Nusret Mayın Gemisi, 1915 Çanakkale Savaşı'nda kritik bir rol oynayan Türk donanma gemisidir. 1915 yılı Mart ayında, Nusret Mayın Gemisi, 26 mayın döşeyerek, İngiliz ve Fransız donanmasının Çanakkale Boğazı'ndan geçişini engellemeyi başarmıştır. Bu mayın hattı, 18 Mart 1915'teki deniz harekâtında, Bouvet, Irresistible ve Ocean zırhlılarının batmasına ve birçok diğer geminin ağır hasar almasına yol açmıştır. Nusret, bu başarısıyla "dünyanın en ünlü mayın gemisi" olarak anılmaya başlanmıştır.
Nusret Mayın Gemisi (Kaynak: Kültür Portalı)
Tarihî Arka Plan: Çanakkale Boğazı’nın Stratejik Önemi
Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı’na 1914 yılında İttifak Devletleri (Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu) safında katılmıştır. Bu savaşın en önemli cephelerinden biri olan Çanakkale Cephesi, hem coğrafi hem de stratejik konumu itibariyle İtilaf Devletleri için büyük önem arz ediyordu. Amaç, İstanbul’u ele geçirerek Osmanlı'yı savaş dışı bırakmak, Rusya'ya yardım ulaştırmak ve savaşın süresini kısaltmaktı.
Boğaz savunması kapsamında birçok batarya, topçu mevzisi ve mayın tarlası oluşturulmuştu. Ancak düşman donanmasının istihbarat ve keşif kabiliyeti, Osmanlı'nın klasik savunma hatlarını aşmaya aday görünüyordu. Bu noktada devreye giren Nusret, görünmeyen ancak ölümcül bir savunma hamlesini gerçekleştirmiştir.
Nusret Mayın Gemisi Zabitanı (Kaynak: Anadolu Ajansı)
Nusret Mayın Gemisi’nin Rolü
Nusret Mayın Gemisi, Çanakkale Boğazı’ndaki savunmayı güçlendirmek amacıyla kritik bir stratejik unsur olarak görev almıştır. Türk savunmasının hazırlanması sürecinde, Boğaz boyunca çeşitli mayın hatları döşenmiş, ancak en belirleyici hamle, 7-8 Mart 1915 gecesinde Nusret Mayın Gemisi tarafından gerçekleştirilmiştir. Nusret, gizlice Erenköy Koyu'na yaklaşmış ve burada, kıyıya paralel olarak 26 mayından oluşan 11. Mayın Hattı'nı döşemiştir. Bu mayın hattı, 18 Mart’taki harekâtın sonuçlarını doğrudan etkilemiş ve İtilaf Devletleri'nin büyük kayıplar yaşamasına yol açmıştır. Nusret’in döşediği mayınlar, 18 Mart 1915’teki zaferin temel taşlarından biri olmuştur.
Nusret’in Teknik Özellikleri ve Donanımı
1909 yılında Almanya'nın Kiel şehrinde Schichau Tersanesi'nde inşa edilen gemi, Osmanlı Donanması tarafından satın alınarak 1913 yılında envantere alınmıştır. Geminin başlıca teknik ve yapısal özellikleri şunlardır:
Boy: 40 metre
Genişlik: 7.4 metre
Su çekimi: 2.8 metre
Deplasman: 365 ton
Hız: 15 knot
Tahrik sistemi: İki adet üçgen buhar makinesi (toplam 800 beygir gücünde)
Silahlar: 2 adet 47 mm’lik top
Mayın kapasitesi: 40 adet
Mürettebat: Ortalama 40 denizci
Geminin küçük boyutu ve düşük su çekimi, sığ sularda manevra kabiliyeti sağlamış; özellikle geceleri, fark edilmeden hareket etmesine olanak tanımıştır.
Nusret Mayın Gemisi Müzesi Kaynak:Anadolu Ajansı
7-8 Mart 1915 Gecesi: Stratejik Bir Hamle
Savaşın kaderini değiştiren gece, Nusret Mayın Gemisi Boğaz Komutanı Cevat Paşa’nın emriyle görevlendirilmiştir. Yüzbaşı Hakkı Bey komutasındaki gemi, gece saatlerinde yoğun sis ve karanlıktan faydalanarak, boğazın en dar ve beklenmedik noktalarından biri olan Karanlık Liman mevkisine paralel bir şekilde 26 mayın döşemiştir.
Bu hamle, düşman gemilerinin muhtemel manevra hatlarını hesaplayarak planlanmış ve tam isabetle gerçekleştirilmiştir. Mayınların yerleri o kadar başarılı seçilmiştir ki, düşman keşif uçakları ve denizaltıları tarafından tespit edilememiştir. Bu mayınlar, 18 Mart 1915 günü gerçekleştirilen İtilaf Donanması’nın büyük saldırısında üç büyük zırhlının batmasına ve birçok geminin ağır hasar almasına neden olmuştur:
Bouvet (Fransa): Tam isabetle batmıştır.
HMS Irresistible (İngiltere): Ağır yara almış ve sonrasında batmıştır.
HMS Ocean (İngiltere): Kurtarılmak istenirken batmıştır.
Bu felaket sonrası İtilaf Donanması, boğazı denizden geçme planlarını askıya almış ve kara harekâtına yönelmiştir. Böylece Nusret, doğrudan Çanakkale Savaşı’nın seyrini değiştiren kilit unsur hâline gelmiştir.
Nusret’in Stratejik Başarısı
Nusret Mayın Gemisi’nin döşediği mayın hattı, sadece Türklerin savunma gücünü değil, aynı zamanda stratejik zekâlarını da ortaya koymuştur. Mayınlar, İtilaf Devletleri'nin önceden fark etmedikleri bir tehlike olarak, hem deniz kuvvetlerinin geri çekilmesine yol açmış hem de savaşın seyrini değiştirmiştir.
Sonraki Yıllar ve Tarihî Yolculuğu
Savaşın ardından Nusret, Osmanlı ve ardından Türkiye Cumhuriyeti donanmasında farklı görevlerde bulunmuştur. 1955 yılına kadar aktif görevde kalan gemi, 1973 yılında hizmet dışı bırakılmış ve Mersin limanında hurdaya ayrılmıştır. Ancak kaderi burada yeniden yazılmıştır.
1982 yılında bir grup gönüllü ve Türk Deniz Kuvvetleri girişimiyle gemi yeniden onarılarak kurtarılmış ve Tarsus’ta karaya çıkarılarak anıt gemi olarak sergilenmeye başlanmıştır. Bu dönemdeki restorasyonlar sırasında geminin bazı orijinal parçaları kaybolsa da, tarihsel ruhu korunmuştur.
Nusret’in Kültürel ve Tarihi Mirası
Nusret Mayın Gemisi, sadece askeri bir başarıyı simgelemekle kalmamış, aynı zamanda Türk milletinin savaş gücünü ve stratejik zekâsını da gözler önüne sermiştir. Bahriye Nazırı Winston Churchill, 1930 yılında Nusret’in döşediği mayınları, “Birinci Dünya Harbi'nde bu kadar insanın ölmesine, harbin ağır masraflara mal olmasına, denizlerdeki ticaret ve savaş gemilerinin batmasına neden olan Türkler tarafından döşenen o incecik çelik halat ucunda sallanan yirmi demir kaptır” şeklinde tanımlamıştır. Bu sözler, Nusret Mayın Gemisi’nin uluslararası alandaki saygınlığını pekiştiren bir açıklamadır.
Günümüzde, Nusret Mayın Gemisi, Çanakkale'de özel bir parkta sergilenmektedir ve savaş tarihine ilgi duyan yerli ve yabancı ziyaretçiler tarafından büyük bir ilgiyle ziyaret edilmektedir. Nusret’in maketi, Çanakkale'deki parkta incelenmiş ve orijinaline en yakın şekilde restore edilmiştir.
Günümüzde Nusret: Müze ve Hafıza Mekânı
2003 yılında Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Gölcük Tersanesi'nde geminin bire bir aynısını inşa ederek Çanakkale Deniz Müzesi Komutanlığı’na tahsis etmiştir.
Tarsus’ta karada sergilenen orijinal Nusret ve Çanakkale’de denize indirilen müze gemisi olmak üzere iki ayrı yerde Nusret’in mirası yaşatılmaktadır.
Nusret Mayın Gemisi (Kaynak: T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI)
Nusret Mayın Gemisi’nin Mirası
Nusret Mayın Gemisi, Çanakkale Savaşı’ndan sonra da önemli bir askeri simge olarak tarih sahnesinde yerini almıştır. Mersin’den Tarsus’a tırlarla taşınan ve 27 kilometrelik yolu 4.5 saatte tamamlanmıştır. Gemi, bugüne kadar yapılan araştırmalar ve restorasyon çalışmalarının ardından, Çanakkale Parkı’nda sergilenmeye devam etmektedir. Ayrıca, Nusret’in orijinaline en yakın haliyle yapılan maketinin detaylı incelenmesi, bu tarihi geminin gerçek boyutlarda yeniden canlandırılması için büyük bir çaba harcanmıştır.
