Anadolu’nun güneyinde, Doğu Akdeniz ve Arap Yarımadası’nı içeren geniş bir hinterlandın kavşak noktasında yer alan Kahramanmaraş kentinin tarihi ticaret yapılarından biridir. Çarşı, Kahramanmaraş Kalesi’nin güneyinde, Ulu Cami çevresinde şekillenmiş olan eski kent merkezinin içinde yer almakta ve Osmanlı klasik çarşı sisteminin çok sıralı arasta düzeninde inşa edilmiş bir örneğini temsil etmektedir. Bugünkü görünümünü 19. yüzyıl sonlarında kazanmış olan yapı, 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremde kısmen zarar görmüştür.

Tarihî Arka Plan ve Kuruluş Süreci

Kahramanmaraş, 15. yüzyılda Dulkadiroğulları Beyliği döneminde şekillenmeye başlayan kurumsal kent yapısına sahip olmuş, bu dönemde Ulu Cami'nin inşası ve çevresinde örgütlenen ticaret yapıları ile kent içi ticari alan gelişmiştir. 16. yüzyıl başlarından itibaren Sûk-i Maraş (bugünkü Belediye Çarşısı) ve Eski Bedesten ile ticaret bölgesi biçimlenmiştir. 16. yüzyıl sonlarına doğru, bu yapının batısında Aşağı (Yeni) Bedesten merkezli klasik Osmanlı çarşısı teşekkül etmiş, Kapalı Çarşı da bu çarşı alanının bir uzantısı olarak güneyde gelişmiştir.

Kapalı Çarşı, yazılı kaynaklara göre dört ana inşa dönemi içinde gelişmiştir.

• I. Dönem (16. yüzyıl sonu – 17. yüzyıl ortası): Yeni Bedesten ile bağlantılı olarak Bezirgânlar Arastası ve ardından Kavaflar ve Köşkerler arastaları inşa edilmiştir. Bu arastalar başlangıçta üstü açık, dolap tipi dükkânlardan oluşuyordu.
• II. Dönem (17. yüzyıl ortası – 18. yüzyıl başı): Doğuya, Taş Han ve Alacacılar Arastası eklenmiştir. Alacacılar Arastası'nın güneydoğu köşesinde “Dua Kubbesi” adı verilen tek kubbeli mekân yer alır. Bu yapı, esnaf loncalarının örgütlenmesini mekânsal olarak yansıtmaktadır.
• III. Dönem (18. – 19. yüzyıllar): 1795 depremi ve 1884 yangını sonrasında yapılar büyük zarar görmüş, 19. yüzyıl sonunda Ebniye Nizamnameleri uyarınca Kapalı Çarşı tamamen kâgire dönüştürülmüştür. Üstü açık arasta sokakları tonoz örtü sistemleri ile kapatılmıştır.
• IV. Dönem (20. yüzyıl – günümüz): 1935 tarihli Vakıflar Kanunu uyarınca çarşı dükkânları büyük oranda özel mülkiyete geçmiş, 1948 yılında Atatürk Bulvarı açılırken Köşkerler Arastası tamamen yıkılmıştır. 2023 depreminde ise bazı dükkânların bölme duvarları ve tonozları çökmüş, yapının statik sisteminde çatlaklar oluşmuştur.

Yapısal Özellikler

Kapalı Çarşı, yaklaşık 89,37 m uzunluğunda ve 38,83 m genişliğinde bir alan üzerine yerleşmiştir. Yapı, kuzeyde Yeni Bedesten, doğuda Taş Han ve Kazazlar-Mazmanlar Çarşısı, güneyde Bakırcılar Çarşısı, batıda Atatürk Bulvarı ile çevrilidir. Zemin hafif eğimlidir; kuzeyden güneye %3-4, doğudan batıya %5-6 eğimle alçalır. Yığma kâgir yapım tekniği kullanılmış olup, duvar kalınlıkları 0.45 ile 0.96 m arasında değişmektedir. Malzeme olarak moloz taş, kaba yonu taş, kemer ve ayaklarda ise kesme taş tercih edilmiştir.

Kapalı Çarşı; Bezirgânlar, Kavaflar, Alacacılar ve artık mevcut olmayan Köşkerler arastalarından oluşur. Bezirgânlar ve Kavaflar arastaları kuzey-güney doğrultusunda uzanır ve aralarındaki geçiş holü Alacacılar Arastası ile de ilişkilidir. Arastalar beşik ve çapraz tonozlarla örtülüdür. Dua Kubbesi, dört çapraz tonozlu zemin üzerine oturan fevkani bir yapıdır. Tonozlarda tepe pencereleri yer almakta, bu açıklıklar doğal aydınlatmayı sağlar. Herhangi bir baca ya da ocak izine rastlanmamıştır. Günümüzde çarşının üst örtüsü beton tabliye, oluklu saç ve membran malzemelerle kaplanmış olup, bu örtüler hem görsel hem yapısal açıdan sorun teşkil etmektedir.

Mekânsal Organizasyon ve Kullanım

Çarşı içindeki dükkânlar farklı büyüklükte olup, ortalama 4,08 m x 5,50 m ile 1,50 m x 1,72 m arasında değişmektedir. Bezirgânlar Arastası'nda doğu kanatta 23, batı kanatta 22 dükkân bulunurken; Kavaflar Arastası'nda doğuda 22, batıda 21 dükkân vardır. Alacacılar Arastası özgün planıyla her iki kanadında yedişer dükkân içerirken, sonradan bu yapı bölünmüş ve bazı bölümler depo olarak kullanılmaya başlanmıştır. Köşkerler Arastası, geçmişte 40 civarında dükkâna ev sahipliği yapmış ancak 20. yüzyıl ortasında tamamen yıkılmıştır. Günümüzde Kapalı Çarşı’da toplam 115 dükkân faaldir.

Çarşının bazı bölümlerinde bodrum katlar tespit edilmiştir; ancak sistematik bir bodrum düzeninden söz etmek mümkün değildir. Bunun için temel yapıya dair arkeolojik kazılara ihtiyaç duyulmaktadır. Cephelerde alüminyum, PVC, demir doğrama ve çeşitli modern eklentiler bulunmakta, bunlar yapının mimari bütünlüğünü olumsuz etkilemektedir.