Hereke yün el halısı, Osmanlı saray dokuma geleneğinin önemli bir uzantısı olarak, 19. yüzyılda Kocaeli’nin Hereke kasabasında ortaya çıkmış ve zamanla dünyanın en nitelikli el halılarından biri hâline gelmiştir. Bu özel halı, hem estetik hem de teknik özellikleriyle tanınmakta; üretiminde kullanılan malzeme kalitesi ve özgün desen kompozisyonlarıyla diğer el halılarından ayrılmaktadır.

^{Lahey Barış Sarayı'nda Hereke Halısı (AA)}

Tarihsel Arka Plan

Hereke halıcılığının temelleri, 1843 yılında Sultan Abdülmecid tarafından kurulan Hereke Fabrika-i Hümâyûnu ile atılmıştır. Bu sanayi tesisi; sarayların halı, döşemelik kumaş ve perde ihtiyacını karşılamak amacıyla inşa edilmiştir. Fabrika, 1878 yılındaki bir yangın nedeniyle kapanmış, ancak 1882'de yeniden açılarak faaliyetlerine devam etmiştir. Halı dokumacılığı ise 1891 yılında başlamıştır. İlk dokumalar, Manisa ve Gördes gibi halıcılığıyla bilinen bölgelerden getirilen ustaların katkısıyla gerçekleştirilmiştir.

Hereke halıları, kısa sürede Avrupa halıcılığı ile rekabet edebilecek kalitede üretim yapmış; uluslararası fuarlarda ödüller kazanarak Osmanlı İmparatorluğu'nun ihracat kalemleri arasında yer almıştır. Özellikle Dolmabahçe Sarayı başta olmak üzere birçok sarayın dekorasyonunda Hereke halılarına yer verilmiştir.

Teknik Özellikler

Hereke yün el halısı, Türk düğümü olarak bilinen çift düğüm tekniği ile dokunmaktadır. Bu teknik, halının hem sağlamlığını hem de uzun ömürlülüğünü artırmaktadır. Halının 1 dm²’sinde ortalama 3600 ilmek bulunur. En yaygın kalitesi 60x60 ilmek sıklığında olup, oldukça ince ve detaylı motiflere olanak tanır.

Dokumada kullanılan malzemeler arasında:

• İlme ipliği: %100 yün, 3.5/1 Nm,
• Çözgü ipliği: Pamuk, 20/12 Ne,
• Atkı iplikleri: Kalın ve ince olmak üzere pamuk esaslı, sırasıyla 20/12 ve 20/6 Ne numaralıdır.

Halının toplam malzeme sarfiyatı metrekare başına yaklaşık 6050 gramdır.

^{Yapım Aşamasından Bir Görüntü (AA)}

Desen ve Motif Yapısı

Hereke halılarında geleneksel Osmanlı ve Anadolu motifleri modernize edilerek uygulanmıştır. Lale, sümbül, karanfil, goncagül gibi çiçek motifleri yaygındır. Motifler çoğu zaman sonsuzluk teması çerçevesinde, halı bordürlerinden başlayıp tekrar bordüre yönelen bir düzen içinde yer alır. Bu durum, Osmanlı sanatında sıklıkla rastlanan tasavvufi anlam katmanlarını da yansıtmaktadır.

Denetim ve Koruma

Hereke yün el halısı, mahreç işareti türünde bir coğrafi işaret ile tescillenmiştir. 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname kapsamında, 01.09.1996 tarihinde Resmî Gazete’de ilan edilmiş ve 14.11.1997 tarihinde tescil edilmiştir. Tescil sahibi Körfez Belediyesi’dir.

Üretim süreci, bölge müdürlükleri, fabrika müdürlükleri ve kalite kontrol komisyonları tarafından hem üretim hem de pazarlama aşamasında sürekli olarak denetlenmektedir. Coğrafi işaret kapsamında belirlenen teknik şartlara uymayan halılarda "Hereke" ismi kullanılamaz.

Kültürel ve Sanatsal Önemi

Hereke halıları, sadece bir zanaat ürünü değil; aynı zamanda geleneksel Türk halıcılığının taşıyıcısı ve kültürel miras öğesidir. Osmanlı’nın estetik anlayışını yansıtan Hereke halıları, günümüzde de koleksiyoncular ve sanatseverler için değerli bir nesne olmaya devam etmektedir. Geleneksel üretim teknikleri, nesilden nesile aktarılan ustalık bilgisi ile yaşatılmaktadır.