İran ile Rusya arasında 24 Eylül 2025’te Moskova’da imzalanan mutabakat zaptı, küçük modüler reaktörlere dayalı nükleer santrallerin İran’da inşasını öngören stratejik bir işbirliği anlaşmasıdır. Belge, Rosatom Genel Müdürü Aleksey Likhachev ile İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed İslami tarafından imzalanmıştır.

_{İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami ile Rusya Devlet Nükleer Enerji Kuruluşu Rosatom Genel Müdürü Aleksey Likhachev, Moskova’da küçük nükleer santrallerin inşasına ilişkin mutabakat zaptını imzalıyor, 24 Eylül 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Anlaşmanın Genel Çerçevesi

İran ile Rusya arasında küçük nükleer santrallerin inşasına yönelik mutabakat zaptı 24 Eylül 2025 tarihinde Moskova’da imzalanmıştır. Anlaşma, Rusya Devlet Nükleer Enerji Kuruluşu Rosatom ile İran Atom Enerjisi Kurumu (AEOI) arasında yapılmıştır.

Mutabakat zaptı, Rosatom Genel Müdürü Aleksey Likhachev ile İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı ve aynı zamanda İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed İslami tarafından imzalanmıştır. Her iki taraf da söz konusu belgenin stratejik bir proje niteliği taşıdığını belirtmiştir.

Anlaşma, İran topraklarında küçük ölçekli nükleer santrallerin inşa edilmesini ve bu alanda kapsamlı işbirliği yapılmasını öngörmüştür. Görüşmeler, resmi ziyaret kapsamında Moskova’da gerçekleştirilmiş ve tarafların delegasyonları bir araya gelmiştir.

Anlaşmanın İçeriği

Mutabakat zaptı, İran’da küçük ölçekli modüler reaktörlere (SMR) dayalı nükleer santrallerin inşa edilmesini öngörmüştür. Bu kapsamda, tasarım, mühendislik ve tamamlayıcı çalışmalar için iki ülkenin ilgili kurumları arasında işbirliği yapılması kararlaştırılmıştır.

İran Atom Enerjisi Kurumu, bu reaktörlerin ülkenin nükleer teknik bilgi ve teknoloji birikiminin gelişmesinde önemli rol oynayacağını, ayrıca enerji santrallerine ait ekipman ve cihazların üretiminde yeni sanayi alanlarının ortaya çıkmasına katkıda bulunacağını açıklamıştır.

Belgede, İran ve Rusya’nın ulusal yasalarına ve uluslararası yükümlülüklerine bağlı kalarak, nükleer enerjinin barışçıl kullanımına dayalı bir işbirliği hedeflendiği belirtilmiştir. Böylece anlaşma, yalnızca inşa faaliyetlerini değil, aynı zamanda nükleer teknolojinin sürdürülebilir gelişim ve enerji güvenliği çerçevesinde ilerletilmesini de kapsamaktadır.

Diplomatik ve Uluslararası Bağlam

Mutabakat zaptı, nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanımına dayandırılmıştır. Belge, iki ülkenin sürdürülebilir kalkınma ve enerji güvenliği hedefleri doğrultusunda hazırlanmış, aynı zamanda teknolojik ilerleme amacını da içermiştir.

İmza töreni, İran heyetinin Moskova ziyareti sırasında gerçekleşmiş ve Dünya Atom Haftası forumu çerçevesinde düzenlenmiştir. Forum, 25–28 Eylül 2025 tarihleri arasında Moskova’da yapılmıştır.

Görüşmelerin karşılıklı güven, açıklık ve yapıcılık atmosferinde yürütüldüğü vurgulanmıştır. Bu bağlamda, İran Atom Enerjisi Kurumu ile Rosatom arasındaki ilişkilerin daha önce yürütülen projelerden edinilen deneyim üzerine inşa edildiği belirtilmiştir.

İran’ın bu işbirliğine yönelmesinde, özellikle yaz aylarında yaşanan yüksek talep dönemlerinde ortaya çıkan elektrik kesintilerinin de etkili olduğu ifade edilmiştir. Ülkede hâlen yalnızca Buşehr’deki 1 GW kapasiteli santral faaliyet göstermektedir.

Yaptırımlar ve Uluslararası Tepkiler

Mutabakat zaptı, İran’ın nükleer programı nedeniyle yeni yaptırım tehditlerinin gündemde olduğu bir dönemde imzalanmıştır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, İran’a yönelik ekonomik yaptırımların kaldırılmamasına karar vermiş ve bu yaptırımların 28 Eylül 2025 itibarıyla yeniden yürürlüğe girebileceğini belirtmiştir.

Rusya, Güvenlik Konseyi oylamasında yaptırımların yeniden uygulanmasına karşı çıkan dört ülkeden biri olmuştur. İran ise yaptırımların tekrar yürürlüğe girmesinin, ülkenin Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ile yürüttüğü işbirliğini fiilen askıya alacağını açıklamıştır.

Avrupa ülkeleri (E3: Birleşik Krallık, Fransa ve Almanya), İran’ın 2015 nükleer anlaşmasındaki yükümlülüklerini ihlal ederek uranyum stokunu izin verilen seviyenin kırk kat üzerine çıkardığını ileri sürmüştür. Bu durum, anlaşmada öngörülen “snapback” mekanizması çerçevesinde yaptırımların yeniden uygulanmasını gündeme getirmiştir.

İran, nükleer silah geliştirme niyeti olmadığını yinelemiş, faaliyetlerinin barışçıl amaçlarla yürütüldüğünü açıklamıştır. Ayrıca ABD ve İsrail tarafından yıl içinde İran’daki bazı nükleer tesislere yönelik saldırılar düzenlenmiş, Rusya ise bu saldırıları kınamıştır.

İran'ın Uzun Vadeli Planları ve Mevcut İşbirliği

İran’ın nükleer enerji stratejisi, 2040 yılına kadar toplam 20 gigawatt (GW) kurulu kapasiteye ulaşmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda sekiz yeni nükleer santral inşa edilmesi öngörülmüş, bunlardan dördünün Buşehr’de yer alacağı, geri kalan projelerin ise İran’ın resmi bildirimine bağlı olarak Rusya tarafından gerçekleştirileceği hükme bağlanmıştır. İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, santrallerin yer seçimlerinin tamamlandığını, sözleşme müzakerelerinin yürütüldüğünü ve anlaşma ile birlikte tasarım ve mühendislik çalışmalarında operasyonel aşamaya geçildiğini açıklamıştır.

İran ile Rusya arasındaki mevcut nükleer işbirliği Buşehr’de kurulu olan santral ile başlamıştır. Yaklaşık 915 megawatt elektrik (MWe) kapasitesine sahip olan bu VVER tipi ünite Rusya tarafından inşa edilmiş ve işletmeye alınmıştır. Aynı sahada iki adet VVER-1000 reaktörlü yeni ünite inşası sürmektedir. Moskova’daki görüşmelerde taraflar, devam eden projelerin ilerleyişini ele almış, mevcut santrallerin inşası ve işletilmesine dair teknik değerlendirmelerde bulunmuş ve yeni işbirliği alanlarını gündeme getirmiştir.