Pazar, Tokat il merkezinin batısında, Kazova ovasında yer alan bir ilçedir. İlçede tarım ve hayvancılık faaliyetleri öne çıkmaktadır. Tarihi yapılar ve doğal alanlar, ilçenin kültürel ve coğrafi yapısını yansıtmaktadır.

Tarih

Pazar ilçesi, ilk çağlardan itibaren Anadolu’nun önemli ulaşım hatlarından birine (eski Kral Yolu ve İpek Yolu) yakın konumda yer almıştır. Antik dönemde “Kazova” adıyla anılan bu bölge, Greko-Romen kaynaklarında Dazimonitis olarak geçerken, ilçenin merkezi ise Cellarion adıyla bilinmiştir. 11. yüzyılda Danişmentliler’in egemenliği altına giren Pazar; sonraki dönemlerde Selçuklu ve çeşitli Anadolu beyliklerinin hâkimiyeti eline geçmiş, 1392 yılında Osmanlı İmparatorluğu’na dâhil olmuştur. Fatih Sultan Mehmet, Uzun Hasan ile Otlukbeli Savaşı’na giderken; Yavuz Sultan Selim ise Şah İsmail ile mücadeleye giderken bu güzergâhtan geçmiştir.

İlçe merkezinde halen 1884 yapımı görkemli bir çınar ağacı bulunmaktadır. Merkezin hemen dışında ise Selçuklu döneminden kalma önemli bir yapı yer alır: I. Alaeddin Keykubad’ın eşi Mahperi Hatun’un 1238 yılında yaptırdığı Selçuklu kervansarayı Sultan Hanları” geleneğinde inşa edilmiş olup, kapalı bölümü günümüzde harap olsa da orijinal planı büyük ölçüde korunmuştur. İlçe çıkışında Yeşilırmak üzerinde bulunan ve eski adı Tavukçu Köprüsü olan tarihi taş köprü de aynı döneme tarihlenmektedir. Bu eserler, Pazar’ın Osmanlı öncesi döneme ait mimari mirasının örnekleridir.

Coğrafya ve İklim

Pazar ilçesi, Tokat il merkezinin yaklaşık 25 km batısında, Kazova Ovası üzerinde konumlanmıştır. İlçenin yüzölçümü 276 km², ortalama rakımı ise 623 metredir. Doğusunda Tokat merkez, kuzeybatısında Turhal, batısında Zile, güneyinde Artova ilçeleri ile çevrilidir. İlçe toprakları, güneyde doğu-batı yönünde uzanan dağ sıralarıyla, kuzeyde Kazova Ovası’nı sulayan Yeşilırmak Nehri ile sınırlanmıştır. Bu konum Pazar’ı Karadeniz iklimi ile İç Anadolu’nun karasal iklimi arasında bir geçiş bölgesine sokar; ilçe arazisi genel olarak ılıman ve yağışlı bir iklim ile kara iklimi özelliklerini harmanlar. Yeşilırmak ve yan kolları, bölge topraklarını sulayarak tarımsal potansiyeli destekler. İlçeye bağlı 2 belde ve 15 köy bulunmaktadır.

Nüfus ve Demografi

Pazar ilçesinin nüfusu 2007 yılında 15 361 kişi iken 2024 yılında 12 992 kişiye gerilemiş; bu dönemde 2011–2012, 2017–2018 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 478, 765 ve 576 kişilik artışlar; diğer yıllarda ise farklı düzeylerde azalışlar kaydedilmiştir. 2024 verilerine göre erkek nüfus 6 514 (%50,14), kadın nüfus 6 478 (%49,86) düzeyindedir ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç düzine kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, yerel kayıt güncellemeleri, göç hareketleri ve diğer demografik dinamiklerin etkisiyle dalgalı bir seyir izlemiştir.

Ekonomi

Pazar ilçesi ekonomisi, büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanır. Kazova Ovası’nın verimli toprakları ve sulama altyapısı, şeker pancarı, buğday, ayçiçeği, patates, baklagil ve meyve-sebze tarımının yapılmasına olanak tanır; hayvancılık (özellikle küçükbaş hayvancılık) ise bölge halkının yaygın geçim kaynaklarındandır. İlçenin organik ve iyi tarım uygulamaları için elverişli tarım alanlarına sahip olduğu da belirtilmiştir. Bu tarımsal üretim, yöredeki gıda ve şeker fabrikalarına hammadde sağlamakta, köylü gelirlerinin ana kaynağını oluşturmaktadır. Sanayi altyapısı sınırlı olan ilçede, tarım dışı en önemli faaliyet ticaret ve hizmet sektörleridir.

Turizm–Kültür–Mutfak

Pazar’daki turizm faaliyetleri, doğal yapılar ve tarihî eserlerin ziyarete açılmasıyla yürütülür. İlçe merkezine 7 km uzaklıktaki Ballıca Mağarası, 3–4 milyon yıllık jeolojik geçmişe sahiptir ve yaklaşık 680 m’lik gezilebilir bölümü içerir; mağara içinde soğan sarkıt formasyonları ve cüce yarasa kolonileri kaydedilmiştir. 1996’da ziyaret açılan mağara ve çevresindeki 483 ha’lik alan, 2873 sayılı Kanun uyarınca Tabiat Parkı statüsünde korunur. 1238 tarihli Mahperi Hatun Kervansarayı ile Selçuklu dönemi tavırlarını yansıtan Tavukçu Köprüsü (Taşköprü) gibi yapı örnekleri, İpek Yolu güzergâhında yer alır. İlçeye 11 km mesafedeki Kaz Gölü, 1 170 ha’lık yaban hayatı geliştirme sahası içinde, 274 ha su yüzeyinde Mart sonu–Temmuz başı arasında göçmen kuşlar için kuluçka ve konaklama işlevi görür. Munamak Şelalesi çevresindeki mesire alanları, geleneksel köy odaları ve yörük çadırı gösterimleri de turizm çeşitliliğini tamamlar.

^{Ballıca Mağarası (Tokat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Pazar’da kültürel uygulamalar, halk oyunları, el sanatları ve sözlü geleneğe dayanır. Omuz halayı, Maşat halayı ve semah gibi oyunlar yerel topluluklarca sürdürülür; halı-kilim dokumacılığı, bakırcılık ve yazmacılık ise atölye çalışmalarıyla devam eder. Göçmen kuşlara ilişkin anlatılar ve Tokat türküleri, bölgedeki sözlü kültür malzemesini oluşturur.

Mutfak pratiği, Tokat yöresine özgü malzeme ve pişirme yöntemlerini yansıtır. Kuzu etinden hazırlanan Tokat Kebabı, mercimek ve düğün pilavından yapılan bat çorbası, keşkek ile madımak otu yemeği temel öğünler olarak hazırlanır; baklalı ve etli dolma, cevizli çörek ve yöresel şerbetler ek seçenekler sunar. Mahlep üzümünden elde edilen şarap da bölge içecekleri arasında yer alır.