Şuşa Beyannamesi, tam adıyla “Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Müttefiklik İlişkileri Hakkında Şuşa Beyannamesi” adını taşımaktadır. Türkiye–Azerbaycan ilişkilerini resmen "müttefiklik" düzeyine çıkaran, bağlayıcı nitelikte bir uluslararası antlaşmadır.

Antlaşma, 15 Haziran 2021’de Karabağ'ın sembol şehri Şuşa’da imzalanmış; taraf meclislerince 2022’de onaylanarak yürürlüğe girmiştir.

^{Cumhurbaşkanları Erdoğan ve Aliyev Şuşa Beyannamesi'nin İmza Töreninde (AA)}

Amaç

• Türkiye ve Azerbaycan ilişkilerini niteliksel olarak müttefiklik düzeyine çıkarmak; bu çerçevede siyasi, ekonomik ve güvenlik boyutlarında ortak hareket için kurumsal temel oluşturmak. 

• Küresel ve bölgesel barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasına Birleşmiş Millet (BM) Şartı ve uluslararası hukuk ilkelerine uygun ortak çabayı sürdürmek. 

• Tarafların bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı gibi temel çıkarlarına dayalı dayanışma ve karşılıklı yardımı tesis etmek; ortak stratejik konularda faaliyetlerin koordinasyonunu sağlamak. 

Kapsam

• İş birliğinin alanı, siyasi, ekonomik, savunma, kültür, insani, sağlık, eğitim, sosyal, gençlik ve spor dâhil geniş bir yelpazeyi kapsar; tarafların bu alanlardaki imkân ve potansiyellerinin birleştirilmesi öngörülür. 

• Uluslararası ve bölgesel örgütlerde (BM, AGİT, Avrupa Konseyi ve ilgili Türk dünyası kurumları) yakın/örtüşen tutumlar temelinde karşılıklı destek ve eşgüdüm düzenlenir. 

• Güvenlik ve savunma boyutunda taraflardan birinin bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü veya güvenliğine yönelik tehdit/saldırı hâlinde ortak istişare, BM Şartı’na uygun girişimler ve gerekli yardım taahhüdü; yardımın kapsamının ivedilikle belirlenmesi ve Silahlı Kuvvetlerin koordineli faaliyeti yer almaktadır. Ayrıca ulusal güvenlik konularında Güvenlik Konseylerinin düzenli ortak toplantı yapmaları ele alınır.

• Kafkasya’da istikrar ve güvenliğin pekiştirilmesi, ekonomi ve ulaştırma bağlarının yeniden tesisi, ilişkilerin normalleşmesi ve uzun vadeli barış için ortak çaba; Nahçıvan’ın özel coğrafi konumunun gözetilmesi gibi hususlar yer alır.

• Metin, bu müttefiklik ilişkisinin siyasi ve hukuki mekanizmalarını belirleyen çatı belge niteliğindedir.

Beyannamenin Hükümleri

1) Temel İlkeler ve Müttefiklik Çerçevesi

İlişkilerin müttefiklik düzeyinde siyasal ve hukuki mekanizmalarının kurulması; bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü ve sınırların dokunulmazlığı ilkelerine dayanak. 

Bölgesel/küresel barış ve istikrar için karşılıklı çabanın sürdürülmesi; bölgesel ve uluslararası meselelerde dayanışma ve karşılıklı destek. 

2) Dış Politika Eşgüdümü

Dış politikada koordinasyon ve düzenli ikili siyasi istişarelerin yürütülmesi; Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi çerçevesinin vurgulanması. 

Uluslararası ve bölgesel kuruluşlarda (BM, AGİT, Avrupa Konseyi, vb.) yakın/örtüşen tutumlar temelinde karşılıklı destek. 

3) Karşılıklı Yardım ve Güvenlik Hükümleri

Taraflardan birinin bağımsızlık/egemenlik/toprak bütünlüğü/sınır dokunulmazlığı ya da güvenliğine üçüncü devlet(ler)ce tehdit/saldırı olması hâlinde; ortak istişare, BM Şartı’na uygun girişimler ve gerekli yardım taahhüdü; yardımın kapsam ve biçiminin ivedilikle belirlenmesi; Silahlı Kuvvetlerin güç ve yönetim birimlerinin koordineli faaliyeti. Tarafların Güvenlik Konseylerinin millî güvenlik konularında düzenli ortak toplantıları. 

Terörizm (tüm şekil ve tezahürleri, finansmanı), organize suç, kara para, uyuşturucu, insan ticareti ve yasadışı göçle mücadelede iş birliğinin genişletilmesi ve derinleştirilmesi. 

Azerbaycan’ın, Türkiye’nin egemenlik ve güvenliğine yönelik eylemleri ve terörü kınaması; Türkiye’nin terörle mücadelesine kesin destek. 

4) Askeri İşbirliği ve Savunma Sanayii

İki ülke silahlı kuvvetlerinin yeniden yapılandırılması ve modernizasyonu için ortak çaba. 

Personel mübadelesi, ortak eğitim ve tatbikatlar, birlikte çalışabilirliğin artırılması; silah-mühimmat yönetiminde yakın iş birliği ve yetkili kurumların koordinasyonu; diğer dost devletlerin ordularıyla müşterek tatbikatların desteklenmesi. 

Deniz, hava ve uzay alanında karşılıklı teknoloji paylaşımı; ortak projeler; savunma sanayii teknolojilerinin geliştirilmesi; ortak araştırma/üretim ve pazarlarda iş birliği. 

Askerî–siyasi iş birliğinin üçüncü devletlere karşı olmadığına dair kayıt. 

Siber güvenlikte ortak bilimsel araştırma, uzman eğitimi ve teknik iş birliği. 

İşgalden kurtarılan bölgelerde özellikle mayın temizliği dâhil normalleşme faaliyetlerine destek. 

5) Ekonomi, Enerji ve Ulaştırma

Ticaret ve yatırımlarda elverişli ortamın geliştirilmesi; ihracatın ve üretimin çeşitlendirilmesi; ürünlerin serbest dolaşımı için mekanizmalar. 

Güney Gaz Koridoru'nun etkin kullanımı ve geliştirilmesi; bölgenin enerji arz güvenliği için elektrik alanında bölgesel iş birliği. 

Doğu-Batı/Orta ulaştırma koridorunun rekabetçiliğinin artırılması; akıllı ulaşım sistemlerinden yararlanılması. 

Zengezur Koridorunun açılması ve devamı olarak Nahçıvan-Kars demir yolunun inşası. 

6) Medya, Diaspora ve Kamu Diplomasisi

Türkiye-Azerbaycan Medya Platformu imkânları çerçevesinde enformasyon, iletişim ve sosyal diplomasi alanında iş birliğinin güçlendirilmesi; Dışişleri Bakanlıkları arasında sürekli bilgi değişimi. 

Türk ve Azerbaycan diasporaları arasında iş birliği ve dayanışma; tarihî gerçeklerin dünya kamuoyuna duyurulması için faaliyetlerin koordinasyonu. 

1915 olaylarına dair arşivlerin açılması ve tarihçilerce araştırmaların desteklenmesi yönünde ortak tutum. 

7) Toplumsal/Kültürel Alanlar ve Serbest Dolaşım

Kimlik kartı ile karşılıklı seyahat imkânının memnuniyetle kaydı; mütekabiliyet temelinde ikamet hakkının kolaylaştırılması. 

Ortak değerlerin ve kültürel mirasın korunması; insani, sosyal güvenlik, bilim, eğitim, sağlık, gençlik ve spor alanlarında sürekli ortak faaliyetler. 

Türk dünyası kurumlarında (Türk Konseyi, Türk Akademisi, TÜRKSOY, vb.) faaliyetlere ivme verilmesi ve Türk kültür mirasının uluslararası düzeyde tanıtımı ve teşviki. 

8) Bölgesel Barış ve Normalleşme

Kafkasya’da istikrar ve güvenliğin pekiştirilmesi; ekonomi ve ulaştırma bağlarının yeniden tesisi; ilişkilerin normalleşmesi ve uzun vadeli barış için ortak çabaların sürdürülmesi (Nahçıvan’ın özel konumuna atıfla). 

Beyannamenin Önemi

15 Haziran 2021’de Şuşa’da imzalanıp her iki ülke meclislerince onaylanarak 3 Şubat 2022’de yürürlüğe giren Şuşa Beyannamesi, Türkiye–Azerbaycan ilişkilerini “stratejik ortaklıktan” “müttefiklik” düzeyine çıkaran ilk kurucu metindir; bu yönüyle ikili ilişkiler tarihinde bir dönüm noktasıdır. Beyanname, sadece ikili düzeyi değil, Kafkasya’nın güvenlik ve istikrar mimarisini ve Türk dünyasıyla kurumsal iş birliği vizyonunu da etkileyen hükümler içerir. Bu nedenle beyanname bir “yol haritası” ve potansiyel bir bölgesel iş birliği mekanizmasının kurucu metni konumundadır.