bulgogi (marine edilmiş ince dilim et), jjigae türü güveçler (örneğin doenjang-jjigae, kimchi-jjigae) ve deniz ürünleri, mutfağın temel yemek grupları arasındadır. Bölgesel farklılıklar; örneğin Jeolla bölgesinde yan yemek çeşitliliği, kıyı bölgelerinde balık ve deniz ürünlerinin ağırlığı, Jeju Adası’nda deniz yosunu ve deniz ürünlerinin yaygın tüketimi üzerinden izlenebilmektedir.

^{Kore Mutfak Kültürünü Temsil Eden Bir Sofra (Flickr)}

Geleneksel bayram ve ritüellerde hazırlanan özel yemekler, mutfağın tören boyutunu oluşturur. Seollal döneminde pirinç keki çorbası (tteokguk), Chuseok’ta pirinç keki türleri (songpyeon) ve çeşitli et/ sebze yemekleri, aile sofrasının merkezinde yer alır. Atalara saygı törenleri için hazırlanan yemek masaları, belirli bir hiyerarşi ve yerleşim düzeni gözetilerek kurulmakta; bu düzen hem ritüel pratiğin hem de kültürel belleğin bir parçası olarak süreklilik göstermektedir.

Yurt içinde ve yurt dışında Kore restoranlarının açılması, mutfak kültürünün uluslararası düzeyde görünür olmasına katkı yapmıştır. Fermente ürünlerin, sebze ağırlıklı yemeklerin ve baharatlı tatların öne çıktığı mutfak, hem günlük beslenme pratiklerinin hem de bayram, düğün, anma ve atalara saygı törenleri gibi özel günlerin temel bileşenleri arasında yer almaktadır. Böylece mutfak, hem yerel yaşamın gündelik boyutunda hem de kültürel diplomasi ve turizm alanında temsil işlevi gören bir unsur hâline gelmiştir.

Turizm

Turistik Bölgeler ve Çekim Alanları

UNESCO Dünya Mirası Alanları

Kore Cumhuriyeti sınırları içinde UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmiş çok sayıda kültürel ve doğal miras alanı bulunmaktadır. Bu alanlar coğrafi olarak özellikle Seul ve çevresindeki merkezî bölge ile Gyeongsangbuk-do, Jeollabuk-do, Jeollanam-do, Gyeongsangnam-do, Incheon ve Jeju Özel Özerk İli arasında dağılmıştır.

Başkent bölgesinde Changdeokgung Saray Kompleksi, Jongmyo Konfüçyüs Tapınağı ve Joseon Hanedanı Kraliyet Mezarları yer alır. Seul yakınındaki Hwaseong Kalesi (Suwon) ve Namhansanseong, başkentin tarihsel savunma sistemiyle bağlantılı iki askerî miras alanıdır. Gyeongsangbuk-do’da, Silla döneminin başkenti Gyeongju’da konumlanan Seokguram Mağarası ve Bulguksa Tapınağı ile Gyeongju Tarihî Alanları, erken dönem Budist mimarisi ve şehir planlamasına ilişkin örnekler sunar.

^{Changdeokgung Sarayı (Flickr)}

Kırsal yerleşim örüntüleri açısından Andong’daki Hahoe ve Gyeongju’daki Yangdong tarihî köyleri, Joseon dönemi aristokrat aile yapısının mekânsal örgütlenişini, konut mimarisini ve sosyal tabakalaşmayı gösteren yerleşimlerdir. Gochang, Hwasun ve Ganghwa Dolmen Alanları, tarih öncesi taş anıtları ve bronz çağı mezar geleneklerini belgeleyen alanlar arasında yer alır.

Jeju Özel Özerk İli’nde “Jeju Volkanik Adası ve Lav Tüpleri” tek doğal Dünya Mirası alanı olup Hallasan Doğa Koruma Alanı, Geomunoreum Lav Tüpü Sistemi ve Seongsan Ilchulbong Tüf Konisi bileşenlerinden oluşur. Bu bütünlük, krater yapıları, parazit koniler, lav tünelleri ve kıyı formlarını içeren bir jeolojik çeşitlilik alanıdır.

Tarihi Şehirler, Yapılar ve Arkeolojik Sitler

UNESCO statüsündeki alanların dışında, ülke geneline yayılmış çok sayıda tarihî yapı, kale, saray ve arkeolojik sit bulunmaktadır. Seul’ün tarihî merkezinde yer alan Gyeongbokgung, Changdeokgung ve diğer saray kompleksleri, Joseon dönemi saray mimarisini ve saray idaresi, törenler ile kraliyet yaşamına ilişkin mekânsal örgütlenmeyi somutlaştırır.

Askerî savunma yapıları arasında Ganghwa ve Gaeseong çevresindeki kaleler, başkentin batı ve kuzey yönlü tarihsel savunma kuşağının parçalarıdır. Gyeonggi-do’daki Hwaseong Kalesi ve Gwangju’daki Namhansanseong, başkentin güney ve doğu yönlü savunmasında işlev görmüş; topografyanın askeri stratejiyle birlikte değerlendirildiği örnekler olarak okunabilir.

^{Jongmyo Tapınağı (Flickr)}

Gyeongju’daki Daereungwon tümülüs alanları, kraliyet ve aristokrat sınıfa ait mezar yapılarıyla Silla dönemine özgü defin geleneklerini ortaya koyar. Seokguram Mağarası ve Bulguksa Tapınağı, taş oyma heykeller, Budist mimari elemanlar ve mekânsal düzenleriyle erken dönem Budist sanatının önemli örneklerini içerir. Andong ve Gyeongju çevresindeki Hahoe ve Yangdong köylerinde konut tipleri, seowon gibi eğitim kurumları ve konak düzenleri üzerinden Joseon dönemi kırsal elit yaşamının fiziksel izleri izlenebilmektedir.

Gyeongju, Andong, Jeonju gibi kentler, korunmuş tarihî dokuları, tapınak ve köy yerleşimleriyle kültürel miras turizminin yoğunlaştığı merkezlerdir. Bu kentlerde tarihî sokak dokusu, geleneksel konutlar, pazarlar ve yerel festivaller, yerleşimlerin tarihsel sürekliliğini yansıtan unsurlar olarak dikkati çeker.

Müzeler ve Kültürel Kurumlar

Kore’de ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde çok sayıda müze, sanat galerisi ve kültür merkezi faaliyet göstermektedir. Seul’deki Ulusal Müze, ülke tarihine ait arkeolojik eserler, sanat objeleri ve etnografik koleksiyonları bir araya getiren başlıca kurumlardan biridir. Ulusal çağdaş sanat müzeleri, özel galeriler ve kamuya ait kültür-sanat merkezleri, tarihî koleksiyonlarla birlikte modern ve çağdaş üretimlere de yer verir.

Bölgesel müzeler ve kent müzeleri, yerel tarih, sanayi, denizcilik, tarım ve bölgesel kültür konularında kalıcı ve geçici sergiler düzenleyerek kültürel mirasın mekânsal çeşitliliğini görünür kılar. Kültürel altyapıya ilişkin istatistikler, 2005–2013 döneminde halk kütüphaneleri, müzeler, sanat galerileri ve kültür-sanat merkezlerinin sayısında genel bir artış olduğunu göstermekte; bu artış, farklı bölgelerde kültürel etkinliklere erişimin kamu yatırımlarıyla desteklendiğine işaret etmektedir.

^{Kore Ulusal Müzesi'nden Bir Kare (Flickr)}

Festivaller de kültürel hayatın önemli bir bileşenidir. Ülke genelinde yılda bini aşkın yerel festival düzenlenmekte; bu etkinliklerde yerel yemekler, performans sanatları, tarihî olaylar ya da doğal özellikler tema olarak kullanılmaktadır. Kültür, Spor ve Turizm Bakanlığı, her yıl belirli festivalleri “temsilî” ya da “önerilen” festival olarak sınıflandırmakta; böylece yerel yönetimlerin turizm tanıtımı ve kültürel programlarına yön veren bir çerçeve ortaya çıkmaktadır.

Seul, Busan, Incheon, Daegu ve Gwangju gibi büyük şehirler, müzeler, sanat kurumları, performans salonları, büyük ölçekli festivaller ve kongre merkezleriyle hem iç hem dış turizm açısından başlıca kültürel çekim alanlarıdır. Jeju Adası, doğal miras statüleriyle bağlantılı olarak hem doğa temelli turizm hem de kültür ve kongre turizmi faaliyetlerinin yürütüldüğü bir bölgedir.

Turizm Politikası

Ülkeye Gelen Turist Profili

Kore turizm sektörü, hem uluslararası ziyaretçiler hem de yurt içi seyahatler bakımından çok boyutlu bir yapı sergiler. Uluslararası turistler ağırlıklı olarak Doğu Asya, Güneydoğu Asya ve Kuzey Amerika’dan gelmektedir. Japonya, Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan, Hong Kong ve Güneydoğu Asya ülkeleri, toplam ziyaretçi sayısı içinde yüksek paya sahip ülke gruplarıdır. Kuzey Amerika (özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada), çeşitli Avrupa ülkeleri ve Orta Doğu’dan gelen ziyaretçiler de turizm profilinin diğer bileşenlerini oluşturur.

Mekânsal dağılım bakımından Seul metropol alanı, Gyeonggi bölgesi ve Jeju Adası, uluslararası ziyaretçilerin en yoğun olarak yöneldiği destinasyonlardır. Seul; tarihî saray kompleksleri, Jongmyo Tapınağı, Bukchon ve benzeri geleneksel mahalleler, müzeler, çağdaş mimari örnekleri, alışveriş bölgeleri ve popüler kültür mekânlarını bir arada barındıran kent dokusuyla iş, kültür ve alışveriş amaçlı ziyaretlerin önemli merkezidir.

^{Jeju Adası'ndan Bir Görsel (Flickr)}

Jeju Adası, volkanik peyzajı, kıyı alanları ve koruma statülerine sahip doğal çevresiyle kıyı rekreasyonu ve doğa temelli turizm için sık ziyaret edilen bir destinasyondur. Busan ve Incheon gibi liman kentleri ise kruvaziyer turizmi, deniz turizmi ve kısa süreli şehir ziyaretleri bağlamında önem taşır.

Yurt içi turizmde hafta sonu ve kısa süreli tatillerde büyük kentlerden kıyı bölgeleri, dağlık alanlar ve termal tesislere doğru hareketlilik gözlemlenir. Demiryolu ve karayolu ağının yaygınlığı, bölgesel turizm merkezleri arasında kısa süreli seyahatleri mümkün kılar. Yerel festivaller, tarım-turizm uygulamaları (hasat ve mevsim festivalleri), geleneksel pazarlar ve kırsal konaklama imkânları, iç turizm faaliyetleri arasında yer alır.

COVID-19 salgını döneminde uygulanan seyahat kısıtlamaları ve karantina önlemleri sonucunda uluslararası ziyaretçi sayıları keskin düşüşler yaşamış; bu dönem turizm serilerinde belirgin bir kırılma olarak kaydedilmiştir. Sınırların kademeli açılması sonrasında, hem yabancı ziyaretçi sayısında hem de iç turizm hareketliliğinde yeniden artış eğilimi ortaya çıkmıştır.

Turizmin Ekonomi İçindeki Payı

2023 yılı itibarıyla seyahat ve turizm faaliyetlerinin Kore Cumhuriyeti GSYH’si içindeki doğrudan payı yaklaşık %3,8’dir; bu faaliyetler aynı yıl 84,7 trilyon won tutarında ekonomik değer üretmiştir. Turizm, Kore Cumhuriyeti ekonomisinde özellikle hizmetler sektörü, bölgesel kalkınma ve döviz girdisi açısından önemli bir faaliyet alanıdır. Ulaştırma, konaklama, yiyecek–içecek, perakende, eğlence ve kültür endüstrileri üzerinden zincirleme etkiler üretir; Seul, Busan, Incheon, Daegu, Gwangju ve Jeju gibi büyük kentlerde turizmle bağlantılı istihdam, yerel ekonominin bileşenlerinden biridir.

Resmî turizm istatistikleri başta Kültür, Spor ve Turizm Bakanlığı ile Korea Tourism Organization tarafından üretilmektedir. Sınır kapılarındaki giriş–çıkış verileri, pasaport kontrolleri, hava ve deniz yolu taşımacılığı kayıtları ve konaklama işletmelerinden toplanan bilgiler, yıllık ve dönemsel raporlar hâlinde derlenir. Bu istatistiklerde, ziyaretçi sayıları, kalış süreleri, kişi başına harcama düzeyi ve harcamanın konaklama, yeme–içme, alışveriş, kültürel etkinlikler ve ulaşım gibi kalemlere dağılımı izlenmektedir.

Turizmin ekonomi içindeki payına ilişkin değerlendirmelerde, hem doğrudan turizm harcamaları hem de turizmle ilişkili sektörlerdeki dolaylı etkiler dikkate alınır. Kıyı bölgeleri, ada yerleşimleri ve belirli iç bölgeler için turizm, yerel gelir ve istihdamın önemli bir kısmını oluşturan faaliyetlerden biridir. Bunun yanında, iş ve kongre turizmi, kültürel etkinlikler ve eğitim amaçlı seyahatler de hizmetler dengesinde görünür paya sahiptir.

Turizm politikaları, Kültür, Spor ve Turizm Bakanlığı ile Korea Tourism Organization tarafından hazırlanan plan ve strateji belgelerine dayanmaktadır. Bu belgelerde destinasyon çeşitliliğinin artırılması, bölgesel dengesizliklerin azaltılması, sürdürülebilirlik ilkelerinin turizm uygulamalarına yansıtılması, kültürel miras alanlarının korunması ve ziyaretçi deneyiminin iyileştirilmesi hedefleri yer alır. Son yıllarda vurgulanan unsurlardan biri, turizm alanında veri temelli karar alma süreçlerinin güçlendirilmesidir.

Bu çerçevede 2021 yılında Korea Tourism Organization bünyesinde Korea Tourism Data Lab adlı bir veri platformu kurulmuştur. Platform, turizmle ilgili kamu ve özel sektör veri kümelerini bir araya getiren dijital bir altyapı niteliğindedir. Resmî turizm istatistikleri, mobil konum verileri, kredi kartı harcama kayıtları, konaklama rezervasyon sistemleri, ulaştırma verileri ve yerel yönetimlerin saha gözlemlerine dayalı bilgiler, aynı çatı altında toplanmakta ve farklı mekânsal ölçeklerde analiz edilebilmektedir.

Data Lab tarafından üretilen göstergeler ve harita tabanlı görselleştirmeler, büyük kentlerde yaya ve araç trafiği düzenlemeleri, toplu taşıma sıklığı, tur otobüsü park alanlarının planlanması ve ziyaretçi yoğunluğuna göre hizmet kapasitesinin ayarlanması gibi karar süreçlerinde kullanılmaktadır. Yerel yönetimler, belirli festival ve etkinlik dönemlerinde beklenen ziyaretçi yoğunluğunu öngörmek, buna göre güvenlik, temizlik, sağlık hizmetleri ve ulaşım planlaması yapmak için bu raporlardan yararlanmaktadır.

Kredi kartı harcamaları ve işletme bazlı veriler, ziyaretçilerin harcamalarını faaliyet türlerine göre ayırmaya imkân verir. Bu sayede sahil kasabaları, kırsal destinasyonlar veya kent merkezlerinde hangi tür işletmelerin tercih edildiği, ortalama harcama düzeyi ve mevsimsel değişimler tespit edilebilmektedir. Bu bilgiler, küçük ve orta ölçekli turizm işletmelerine yönelik destek programları, yeni yatırım alanlarının belirlenmesi ve yerel ürünlerin turizmle entegrasyonu açısından referans niteliği taşır.

Data Lab aynı zamanda veri okuryazarlığını artırmaya dönük bir kapasite geliştirme aracı olarak kullanılmaktadır. Kamu görevlileri, yerel turizm örgütleri, araştırmacılar ve sektör temsilcileri için eğitim programları, çevrim içi kurslar ve atölye çalışmaları düzenlenmekte; bu etkinliklerde konumsal analiz, gösterge okuma ve veri görselleştirme gibi başlıklar ele alınmaktadır. Yerel yönetimlerin veya girişimcilerin veri temelli turizm projeleri geliştirmesini teşvik eden yarışmalar ve uygulama örnekleri, turizm politikalarının ampirik temele dayandırılması sürecinin parçasıdır.

Dijital uygulamalar, Data Lab verilerinin sahaya yansımasını sağlayan bir başka bileşendir. Yerel yönetimler ve destinasyon yönetim örgütleri, bu verilerden yararlanarak dijital ziyaretçi kartları, rota planlama uygulamaları, tematik yürüyüş ve kültür rotaları, çok dilli bilgilendirme sistemleri ve hedefli tanıtım kampanyaları geliştirmektedir. Böylece turizm politikası, mekânsal analiz ve dijital araçlar üzerinden sürekli güncellenebilen, veri temelli bir yapıya kavuşmaktadır.

Dış Politika ve Güvenlik

Kuruluştan Günümüze

Dış Politika Geleneği

1948’de Kore Cumhuriyeti’nin ilanından itibaren dış politika ve güvenlik yapılanması, Kore Yarımadası’nın bölünmüşlüğü ve Soğuk Savaş konjonktürü tarafından belirlenmiştir. Güney Kore, kuruluşundan kısa süre sonra ABD ile yakın ilişkiler kurmuş; Kore Savaşı (1950–1953) sırasında Birleşmiş Milletler Kuvvetleri çerçevesinde askerî ve siyasî destek almıştır. 1953 tarihli Savunma Anlaşması ile kalıcı bir ittifak çerçevesi oluşmuş, bu çerçeve Güney Kore güvenlik mimarisinin ana eksenini oluşturmuştur.

^{1953'te Birleşmiş Milletler, Çin ve Kuzey Kore Yetkilileri Panmunjom Ateşkesini İmzalıyor (USA Department of War)}

Soğuk Savaş boyunca dış politika öncelikleri, Kuzey Kore kaynaklı askerî tehdit algısı, iç rejimin istikrarı ve ekonomik kalkınma hedefleriyle iç içe yürütülmüştür. 1960’lardan itibaren ihracata dayalı kalkınma stratejisi, dış politikanın ekonomi boyutunu güçlendirmiş; diplomatik açılımlar, yeni pazar ve yatırım imkânları arayışıyla bağlantılı hâle gelmiştir. Bu dönemde ABD ittifakı ve bölgesel güvenlik düzeni içindeki konumu, Güney Kore’nin dış politika manevra alanını sınırlandırmış, ancak aynı zamanda ekonomik kalkınma için gerekli dış desteği sağlamıştır.

1980’lerin sonu ve 1990’ların başından itibaren demokratikleşme süreci ve Soğuk Savaş’ın sona ermesi, dış politika geleneğinde kademeli bir dönüşüme yol açmıştır. Güney Kore, yalnızca güvenlik eksenli bir müttefik ülke olmaktan çıkarak, ekonomik kapasitesi ve uluslararası örgüt üyelikleri üzerinden daha geniş bir diplomatik gündem izlemeye başlamıştır. Bu süreçte “orta ölçekli güç” (middle power) söylemi, çok taraflı diplomasi, kalkınma iş birliği ve küresel yönetişim süreçlerine katılım vurgusuyla birlikte anılmıştır.

Önemli Dönüm Noktaları

Güney Kore dış politika ve güvenlik tarihinde birkaç temel dönüm noktası öne çıkar:

• Kore Savaşı ve Ateşkes (1950–1953): 25 Haziran 1950’de Kuzey Kore’nin 38. paraleli geçerek güneye saldırması sonucu başlayan savaş, 27 Temmuz 1953’te imzalanan ateşkes anlaşmasıyla sona ermiş; iki Kore arasında resmî bir barış anlaşması imzalanmamış, askerî gerilim durumu korunmuştur. Ateşkes hattı ve Askerden Arındırılmış Bölge (DMZ), günümüze kadar geçerliliğini sürdüren fiilî sınır düzenini oluşturmuştur.

• ABD ile İttifakın Kurumsallaşması (1950’ler–1960’lar): Savaş sonrası dönemde ABD ile imzalanan karşılıklı savunma düzenlemeleri, Güney Kore topraklarında ABD birliklerinin konuşlanması ve müşterek komuta yapıları, güvenlik politikasının omurgasını oluşturmuş; ittifak, hem Kuzey Kore’ye karşı caydırıcılık hem de bölgesel güvenlik mimarisine eklemlenme aracı hâline gelmiştir.

• Japonya ile İlişkilerin Normalleşmesi (1965): 1910–1945 sömürge geçmişine rağmen 1965 tarihli Temel İlişkiler Anlaşması ile Japonya ile diplomatik ilişkiler yeniden tesis edilmiş; bu süreç ekonomik iş birliği ve tazminat düzenlemelerini de içermiştir. Tarihî mirasla ilgili anlaşmazlıklar devam etmekle birlikte, iki ülke ABD ile üçlü güvenlik çerçevesi içinde yer almıştır.

• BM Üyeliği ve Çok Taraflı Açılım (1991): Güney ve Kuzey Kore’nin 1991’de eş zamanlı olarak Birleşmiş Milletler’e üye kabul edilmesi, yarımadadaki statükonun uluslararası hukuk zemininde tanınması açısından önem taşımış; Güney Kore’nin çok taraflı örgütler içindeki faaliyet alanını genişletmiştir.

• “Güneş Işığı Politikası” ve Ara Dönem (1998–2007): 1998’den itibaren yürütülen “Güneş Işığı Politikası” çerçevesinde Kuzey Kore ile diyalog, ekonomik iş birliği ve insani temaslar artırılmış; 2000 ve 2007’de iki Kore liderlerinin zirve toplantıları gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde, güvenlik riskleri tamamen ortadan kalkmamakla birlikte, yarımadada gerilim düzeyi görece düşmüştür.

• Nükleer Kriz ve Yaptırım Süreçleri (2006 sonrası): Kuzey Kore’nin 2006’dan itibaren gerçekleştirdiği nükleer denemeler, Güney Kore’nin güvenlik doktrininde nükleer silahsız fakat nükleer tehdit altındaki bir ülke konumunu pekiştirmiş; altılı görüşmeler ve BM yaptırımları süreci, Güney Kore dış politikasında nükleer silahsızlanma ve yaptırım–diyalog ikiliğinin sürekli gündem hâline gelmesine yol açmıştır. 2010’da ROKS Cheonan gemisinin batırılması ve Yeonpyeong adasının topçu ateşine tutulması, askerî gerilimin yüksek seyrettiği örnekler arasında yer almıştır.

• Küresel Düzeyde Konumlanma (2000’ler sonu ve 2010’lar): OECD ve G20 üyelikleri, serbest ticaret anlaşmaları ağı, barış gücü operasyonlarına katkılar ve yeni bölgesel girişimler (örneğin MIKTA, Asya merkezli işbirliği platformları) Güney Kore’nin dış politikasında ekonomik, diplomatik ve güvenlik boyutlarının birbirine eklemlendiği daha geniş bir hareket alanı yaratmıştır. Bu çerçevede, Kuzeydoğu Asya’daki güvenlik sorunları ile küresel gündem başlıkları (iklim değişikliği, kalkınma, enerji, sağlık vb.) aynı dış politika kalemleri içerisinde ele alınmaya başlanmıştır.

Güvenlik alanında ise zorunlu askerlik, kara, hava ve deniz kuvvetlerinden oluşan düzenli ordunun yüksek personel mevcudu ve yarımadanın bölünmüşlüğüne uyarlanmış savunma planları, temel yapısal unsurlar olarak korunmaktadır. ABD ile ortak savunma düzenlemeleri, konvansiyonel ve nükleer caydırıcılık unsurlarının koordinasyonunu içerecek biçimde güncellenmektedir.

İkili İlişkiler

Amerika Birleşik Devletleri

Güney Kore–ABD ilişkileri, Kore Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren güvenlik ve siyaset alanında belirleyici olmuştur. Kore Savaşı sırasında Birleşmiş Milletler Kuvvetleri çerçevesinde ABD’nin rolü ve 1953 tarihli karşılıklı savunma anlaşması, iki ülke arasındaki ittifak ilişkisini tanımlamıştır. Güney Kore topraklarında konuşlu ABD birlikleri ve ortak komuta yapıları, caydırıcılık ve savunma planlamasının temel unsurlarıdır.

Soğuk Savaş sonrasında da ittifak, yarımadadaki askerî denge ve Kuzeydoğu Asya güvenlik düzeninin bir parçası olarak sürmüştür. 2000’li yıllarda terörle mücadele, bölgesel krizler ve uluslararası barış operasyonları gündeme eklenmiştir. Ekonomik alanda, serbest ticaret anlaşması (KORUS FTA) ile ikili ticaret ve yatırım ilişkileri kurumsallaşmış; buna paralel olarak teknoloji, savunma sanayii, enerji ve hizmetler gibi alanlarda yoğun iş birliği mekanizmaları geliştirilmiştir.

Zaman zaman üslerin konumu, savunma maliyetlerinin paylaşımı ve iç kamuoyundaki tartışmalar ittifak ilişkisini etkilemekle birlikte, Kuzey Kore’nin nükleer ve balistik programı iki ülkenin güvenlik koordinasyonunun sürekliliğini sağlamaktadır.

Çin Halk Cumhuriyeti

Çin ile Güney Kore arasında diplomatik ilişkiler 1992 yılında resmen tesis edilmiştir. Bu tarihten sonra Çin, Güney Kore’nin dış ticaretinde başlıca ortaklardan biri hâline gelmiş; özellikle sanayi üretimi ve tedarik zincirleri açısından karşılıklı bağımlılık düzeyi yükselmiştir.

Güvenlik boyutunda ise Çin, Kuzey Kore’nin en yakın dış ortağı olarak Kore Yarımadası’ndaki denklemde merkezi bir konuma sahiptir. Güney Kore, bir yandan ABD ile ittifak ilişkisini sürdürürken, diğer yandan Çin ile ekonomik ilişkilerinin olumsuz etkilenmemesi için denge arayışı içindedir.

ABD’nin füze savunma sistemlerinin (örneğin THAAD) Güney Kore’de konuşlandırılması sırasında yaşanan diplomatik gerilimler, bu denge arayışının sınırlarını göstermiştir. Buna karşın, bölgesel çok taraflı platformlarda (ASEAN+3, Doğu Asya Zirvesi vb.) Çin ve Güney Kore çeşitli alanlarda birlikte yer almaktadır.

Japonya

Güney Kore–Japonya ilişkileri, 1910–1945 sömürge dönemi nedeniyle tarihî bir yük taşımaktadır. 1965 tarihli Temel İlişkiler Anlaşması ile diplomatik ilişkiler normalleştirilmiş ve ekonomik iş birliği için çerçeve oluşturulmuştur. Ekonomik alanda ticaret ve yatırım akışları zaman içinde artmış; Japonya, Güney Kore’nin başlıca ticaret ortakları arasında yer almıştır.

Buna karşılık, tarihî miras, toprak anlaşmazlıkları ve tazminat konuları boyunca iki ülke arasında dönemsel gerilimler yaşanmıştır. Tarih kitapları, sembolik ziyaretler ve belirli anlaşmazlıkların hukuki statüsü, kamuoyunda sık sık tartışma başlığı hâline gelmektedir.

Güvenlik alanında ise her iki ülke de ABD ile ittifak ilişkisine sahip olup, Kuzey Kore’nin nükleer ve balistik füze programı karşısında üçlü eşgüdüm arayışları sürmektedir. Dolayısıyla, tarihî ve siyasî anlaşmazlıklarla güvenlik iş birliği gerekliliği aynı ikili ilişkiler içinde bir arada bulunmaktadır.

Rusya Federasyonu

Sovyetler Birliği ile ilişkiler, Soğuk Savaş boyunca sınırlı ve ideolojik karşıtlık temelinde sürmüştür. 1990’ların başından itibaren Rusya Federasyonu ile diplomatik ilişkiler normalleşmiş; enerji, ulaşım koridorları, sanayi iş birliği ve bölgesel güvenlik başlıklarında temaslar artmıştır.

Rusya, Kuzeydoğu Asya’da hem güvenlik hem de enerji alanında önemli bir aktör olduğundan, Güney Kore bu ülkeyle ilişkilerini enerji tedariki, demiryolu ve liman projeleri, Sibirya üzerinden ulaştırma koridorları ve çok taraflı güvenlik diyalogları üzerinden geliştirmeye çalışmaktadır. Buna karşın, Kuzey Kore ile ilişkiler ve büyük güç rekabeti, bu ikili ilişkinin kapsamını ve hızını sınırlandıran faktörler arasında yer alır.

Avrupa Devletleri

Güney Kore’nin Avrupa ile ilişkileri, ağırlıklı olarak Avrupa Birliği ve üye devletlerle yürütülen çok boyutlu iş birliğine dayanmaktadır. AB ile imzalanan serbest ticaret anlaşmasının yürürlüğe girmesi, ticaret hacminin artmasına ve standartlar, yatırımlar ve hizmet ticareti gibi başlıklarda kapsamlı düzenlemelere imkân tanımıştır. Almanya, Fransa, Birleşik Krallık ve diğer Avrupa ülkeleriyle ilişkiler, sanayi, teknoloji, eğitim, kültürel değişim programları ve savunma sanayii alanlarını da içerecek biçimde çeşitlenmiştir.

Avrupa devletleriyle ilişkiler, aynı zamanda iklim değişikliği, kalkınma iş birliği, insan hakları ve küresel yönetişim başlıklarındaki ortak tutumlar üzerinden de yürütülmektedir. Güney Kore, bu alanlarda AB ile düzenli diyalog mekanizmalarına katılmakta ve çok taraflı platformlarda benzer gündemleri desteklemektedir.

Türkiye

Türkiye ile Güney Kore ilişkilerinin başlangıcı, Kore Savaşı’na uzanmaktadır. Türk Hükümeti’nin 18 Temmuz 1950 tarihli kararıyla Türk askerî birliği Birleşmiş Milletler Kuvvetleri bünyesinde Kore Savaşı’na katılmış; bu tecrübe iki ülke arasında tarihsel bir bağın oluşmasına yol açmıştır. Diplomatik ilişkiler 1957 yılında tesis edilmiştir.

Ekonomik ve ticari ilişkiler zaman içinde çeşitli anlaşmalarla çerçevelenmiştir. 5 Mayıs 1977 tarihli “Ticaretin Geliştirilmesi ve Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması”, 24 Aralık 1983 tarihli “Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması” ve 14 Mayıs 1991 tarihli “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması” iki ülke arasındaki ilişkilerin kurumsal zeminini güçlendirmiştir.

2000’li yıllarda ise serbest ticaret düzenlemeleri ön plana çıkmıştır. 1 Ağustos 2012’de imzalanan “Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Çerçeve Anlaşma” ile “Mal Ticareti Anlaşması” 1 Mayıs 2013’te; 26 Şubat 2015’te imzalanan “Yatırım Anlaşması” ve “Hizmet Ticareti Anlaşması” ise 1 Ağustos 2018’de yürürlüğe girmiştir. Böylece ticaret, yatırım ve hizmetler alanında geniş kapsamlı bir serbest ticaret rejimi oluşturulmuştur.

^{Nükleer Güç Santrali Kurulmaına Dair Türkiye-Güney Kore Görüşmelerinden Bir Kare (Anadolu Ajansı)}

Türkiye, Güney Kore’den özellikle elektronik cihazlar, motorlu taşıtlar, makine ve mekanik teçhizat gibi ürünler ithal ederken, farmakolojik ürünler, sıvılaştırılmış hidrokarbon gazları, taşıt aksamları, bazı gıda ve madencilik ürünleri ihraç etmektedir.

Güney Kore sermayeli şirketler, otomotiv, elektronik, madencilik, turizm ve imalat sektörleri başta olmak üzere Türkiye’de çeşitli yatırımlar gerçekleştirmiş; Hyundai, LG, Daewoo, KT&G ve POSCO gibi şirketlerin projeleri, ikili ekonomik ilişkilerde öne çıkmıştır. Enerji alanında KEPCO ile Türkiye’de nükleer enerji projelerine ilişkin mutabakat muhtıraları imzalanmış; üçüncü ülkelerde müteahhitlik ve altyapı projeleri için iş birliği öngören düzenlemeler yapılmıştır.

Seul Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği raporları ve Türkiye–Güney Kore İş Konseyi faaliyetleri, ikili ilişkilerin kurumsal düzeyde takip edildiği başlıca platformlardır. İş Konseyi, 1989’dan itibaren üst düzey ziyaretler sırasında iş forumları ve sektörel toplantılar düzenlemiş; ticaret ve yatırım alanında karşılaşılan sorunların ilgili kurumlar nezdinde ele alınmasına aracılık etmiştir. Turizm alanında da Güney Kore’den Türkiye’ye gelen ziyaretçi sayısında artış gözlenmekte, karşılıklı kültürel etkileşim medya, dizi ve popüler kültür üzerinden de sürmektedir.

Bağlı Bulunduğu Uluslararası Örgütler

Güney Kore, dış politika ve güvenlik gündemini yürütürken çok taraflı örgütlere üyeliği yoğun biçimde kullanan bir devlettir. 1991’de Birleşmiş Milletler’e katılmasıyla birlikte, BM Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi çalışmalarına aktif biçimde iştirak etmiş; 1996’da Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’na (OECD) üye olarak sanayileşmiş ülkeler grubuna dâhil olmuştur. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ/WTO) üyeliği, serbest ticaret anlaşmaları ağı ile birlikte ülkenin ticaret rejimini şekillendiren çerçevelerden biridir.

^{G20 Zirvesinde Güney Kore (Flickr)}

Güney Kore, G20 Platformu’nda da yer almakta; küresel ekonomik yönetişim, finansal istikrar, kalkınma ve iklim politikalarına ilişkin tartışmalara katılmaktadır. Asya-Pasifik bölgesinde Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC), ASEAN+3 ve Doğu Asya Zirvesi gibi çerçeveler, Güney Kore’nin bölgesel ekonomik ve güvenlik gündemini çok taraflı platformlar üzerinden yürütmesine imkân sağlamaktadır.

Bunun yanında, Meksika, Endonezya, Güney Kore, Türkiye ve Avustralya’dan oluşan MIKTA girişimi, orta büyüklükteki ekonomilerin küresel yönetişimde koordineli hareket etmesini amaçlayan bir danışma ve eşgüdüm platformu olarak ortaya çıkmıştır. Güney Kore, ayrıca çeşitli kalkınma bankaları, çevre ve iklim odaklı örgütler, barış ve güvenlik temalı uluslararası kuruluşlar içinde de yer almaktadır.

Ordu ve Askeri Kapasite

Kara, Hava ve Deniz Unsurları

Kore Cumhuriyeti silahlı kuvvetleri Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri olarak üç ana bileşenden oluşur. Kara Kuvvetleri, en büyük kuvvettir ve yaklaşık 365.000 personel barındırır. Envanterinde 2.236 ana muharebe tankı, 58.880 civarında zırhlı araç ve personel taşıyıcı, 3.270 kundağı motorlu obüs, 4.400 çekili topçu sistemi ve 426 çok namlulu roketatar sistemi bulunur. Birlik yapısı; zırhlı ve mekanize piyade tümenleri, topçu tugayları, özel kuvvetler ve hava indirme unsurları etrafında örgütlenmiştir. Bu birlikler, özellikle Kuzey Kore sınırı boyunca katmanlı savunma kuşakları hâlinde konuşlanmıştır.

^{Kore-ABD Ortak Tatbikatından (Flickr)}

Deniz Kuvvetleri, yaklaşık 70.000 personelle Doğu Denizi, Sarı Deniz ve Kore Boğazı’nda faaliyet gösterir. Filoda toplam 227 platform yer alır: 13 destroyer, 17 fırkateyn, 5 korvet, 22 denizaltı, 35 karakol gemisi ve 14 mayın harbi gemisi bunların başlıcalarıdır. Ayrıca helikopter konuşlandırabilen 2 büyük amfibi/helikopter gemisi vardır. Busan, Jinhae, Mokpo ve Jeju, donanmanın ana üslenme noktalarıdır; bu üsler, deniz ulaştırma hatlarının ve kıyı sularının kontrolünde kullanılır.

Hava Kuvvetleri ve donanma havacılığı birlikte 1.592 hava aracına sahiptir. Bu toplam içinde 315 savaş uçağı, 98 saldırı uçağı, 41 nakliye uçağı, 318 eğitim uçağı, 36 özel görev uçağı ve 4 tanker uçak yer alır. Döner kanat unsurları 807 helikopterden oluşur; bunların 111’i taarruz helikopteri sınıfındadır. Hava Kuvvetleri personel mevcudu yaklaşık 65.000 kişidir. Hava üsleri ülke geneline dağılmış durumdadır ve radar ağları ile yer tabanlı hava savunma sistemleriyle birlikte çok katmanlı bir hava savunma düzeni oluşturur.^【35】 

Savunma Sanayii – Personel Durumu – Savunma Bütçesi ve Lojistik Altyapı

Savunma Sanayii

Kore savunma sanayii, kara araçları, topçu sistemleri, gemi inşası ve havacılık alanlarında yerli üretim kapasitesi geliştirmiştir. Zırhlı muharebe tankları, kundağı motorlu obüsler, piyade savaş araçları ve çok namlulu roket sistemleri ulusal firmalar tarafından üretilmekte; bu sistemler hem iç ihtiyaçların karşılanmasında hem de ihracatta kullanılmaktadır.

Gemi inşa sektörü, destroyer, fırkateyn, denizaltı ve amfibi platformların tasarımı ve üretiminde rol oynar. Havacılık alanında eğitim uçağı ve hafif taarruz uçağı projeleri ile helikopter modernizasyon programları yürütülmektedir. Ortak geliştirme projeleri ve lisanslı üretimler, teknoloji transferi ve yerli alt sistem kullanımını artırma hedefiyle sürdürülür.

Personel Durumu

Ülke nüfusu 52 milyonun biraz üzerindedir; yaklaşık 26 milyon kişi askerî çağa uygun iş gücü havuzunda yer alır. Yaklaşık 21,3 milyon kişi “hizmete elverişli” kabul edilir ve her yıl 400 binden fazla kişi askerî çağa ulaşır. Toplam askerî personel 3,82 milyon civarındadır. Bunun 600 bini aktif kuvvetlerde, 3,1 milyonu yedek statüsünde, 120 bini ise resmî paramiliter yapılarda görev yapar. Zorunlu askerlik sistemi, özellikle erkek nüfus için temel personel kaynağıdır; terhis sonrası uzun süreli yedek yükümlülüğü ile seferberlik planları desteklenir.^【36】 

Savunma Bütçesi

Savunma harcamaları yaklaşık 46,3 milyar ABD doları düzeyindedir. Satın alma gücü paritesiyle 2,6 trilyon ABD doları büyüklüğündeki ekonomi içinde bu tutar, güvenlik tehdit algısı ve ittifak yükümlülükleri çerçevesinde planlanan bir bütçe kalemidir.

^{Tatbikat Esnasında Kore Tank Birliği (Flickr)}

Döviz ve altın rezervleri 420 milyar ABD doları civarındadır; dış borç stoku 503,5 milyar ABD doları seviyesindedir. Savunma yatırımları, özellikle kuvvet modernizasyonu, savunma sanayii projeleri ve personel giderleri üzerinden şekillenir.

Lojistik Altyapı

Kara ulaşım ağı yaklaşık 100.428 km uzunluğunda karayolu ve 3.979 km demiryolu hattından oluşur. Kullanılabilir iç su yollarının uzunluğu yaklaşık 1.600 km’dir. Ülkede 89 havaalanı ve 15 liman/deniz ticaret terminali bulunur; 2.149 gemilik ticaret filosu, deniz ulaştırmasının ana taşıyıcısıdır. Çalışan nüfus içinde 29,6 milyon kişilik iş gücü, hem sivil ekonomi hem de seferberlik planlaması için potansiyel kaynak niteliği taşır.^【37】 

^{Kore Kara Kuvvetleri Tatbikatından (Flickr)}

Enerji alanında ham petrol üretimi yılda 38 bin varil, tüketim yaklaşık 2,45 milyon varildir; kanıtlanmış petrol rezervi yoktur. Doğal gazda üretim 55,1 milyon m³, tüketim 59,48 milyar m³, kanıtlanmış rezerv yaklaşık 7,08 milyar m³’tür. Kömür üretimi 15,6 milyon ton, tüketim 136,4 milyon ton, kanıtlanmış kömür rezervi ise 326 milyon ton civarındadır. Bu tablo, savunma lojistiğinin önemli bir bölümünün ithal enerji kaynaklarına bağlı olarak planlandığını göstermektedir.^【38】 

Operasyonel Geçmiş

Kore Cumhuriyeti ordusunun operasyonel tarihi, 1950–1953 Kore Savaşı ile şekillenmiştir. Silahlı kuvvetler, bu dönemde Birleşmiş Milletler Komutanlığı çatısı altında kuzeyden gelen saldırıya karşı savunma ve karşı taarruz harekâtları yürütmüş; savaş, 1953 Panmunjom Ateşkes Antlaşması ile fiilen sona ermiş, ancak barış antlaşması imzalanmamıştır. Ateşkes sonrasında Kuzey Kore ile Güney Kore arasında Askerden Arındırılmış Bölge (DMZ) kurulmuş; kara birlikleri ve ateş destek unsurları, bu hatta dayalı bir savunma düzeni içinde konuşlanmıştır.

^{Kore Deniz Kuvvetlerinden Bir Görsel (Flickr)}

Soğuk Savaş yıllarında ordu, ağırlıklı olarak yarımada savunmasına odaklanmış, aynı zamanda ABD ile müşterek tatbikatlara katılmıştır. 1960’lar ve 1970’lerde Kore birlikleri Vietnam Savaşı’nda, özellikle kara harekâtları ve kıyı güvenliği görevlerinde yer almıştır. Soğuk Savaş sonrası dönemde, Birinci Körfez Savaşı ve Irak Savaşı gibi çatışmalarda lojistik destek ve muharip olmayan görevler üstlenilmiş; Irak’ın kuzeyinde konuşlanan Zaytun Birliği bunun örneklerinden biridir.

2000’li yıllardan itibaren Kore ordusu, Birleşmiş Milletler barışı koruma operasyonlarına ve çok uluslu görev güçlerine daha yoğun biçimde katılmaya başlamıştır. Lübnan, Doğu Timor, Güney Sudan ve Haiti gibi coğrafyalarda barışı koruma, yeniden yapılanma ve mühendislik görevleri üstlenilmiştir.^【39】 Aden Körfezi ve Somali açıklarında deniz haydutluğuna karşı yürütülen operasyonlarda Cheonghae Görev Gücü adıyla sürekli bir donanma birliği görevlendirilmiş; bu birlik, ticaret gemilerinin refakat ve koruma görevlerini icra etmiştir.^【40】 

^{Kore Askerleri Eğitim Esnasında (Flickr)}

Son dönemde operasyonel öncelikler; Kore Yarımadası’ndaki caydırıcılığın sürdürülmesi, balistik füze ve kitle imha silahları tehdidine karşı savunma kapasitesinin artırılması, siber güvenlik ve uzay alanındaki yeteneklerin geliştirilmesi ve ittifak çerçevesindeki müşterek harekât kabiliyetlerinin korunması şeklinde özetlenebilir. Silahlı kuvvetler, bu çerçevede hem ulusal savunma senaryolarına hem de seçilmiş dış operasyonlara yönelik planlama faaliyetlerini sürdürmektedir.