Kara Cami, günümüzde Bulgaristan’ın başkenti Sofya’da bulunan ve Osmanlı dönemine ait önemli bir külliye yapısıdır. Kanuni Sultan Süleyman devrinde vezirlik yapmış olan Bosnalı Sofu Mehmed Paşa tarafından 1548 yılında inşa ettirilmiştir. Mimar Sinan’ın Sofya’daki tek eseri olarak kabul edilen cami, külliye kapsamında medrese, imaret, kervansaray, kütüphane ve daha sonra eklenen bir hamamla birlikte geniş bir vakıf yapısının merkezini oluşturmuştur
Kara Cami (Sveti Sedmoçislenitsi Kilisesi) (Fotoğraf: Meryem Şentürk Çoban)
Tarihçe
Osmanlı Dönemi
Cami, inşa edildiği dönemde imaretin büyüklüğünden dolayı “İmaret Camii” olarak, cuma namazlarının merkezi olmasından ötürü de “Cuma Camii” adıyla da anılmıştır. XIX. yüzyıldan itibaren ise minaresinin siyah taşlarla kaplanması sebebiyle “Kara Cami” olarak tanınmıştır. Evliya Çelebi, yapıyı yüksek kubbesi ve bezemeleriyle “aydınlık bir ibadethane” olarak nitelendirmiştir.
XIX. yüzyıl ortalarına gelindiğinde vakfın gelirleri yetersiz hale gelmiş, bu nedenle önce imaretin faaliyetleri sona ermiş, ardından medrese de eğitim hizmetini durdurmuştur.
93 Harbi ve Sonrası
1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında cami Rus ordusu tarafından cephanelik olarak kullanılmıştır. Bu dönemde dini işlevini kaybeden yapının kısa süre sonra minaresi de dinamitlenerek yıkılmıştır. Böylece cami, Osmanlı dönemindeki asli işlevini tamamen yitirmiştir.
Kiliseye Dönüşüm
1878’den sonra Bulgar yönetimi caminin kiliseye dönüştürülmesi yönünde girişimlerde bulunmuştur. Bulgar siyasetçi Petko Karavelov’un öncülüğünde 1901’de resmi karar alınmıştır. Dönüşüm projesi Rus mimar A. N. Pomerantsev ile Bulgar mimarlar Yordan Milanov ve Petko Momçilov tarafından hazırlanmıştır. Bu süreçte mihrabın bulunduğu duvar delinmiş, yapıya çan kulesi ve ek kubbeler eklenmiş, son cemaat yeri yıkılmıştır.
Kiliseye İsmini Veren Yedi Aziz Tasviri (Fotoğraf: Meryem Şentürk Çoban)
27 Temmuz/9 Ağustos 1903 tarihinde yapı, “Sveti Sedmoçislenitsi” (Yedi Azizler) Kilisesi adıyla Ortodoks ibadetine açılmıştır. Açılış töreni Bulgar piskopos Parteniy tarafından yapılmış, bu dönüşümün fikir babası Karavelov da vasiyeti üzerine kilisenin bahçesine defnedilmiştir.
Petko Karavelov’un Mezarı (Fotoğraf: Meryem Şentürk Çoban)
Günümüzde
Bugün Kara Cami, Sveti Sedmoçislenitsi Kilisesi adıyla Bulgar Ortodoks cemaatine hizmet etmektedir. Osmanlı döneminde Sofya’daki en büyük külliyelerden birinin merkezi olan bu yapı, Balkanlardaki Osmanlı mirasının ve Mimar Sinan’ın bölgedeki en önemli eserlerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Mimari Özellikler
Kara Cami, Mimar Sinan’ın Sofya’daki tek eseri olarak kabul edilmektedir. Yapı, 484 m²’lik bir alan üzerine kare planlı olarak inşa edilmiştir. Kare plan üzerine tromplar yardımıyla oturtulmuş olan ana kubbe, yaklaşık 22 metre yüksekliğe ulaşmaktadır.
Plan ve Mekân Düzeni
Caminin merkez mekânı kare planlıdır ve tek büyük kubbe ile örtülüdür. Kubbenin oturduğu tromp geçiş sistemi, dönemin klasik Osmanlı cami mimarisine uygun bir çözümdür. Ana mekânın önünde üç gözlü bir son cemaat yeri bulunmaktaydı.
Minare
Caminin sağında ince yapılı ve yüksek bir minare yer alıyordu. Bu minarenin gövdesi siyah taşlarla kaplandığı için yapı XIX. yüzyıldan itibaren “Kara Cami” olarak anılmıştır. Minare, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Ruslar tarafından dinamitlenerek yıkılmıştır.
İç ve Dış Bezemeler
Evliya Çelebi, camiyi “aydınlık bir ibadethane” olarak tanımlamış; yüksek kubbesi, iç mekânın aydınlık yapısı ve bezemeleriyle dikkat çektiğini belirtmiştir. Bu tanım, yapının Osmanlı klasik dönem cami anlayışını Sofya’daki en belirgin örneklerinden biri olduğunu göstermektedir.
Kiliseye Dönüşümde Yapılan Değişiklikler
1901’de caminin kiliseye dönüştürülmesi kararı alındığında yapının mimarisinde köklü değişiklikler yapılmıştır. Mihrabın bulunduğu duvar delinmiş, yapıya çan kulesi eklenmiş, bazı bölümler yıkılarak yeni kubbeler yapılmıştır. Ayrıca son cemaat yeri kaldırılmıştır. Bu değişikliklerle yapı, Ortodoks kilisesi mimarisine uygun hale getirilmiştir.
