Kırkharman Kilisesi veya yerel adıyla Akpınar Kilisesi, Giresun ili Yağlıdere ilçesine bağlı Akpınar Köyü sınırlarında yer alan tarihî bir yapıdır. Bu yapı, Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 3 Temmuz 2003 tarihli ve 4739 sayılı kararı ile taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Kilise, özellikle İpek Yolu güzergâhı üzerinde yer alması nedeniyle hem stratejik hem de kültürel açıdan önemli kabul edilmektedir.
Kırkharman Kilisesi - (Kültür Portalı)
Tarihçe
Yapının tarihi 19. yüzyıla, muhtemelen 1850 yılına dayandırılmaktadır. Rum-Ortodoks halkı tarafından inşa edildiği, ardından 1923 mübadelesinden sonra kullanılmaz hale geldiği belirtilmektedir. Mübadeleden sonra yaklaşık 96 yıl boyunca işlevsiz kalan kilise, Doğu Karadeniz bölgesinde en uzun süreli ayakta kalabilmiş tarihi dini yapılardan biri olarak dikkat çekmektedir.
Mimari Özellikler
Kilise, üç nefli bazilikal plan tipine sahiptir: orta nef ve yan nefler uzunlamasına düzenlenmiştir. Yapının yapımında yığma taş sistemi kullanılmış; malzeme olarak moloz taş, ince yonu taş ve kesme taş tercih edilmiştir. Tavan örtüsü, beşik tonoz formunda üç ayrı bölmeye ayrılmış olup yığma taş tekniğiyle inşa edilmiştir. İç mekân stabilitesi için ise yarım daire planlı kemerler yerleştirilmiştir. İç mekân tercihi (kiriş-yay kemerler, üçlü klozet düzeni, Ion başlıklı payeler) geleneksel mimariyi yansıtır. Yapının taşıyıcı elemanları arasında yer alan dört paye, İon tarzı sütun başlıklarıyla bezenmiş detaylarıyla dikkat çeker. Yapıda narteks bölümünün bulunmadığı, batı cephesinde dikdörtgen giriş kapısı, kapı çevresinde dikdörtgen taş söve bulunduğu ve kapı üzerinde boş niş yer aldığı kayıt altına alınmıştır. Kuzey ve güney cephelerde tek sıra dikdörtgen pencereler, batıda iki sıra pencereler ve doğuda apsis cephesinde üç açıklık yer almaktadır. Çatısı, orijinal olarak kırma çatı formundayken günümüzde betonla yenilenmiş kırma çatı biçimindedir. Giriş örtüsü kemeri ise halen ayakta durmaktadır. Kilise planı, klasik bazilika planından sapmadan yerel taş ustalığıyla yoğurulmuştur.
Kırkharman Kilisesi - (Kültür Portalı)
Kullanım ve Koruma Süreci
1923 sonrasında işlevi tamamen sona eren kilise uzun süre hayvan barınağı olarak kullanılmıştır; yapının iç kısmında çeşitli tahribatların meydana geldiği bildirilmiştir. Yaklaşık 169 yıl boyunca restore edilmeden ayakta kalması, Doğu Karadeniz’in en dikkat çekici tarihi yapıları arasında olmasına yol açmıştır. 2016–2019 yılları arasında Giresun Valiliği Turizm Altyapı Hizmet Birliği (GİRTAB), İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Giresun Üniversitesi işbirliğiyle yapı koruma altına alınmış, içi temizlenmiş ve ahır/depo işlevinden çıkarılmıştır. Bu sırada Giresun Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nden Doç. Dr. Gazanfer İltar, kilisenin tarihî bağlamı, mimari değeri ve restorasyon planları hakkında bilgi sağlamıştır.
Çevresel ve Demografik Bağlam
Kilisenin bulunduğu Kırkharman yaylası, mübadele öncesi 50 haneyi barındıran bir köyken, günümüzde yalnızca 2 hanenin sürekli yaşadığı bir mozaik alan haline gelmiştir; yaz aylarında kısmen daha fazla kişi bu yaylada bulunabilmektedir. Mübadeleden sonra köy boşalmıştır.
Turizm ve Geleceğe Yönelik Planlar
Kırkharman Kilisesi, yalnızca mimari yapısı açısından değil İpek Yolu üzerinde yer alması nedeniyle de kültür turizmi açısından stratejik öneme sahiptir. Restore edilerek kültür turizmine katkı sunması hedeflenmektedir. Ayrıca kilise çevresindeki yaz-kış yaşanan nüfus hareketliliği ve coğrafi konumu, turizm beklentilerini şekillendirmektedir.
Kültürel ve Tarihî Önemi
Kırkharman Kilisesi, Giresun bölgesindeki Rum-Ortodoks varlığının somut izlerini taşıyan nadir yapısal örneklerden biridir. Özellikle 1850 civarında inşa edilmesi ve mübadele sonrası işlevsiz hale gelmesi, tarihsel bir kırılma noktası olarak değerlendirilebilir. 169 yıllık süre boyunca ayakta kalabilmesi, mimari sağlamlık ve yerel toplulukların yapıya müdahale eksikliğine bağlanabilir.
