Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni doğrudan birbirine bağlamayı amaçlayan, Ermenistan’ın güneyindeki Zengezur (Sünik) bölgesinden geçmesi planlanan lojistik hattıdır.

Koridorun hayata geçirilmesi, 2020 yılında imzalanan 10 Kasım Üçlü Bildirisi çerçevesinde gündeme gelmiştir. Söz konusu hat, Azerbaycan ile Türkiye arasında kesintisiz kara bağlantısı kurma potansiyeline sahip olması bakımından stratejik öneme sahiptir.

8 Ağustos 2025 tarihinde Washington’da imzalanan Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması ile Zengezur Koridoru “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) adını almış ve kara-demir yolu, enerji hatları ile iletişim altyapısını kapsayan çok yönlü bir hat olarak tanımlanmıştır.

^{Zengezur Koridoru (AA)}

Tarihsel Arka Plan

Zengezur bölgesi, tarihsel olarak Güney Kafkasya’nın en stratejik coğrafyalarından biri olarak öne çıkmaktadır. 19. yüzyılın başlarında Rus İmparatorluğu’nun bölgeyi kontrol altına almasıyla birlikte Zengezur, Azerbaycan ve Ermenistan arasında etnik, siyasi ve askerî çekişmelere sahne olmuştur. 1918–1920 yılları arasında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında süren sınır çatışmalarında Zengezur, taraflar arasında en çok ihtilafa yol açan bölgelerden biri olmuştur.

Sovyetler Birliği’nin 1920’lerin başında Güney Kafkasya’yı kontrol altına almasıyla, Moskova yönetimi bölge sınırlarını yeniden düzenlemiştir. Bu süreçte, Zengezur bölgesi Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bırakılmış; Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti arasındaki doğrudan kara bağlantısı kesilmiştir. Bu karar, Azerbaycan ile Nahçıvan arasındaki ulaşımın yalnızca Ermenistan topraklarından veya İran üzerinden yapılabilmesine neden olmuştur.

Sovyet dönemi boyunca Zengezur üzerinden Azerbaycan ile Nahçıvan arasında demir yolu ve kara yolu ulaşımı mümkün olsa da bu hatlar merkezî Sovyet yönetiminin denetiminde ve iki cumhuriyet arasında fiilen iç sınır sayıldığından siyasi krizler yaşanmamıştır. Ancak 1991’de SSCB’nin dağılmasıyla birlikte Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki diplomatik ilişkiler kesilmiş, Karabağ ve çevresindeki çatışmalar Zengezur üzerinden geçen kara bağlantısının tamamen kapanmasına yol açmıştır.

Bu durum, Nahçıvan’ın Azerbaycan’ın ana karasından tamamen kopmasına, yalnızca İran ve Türkiye üzerinden dış dünyaya bağlanabilmesine neden olmuştur. 1990’lı yıllardan itibaren Azerbaycan, Zengezur üzerinden yeniden bağlantı sağlanmasını stratejik bir hedef olarak gündeme getirmiştir. 2000’li yılların sonlarından itibaren, özellikle Azerbaycan ile Türkiye arasında artan siyasi ve ekonomik iş birliği, bu hattın yeniden canlandırılması fikrini güçlendirmiştir. Ancak Ermenistan, Zengezur üzerinden Azerbaycan’a özel statülü bir koridor verilmesini egemenlik ihlali olarak gördüğünden bu öneriye karşı çıkmıştır. Bu tarihî bağlam, 2020 İkinci Karabağ Savaşı sonrasında imzalanan 10 Kasım Üçlü Bildirisi’nde Zengezur Koridoru maddesinin yer almasına zemin hazırlamış ve bölge, yeniden uluslararası ilgi odağı hâline gelmiştir.

2020 Karabağ Savaşı Sonrası Gelişmeler

27 Eylül–10 Kasım 2020 tarihleri arasında gerçekleşen ve 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı, Azerbaycan’ın askerî üstünlüğüyle sonuçlandı. Azerbaycan, savaş sonunda 1990’lı yıllardan beri Ermenistan’ın kontrolünde bulunan geniş bir bölgeyi geri aldı. 10 Kasım 2020’de Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya arasında imzalanan Üçlü Bildiri, bölgedeki güç dengelerini köklü biçimde değiştirdi.

Bildirinin 9. maddesi, Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında ulaşım hatlarının yeniden tesis edilmesini öngörüyordu. Bu maddeye göre, söz konusu ulaşım bağlantılarının güvenliği Rusya Federal Güvenlik Servisi’ne (FSB) bağlı sınır birlikleri tarafından sağlanacaktı. Azerbaycan, bu maddeyi Zengezur Koridoru’nun hayata geçirilmesinin hukuki temeli olarak yorumladı.

Savaş sonrasında Azerbaycan, kara ve demir yolu hatlarının açılması konusunda hızlı adımlar atılması gerektiğini vurguladı. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Zengezur Koridoru’nun yalnızca Azerbaycan ile Nahçıvan’ı değil, aynı zamanda Türkiye ile Orta Asya ülkeleri arasındaki doğrudan bağlantıyı sağlayacağını belirtti. Bu bağlamda, koridorun “Türk dünyasını birleştiren stratejik bir hat” olacağı söylemi öne çıktı.

Ermenistan ise bildiride “koridor” ifadesinin yer almadığını, yalnızca bölgesel ulaşım hatlarının açılmasına yönelik genel bir hüküm bulunduğunu savundu. Erivan yönetimi, Zengezur üzerinden Azerbaycan’a özel statülü bir geçiş hakkı verilmesini egemenlik ihlali olarak değerlendirdi. Bu nedenle Ermenistan tarafı, bölgede gümrük ve sınır kontrollerinin kendi yetkisi altında yapılmasında ısrarcı oldu.

2021 ve 2022 yıllarında taraflar arasında yürütülen müzakerelerde zaman zaman ilerleme sağlansa da sınır çizgisi, gümrük prosedürleri ve güvenlik konularındaki anlaşmazlıklar çözüme kavuşmadı. Rusya, Üçlü Bildiri’de yer alan ulaşım maddesinin uygulanmasını kolaylaştırmak amacıyla taraflar arasında ara bulucu rolünü sürdürdü; ancak Ukrayna Savaşı sonrasında Moskova’nın bölgedeki etkinliği kısmen azaldı.

Azerbaycan ise bu süreçte kendi topraklarında Zengezur Koridoru’na bağlanacak altyapı çalışmalarını hızlandırdı. Horadiz’den başlayıp Aras Nehri boyunca Nahçıvan sınırına ulaşacak demiryolu ve otoyol projeleri başlatıldı. Bu projeler hem lojistik hem de siyasi açıdan koridorun hayata geçirilmesi iradesini ortaya koydu.

Ermenistan tarafında ise kamuoyunun önemli bir bölümü Zengezur üzerinden verilecek özel statülü bir geçişin ileride ülke toprak bütünlüğünü tehdit edebileceği yönünde endişeler dile getirdi. Bu nedenle Erivan yönetimi, projeye yalnızca “bölgesel ulaştırma hatlarının açılması” çerçevesinde yaklaşmaya devam etti.

^{Zengezur Koridoru: Ermenistan mı, İran mı? (GZT)}

Bölgesel ve Uluslararası Aktörlerin Tutumu

Türkiye

Türkiye, Zengezur Koridoru’nu bölgesel entegrasyon, ekonomik iş birliği ve Türk dünyası ile kesintisiz kara bağlantısının tesisi açısından stratejik bir proje olarak görmektedir. Ankara, koridorun açılmasının hem Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ulaşım sürelerini kısaltacağını hem de Orta Asya’ya uzanan ticaret ve enerji hatlarının güvenliğini artıracağını savunmaktadır.

Rusya

Rusya, Üçlü Bildiri’nin garantörü olarak Zengezur Koridoru sürecinde merkezî bir rol üstlenmektedir. Moskova, hattın güvenliğinin Rus sınır muhafızları tarafından sağlanmasını öngörmektedir. Ancak bölgedeki güç dengeleri ve Batı’nın artan ilgisi, Rusya’nın pozisyonunu dikkatli ve dengeli bir şekilde sürdürmesine neden olmaktadır.

İran

İran, koridorun hayata geçirilmesiyle kendi topraklarının bölgesel ticaret yollarındaki öneminin azalabileceği endişesini taşımaktadır. Tahran, Ermenistan ve dolayısıyla Rusya ile kara sınırının korunmasını stratejik bir öncelik olarak görmekte ve bu nedenle koridor planına temkinli yaklaşmaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

ABD, süreci kendi çıkarları temelinde değerlendirmekte ve koridorun bölgesel dengeler üzerindeki etkilerini yakından izlemektedir. Washington, özellikle bölgedeki ulaşım ve enerji hatlarının çeşitlenmesinin, Rusya ve İran’ın etkisini azaltabileceğini düşünmektedir. Bazı kaynaklara göre ABD, Zengezur bölgesinin 100 yıllığına kiralanması yönünde bir teklif sunmuş, bu öneri Azerbaycan ve Ermenistan tarafından farklı tepkilerle karşılanmıştır.

Avrupa Birliği (AB)

AB, Güney Kafkasya’daki ulaştırma projelerine genel olarak ekonomik entegrasyonu artırıcı fırsatlar olarak yaklaşmaktadır ancak Zengezur Koridoru’nda tarafların egemenlik hassasiyetlerini gözeten bir çözümü desteklemektedir.

Koridoru’un Türk Dünyası Üzerindeki Önemi

Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ı Nahçıvan üzerinden Türkiye ve Orta Asya’ya bağlayarak Türk dünyasında ekonomik, enerji, kültürel ve siyasi entegrasyonu güçlendirmeyi amaçlayan stratejik bir projedir. Lojistikte alternatif güzergâh sunan bu hat, ticareti hızlandırmanın yanı sıra bölgesel iş birliği ve bütünleşme hedeflerinin merkezinde yer almaktadır.

^{Zenzegur Koridoruyla Türk Dünyası Birbirine Bağlanmış Olacak (TRT)}

Jeopolitik Boyut

Zengezur Koridoru, Türk dünyası ülkeleri arasında kesintisiz kara ve demir yolu bağlantısı sağlayarak Avrasya’nın güç dengelerini etkileme potansiyeline sahiptir. Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan arasında doğrudan lojistik ağ kurulması, Rusya ve İran üzerinden geçen geleneksel transit yollarına alternatif sunmaktadır. Bu durum, Türk devletlerinin jeopolitik manevra alanını genişletmekte ve bölgesel bağımsızlığı pekiştirmektedir.

Ekonomik ve Ticari Etkiler

Koridorun devreye girmesiyle Türk dünyası ülkeleri arasındaki taşımacılık maliyetlerinin düşmesi, lojistik sürelerin kısalması ve ticaret hacminin artması beklenmektedir. Türkiye ile Orta Asya Türk Cumhuriyetleri arasındaki dış ticaretin bu hat üzerinden gerçekleşmesi hem maliyet hem de güvenlik açısından mevcut güzergâhlara kıyasla daha avantajlıdır. Tarım ürünlerinden sanayi mallarına, enerji ekipmanlarından savunma sanayii ürünlerine kadar geniş bir yelpazede ticaret akışının hızlanacağı öngörülmektedir.

Enerji ve Altyapı Bağlantıları

Koridor, enerji nakil hatları için de stratejik bir güzergâhtır. Türkiye–Azerbaycan enerji iş birliği kapsamında TANAP ve Bakü–Tiflis–Ceyhan gibi projelerle edinilen tecrübeler, Zengezur üzerinden yeni enerji hatlarının inşasına imkân tanıyabilir. Bu sayede Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin enerji kaynakları, Türkiye üzerinden Avrupa’ya daha kısa sürede ulaştırılabilir. Bu da enerji güvenliği açısından bölgesel avantaj sağlar.

Kültürel ve Siyasi Entegrasyon

Zengezur Koridoru, yalnızca ticari ve lojistik avantajlar sağlamakla kalmayıp Türk dünyası ülkeleri arasında fiziki entegrasyonu güçlendiren en önemli projelerden biridir. Bu entegrasyon, Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) çatısı altında yürütülen çok boyutlu iş birliği stratejisinin somut bir ayağını oluşturmaktadır. Koridorun açılmasıyla birlikte Türk dünyası coğrafyasındaki başkentler arasında kara ve demir yolu üzerinden doğrudan bağlantı kurulabilecektir. Bu durum, ekonomik ilişkilerin yanı sıra insan hareketliliğini de hızlandıracaktır.

Kültürel boyutta, koridor sayesinde Türk devletleri arasında öğrenci ve akademisyen değişim programlarının daha düşük maliyet ve daha kısa süreyle gerçekleşmesi mümkün olacaktır. Bu, mevcutta TDT ve üye ülkelerin Yükseköğretim Kurumları aracılığıyla yürüttüğü ortak lisans, yüksek lisans ve doktora programlarının genişlemesine imkân tanıyacaktır.

Bunun yanı sıra koridor, kültür ve sanat etkinliklerinin daha düzenli ve geniş katılımlı şekilde yapılmasına olanak tanıyacaktır. Ulaştırma altyapısındaki iyileşmelerin kültürel etkinliklere katılım oranını artırdığı; örneğin müzik festivalleri, tiyatro turneleri, sergiler ve edebiyat günleri gibi faaliyetlerin daha kolay organize edilebildiği belirtilmektedir. Böylece Türk dünyasının farklı bölgelerinde düzenlenen Nevruz kutlamaları, Türkçe şiir festivalleri ve geleneksel spor müsabakaları gibi etkinliklere katılım hem nitelik hem de nicelik açısından güçlenecektir.

Siyasi entegrasyon açısından bakıldığında Zengezur Koridoru, Türk devletleri arasında diplomatik temasların ve üst düzey ziyaretlerin kolaylaşmasını sağlayarak kurumsal iş birliğini derinleştirecek bir altyapı sunmaktadır.

Azerbaycan–Türkiye İlişkileri Bağlamı

Zengezur Koridoru, Azerbaycan–Türkiye ilişkilerinde 1990’lardan itibaren resmî söylemde yer bulan “tek millet, iki devlet” anlayışını, somut ve sürdürülebilir bir altyapı projesine dönüştürmektedir. 1991’de Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından iki ülke arasında siyasi, kültürel ve ekonomik alanlarda hızla gelişen ilişkiler, 2000’li yıllardan itibaren stratejik ortaklık düzeyine taşınmıştır. 2010’da imzalanan Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardım Anlaşması ile güvenlik, savunma, enerji ve ulaştırma alanlarındaki iş birliği çerçevesi resmiyet kazanmış; Zengezur Koridoru ise bu anlaşmaların sahadaki en somut yansıması olarak öne çıkmıştır.

Koridorun açılması, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin Azerbaycan’ın ana karasıyla kara yolu üzerinden doğrudan bağlanmasını sağlayarak Türkiye’ye de jeostratejik avantaj kazandıracaktır. Bu hat sayesinde Türkiye, Ermenistan veya İran üzerinden transit geçişe ihtiyaç duymadan Azerbaycan’a ve oradan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’ne ulaşabilecektir. Böylece hem ticari hem de siyasi ilişkilerde kesintisiz ve güvenli bir ulaşım hattı oluşacaktır.

İlham Aliyev döneminde Türkiye, Azerbaycan’ın jeopolitik ana ortağı olarak konumlandırılmış; bu ortaklık sadece diplomatik beyanlarla değil; altyapı, enerji ve savunma projeleriyle de pekiştirilmiştir. Zengezur Koridoru, bu iş birliğinin “altyapı temeli” olarak görülmekte ve iki ülke arasındaki karşılıklı bağımlılık düzeyini artıran bir faktör olarak değerlendirilmektedir.

Ekonomik açıdan bakıldığında, koridor üzerinden gerçekleşecek ticaret, hem iki ülke arasındaki mevcut dış ticaret hacmini büyütecek hem de Türkiye’nin Orta Asya pazarındaki payını artıracaktır. Bu hattın devreye girmesiyle lojistik maliyetlerin düşmesi, taşımacılık sürelerinin kısalması ve güvenlik risklerinin azalması beklenmektedir. Türkiye’nin ihracat ürünleri arasında tekstil, makine, elektronik ve gıda öne çıkarken Azerbaycan’ın Türkiye’ye enerji ve petrokimya ürünleri ihracatı, koridor sayesinde daha hızlı ve verimli yapılabilecektir.

Askerî ve güvenlik boyutunda ise koridor, iki ülkenin savunma sanayi iş birliklerinin lojistik altyapısını güçlendirecektir. 2020 Karabağ Savaşı sonrasında imzalanan Şuşa Beyannamesi, Türkiye–Azerbaycan askerî iş birliğini derinleştirerek koridorun güvenliği konusunu ortak bir stratejik hedef hâline getirmiştir. Bu güvenlik iş birliği Güney Kafkasya’daki genel istikrarın sağlanmasına hizmet edecek bir mekanizma olarak değerlendirilmektedir.

Enerji alanında da Zengezur Koridoru kritik bir rol oynamaktadır. Zengezur koridoru, TANAP ve Bakü–Tiflis–Ceyhan gibi mevcut enerji projeleriyle entegre edilerek Türkiye ile Azerbaycan arasındaki enerji nakil kapasitesini artırabilecektir. Bu, hem iki ülkenin enerji güvenliğini güçlendirecek hem de Orta Asya’daki Türk Cumhuriyetlerinin enerji kaynaklarının Batı pazarlarına erişimini kolaylaştıracaktır.

Güncel Durum

Zengezur Koridoru, hâlen taraflar arasındaki müzakerelerin en kritik konularından biridir. Azerbaycan ve Türkiye, projenin bir an önce hayata geçirilmesini savunurken Ermenistan ise projeyi kendi egemenlik anlayışı çerçevesinde şekillendirmek istemektedir. 2025 itibarıyla, Azerbaycan tarafında inşaat çalışmaları hızla ilerlerken Ermenistan topraklarında hattın güzergâhı ve idari statüsü konularında somut bir mutabakat sağlanamamıştır. Diplomatik temaslar, Avrupa Birliği ve ABD ara buluculuğunda farklı formatlarda devam etmekte ancak taraflar arasındaki güven sorunu ve jeopolitik rekabet, süreci zorlaştırmaktadır.

Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması (2025) ve Zengezur Koridoru

ABD Başkanı Trump, 8 Ağustos 2025 tarihinde Beyaz Saray'da Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'ı ağırlayacağını ve uzun yıllardır savaşan bu iki ülkenin arasındaki savaşı bitireceğini ifade etmiştir. Bu tarihte Washington DC’deki Beyaz Saray’da, Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında barış anlaşması yapılmıştır. Bu barış imza törenine Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve ABD Başkanı Donald Trump katılmıştır. Bu anlaşma, taraflar arasındaki toprak ve sınır anlaşmazlıklarının kesin olarak çözüme kavuşturulmasını, diplomatik ilişkilerin yeniden kurulmasını ve Güney Kafkasya’da ulaşım ile ekonomik iş birliğinin güçlendirilmesini amaçlamaktadır.

^{Beyaz Saray'daki Zirvede Azerbaycan ile Ermenistan "Barış İçin" Ortak Deklarasyona İmza Atarken (AA)}

Zengezur Koridoru ise Washington’da imzalanan Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması ile hem isim hem de işleyiş bakımından yeni bir kimlik kazanmıştır. Anlaşma kapsamında koridor, ABD tarafından “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) olarak adlandırılmış ve yalnızca kara ve demir yolu geçişini değil, aynı zamanda petrol ve doğal gaz boru hatları ile fiber optik iletişim altyapısını da içeren çok yönlü bir ulaşım ve enerji hattı olarak yeniden tanımlanmıştır. Bu yeni düzenlemeyle koridorun işletme hakkı belirli bir süre için ABD merkezli bir şirkete verilmiş, işletme imtiyazlarının alt kiralama yoluyla üçüncü taraflara devredilebilmesi hükme bağlanmıştır. Böylece Zengezur Koridoru, taraflar arasındaki teknik tanım farklılıklarını aşarak uluslararası yatırım, enerji ve ticaret entegrasyonunu hedefleyen, siyasi ve ekonomik bir proje kimliğine bürünmüştür.