İran-Rusya Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması, İran İslam Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasında uzun vadeli işbirliğini düzenleyen kapsamlı bir devletlerarası anlaşmadır. Anlaşma, 17 Ocak 2025 tarihinde Moskova’da Kremlin Sarayı’nda imzalanmış, Nisan 2025’te Rusya Federal Meclisi’nin, 21 Mayıs 2025’te ise İran Meclisi’nin onayıyla yasallaşmıştır. 2 Ekim 2025 itibarıyla resmen yürürlüğe girmiştir.

^{Moskova’da Kremlin Sarayı’nda İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 17 Ocak 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Anlaşma 20 yıl süreyle geçerlidir ve taraflardan biri sona erdirme niyetini en az bir yıl önceden bildirmediği sürece beşer yıllık dönemlerle otomatik olarak uzatılacaktır. Anlaşma toplam 47 maddeden oluşmaktadır ve siyasi, ekonomik, askeri, güvenlik, kültür, bilim, çevre, enerji ve ulaşım gibi birçok alanda işbirliği öngörmektedir.

Taraflar, anlaşmayı “kapsamlı, uzun vadeli ve stratejik” nitelikte tanımlamış, iki ülke arasındaki ilişkilerin kurumsal ve hukuki altyapısını güçlendirme hedefini vurgulamıştır. Anlaşma, iki ülke arasında yirminci yüzyılda imzalanmış olan 1921 tarihli İran-Sovyet Dostluk Antlaşması, 1940 tarihli Ticaret ve Seyrüsefer Antlaşması ve 2001 tarihli Karşılıklı İlişkiler ve İşbirliği İlkeleri Antlaşması ile tarihsel süreklilik içinde ele alınmıştır.

Bu çerçevede, anlaşma iki ülke ilişkilerinin yeni bir düzeye taşınması, uluslararası hukuk çerçevesinde karşılıklı egemenlik, toprak bütünlüğü ve iç işlerine karışmama ilkelerine dayalı uzun vadeli işbirliği hedefiyle hazırlanmıştır.

Müzakere ve İmza Süreci

İran ile Rusya arasında kapsamlı stratejik ortaklık anlaşması hazırlıkları 2021 yılından itibaren başlatılmıştır. Bu süreç, iki ülke arasında daha önce imzalanan 2001 tarihli “Karşılıklı İlişkiler ve İşbirliği İlkeleri Antlaşması”nın yenilenmesi ve genişletilmesi amacıyla yürütülmüştür.

^{Kremlin Sarayı’nda İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 17 Ocak 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Anlaşmanın imza töreni, 17 Ocak 2025 tarihinde Moskova’daki Kremlin Sarayı’nda gerçekleştirilmiştir. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin törende hazır bulunmuş ve anlaşmayı imzalamıştır. İmzanın ardından iki lider ortak bir basın toplantısı düzenlemiştir.

Rusya Devlet Başkanı Putin, imza töreninde anlaşmayı “uzun vadede ikili işbirliğini derinleştiren” bir belge olarak nitelendirmiş, ekonomik ve stratejik alanlarda yeni fırsatlar doğurduğunu ifade etmiştir. İran Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan ise ilişkilerin yeni bir döneme girdiğini, özellikle ticaret alanında genişleme hedeflediklerini belirtmiştir.

Kremlin tarafından yapılan açıklamada, anlaşmanın “askeri-siyasi ve ticari-ekonomik ilişkileri güçlendireceği” bildirilmiştir. Ayrıca anlaşmanın hazırlanma sürecinde 2001 anlaşmasının temel alınarak kapsamın daha da genişletildiği vurgulanmıştır.

Anlaşmanın imzalanmasından kısa bir süre sonra, İran ve Rusya arasındaki ekonomik ilişkilerde doğrudan ulusal para birimlerinin kullanımı, ödeme sistemlerinin entegrasyonu ve Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru projelerinin ele alınması gibi başlıklar gündeme gelmiştir.

Meclis ve Onay Süreçleri

Rusya ile İran arasında imzalanan Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması, imza töreninden sonra her iki ülkenin yasama organlarında onay sürecinden geçmiştir. Öncelikle Rusya’da Devlet Duması anlaşmayı Nisan 2025’te kabul etmiş, ardından Federasyon Konseyi de aynı doğrultuda onay vermiştir. Böylece Rusya tarafında gerekli yasal prosedürler tamamlanmıştır.

^{Rusya ile "Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması"nı onaylayan İran Meclisi, 21 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)}

İran’da ise anlaşma 21 Mayıs 2025 tarihinde Meclis Genel Kurulu’nda onaylanmıştır. İran Meclis Haber Ajansı (ICANA) tarafından yapılan açıklamada, söz konusu anlaşmanın askeri savunma, terörle mücadele, ekonomi, ticaret, enerji, ulaşım, tarım ve kültür gibi birçok alanda kapsamlı işbirliği içerdiği belirtilmiştir. İran Meclisi’nde kabul edilen anlaşma, daha önce Rusya tarafından onaylandığı için yürürlüğe giriş süreci tamamlanmaya yaklaşmıştır.

Anlaşmanın yürürlüğe girmesi, tarafların ilgili iç prosedürlerini tamamladıklarını birbirlerine yazılı olarak bildirmelerinden otuz gün sonra gerçekleşmiştir. Bu süreç sonunda, İran Dışişleri Bakanlığı 2 Ekim 2025 tarihinde anlaşmanın resmen yürürlüğe girdiğini açıklamıştır. Aynı gün Rusya Dışişleri Bakanlığı da yaptığı duyuruda, gelişmeyi “devletler arası ilişkilerde önemli bir dönüm noktası” olarak nitelendirmiştir. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi, İran’a yönelik Birleşmiş Milletler yaptırımlarının yeniden devreye sokulmasının hemen ardından gerçekleşmiştir.

Anlaşmanın Temel Maddeleri

İran-Rusya Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması toplam kırk yedi maddeden oluşmaktadır. Maddeler siyasi, güvenlik, ekonomik, enerji, kültürel ve çevresel alanlarda geniş kapsamlı düzenlemeler içermektedir.

• Güvenlik ve Savunma: Taraflar, ortak askeri ve güvenlik tehditlerine karşı işbirliği yapmayı, askeri tatbikatlar düzenlemeyi, askeri personel değişimlerini ve askeri-teknik işbirliğini geliştirmeyi taahhüt etmiştir. Anlaşmaya göre, taraflardan birine saldırı olduğunda diğer taraf saldırgan ülkeye destek vermemeyi kabul etmiştir. Ayrıca, tarafların topraklarının ayrılıkçı hareketler veya diğer tarafın güvenliğini tehdit eden faaliyetler için kullanılmasına izin verilmeyeceği belirtilmiştir.

• Terörle Mücadele ve Güvenlik: Anlaşmada, uluslararası terörizm, aşırılık, organize suç, insan kaçakçılığı, uyuşturucu ticareti ve kara para aklama ile mücadele konusunda işbirliği öngörülmüştür. Tarafların INTERPOL ve diğer uluslararası kuruluşlar aracılığıyla eşgüdüm sağlaması kararlaştırılmıştır.

• Ekonomi ve Finans: İki ülkenin ulusal para birimleriyle ticaret yapması, bağımsız bir ödeme sistemi kurulması ve bankalar arası işbirliğinin geliştirilmesi hükme bağlanmıştır. Serbest ve özel ekonomik bölgelerde karşılıklı yatırım yapılması, ortak finansal ürünlerin geliştirilmesi ve uluslararası tek taraflı yaptırımlara karşı ortak hareket edilmesi de anlaşmanın temel maddeleri arasındadır.

• Enerji ve Ulaşım: Doğalgaz, petrol ve barışçıl nükleer enerji alanlarında uzun vadeli ortak projeler planlanmıştır. Nükleer santral inşası dahil olmak üzere enerji sektöründe işbirliği maddeler arasında yer almıştır. Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru’nun geliştirilmesi, demiryolu, deniz ve hava taşımacılığında koordinasyon ve yeni lojistik hatların oluşturulması öngörülmüştür.

• Tarım ve Çevre: Tarım, gıda güvenliği, bitki sağlığı ve veterinerlik alanlarında ortak çalışmalar yapılması kararlaştırılmıştır. Hazar Denizi’nin barış ve işbirliği alanı olarak korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı anlaşmada yer alan başlıklar arasındadır.

• Sağlık ve Bilim: Anlaşmada, epidemiyoloji, bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi, sağlık sistemlerinin geliştirilmesi ve tıp alanında ortak projeler yapılması kararlaştırılmıştır. Ayrıca uzay araştırmaları, bilgi güvenliği ve dijital teknolojilerde işbirliği maddeler arasında yer almıştır.

• Kültür, Eğitim ve Medya: Tarafların resmi dillerinin ve kültürlerinin tanıtılması, kültür merkezlerinin kurulması, öğrenci ve akademisyen değişimi öngörülmüştür. Medya alanında işbirliği, dezenformasyon ve olumsuz propaganda ile ortak mücadele taahhüt edilmiştir. Gençlik, spor ve turizm alanlarında ortak etkinlikler düzenlenmesi de anlaşmaya dahil edilmiştir.

• Uluslararası İşbirliği: Birleşmiş Milletler, Şanghay İşbirliği Örgütü, BRICS ve diğer uluslararası örgütlerde tarafların eşgüdümlü hareket etmesi kararlaştırılmıştır. Tek taraflı yaptırımlara karşı ortak tavır geliştirilmesi, çok kutuplu dünya düzeninin desteklenmesi ve uluslararası barış ile güvenliğin korunması anlaşmanın ana hükümleri arasında yer almıştır.

Anlaşmanın Yürürlüğe Girmesi

İran-Rusya Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması, 2 Ekim 2025 tarihinde resmi olarak yürürlüğe girmiştir. İran Dışişleri Bakanlığı yaptığı yazılı açıklamada bu gelişmeyi iki ülke ilişkilerinde bir dönüm noktası olarak tanımlamış, anlaşmanın dostane ilişkilerin farklı alanlarda daha üst seviyeye çıkarılmasına hizmet edeceğini belirtmiştir. Aynı gün Rusya Dışişleri Bakanlığı da anlaşmanın yürürlüğe girmesini “önemli bir dönüm noktası” şeklinde nitelendirmiş ve çok kutuplu uluslararası düzende ortak çabaların güçlendirileceğini açıklamıştır.

Eylül 2025’te Çin’in Tianjin kentinde düzenlenen 25. Şanghay İşbirliği Örgütü Zirvesi’nde İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bir araya gelmiş, anlaşmanın uygulanmasına ilişkin mutabakatlarını yinelemişlerdir. Zirvede taraflar, anlaşmanın yalnızca imzalanmakla kalmayıp kapsamlı şekilde hayata geçirilmesi için ortak çabaların yoğunlaştırılması gerektiğini vurgulamışlardır.

İran Dışişleri Bakanlığı, anlaşmanın yürürlüğe girmesinden bir gün sonra yaptığı açıklamada, belgenin savunma, enerji, finans, tarım, bilim ve teknoloji dahil olmak üzere geniş alanlarda işbirliği için açık bir çerçeve sunduğunu ifade etmiştir. Ayrıca, anlaşmanın uluslararası barış ve güvenliğe katkıda bulunacak mekanizmalar oluşturduğuna ve Birleşmiş Milletler Şartı’nın ilkelerine dayalı çok taraflılığı desteklediğine dikkat çekilmiştir.

Rusya tarafından yapılan açıklamada da anlaşmanın bölgede istikrarın güçlendirilmesine hizmet edeceği, ortak tehditlere ve zorluklara karşı koordineli hareket edileceği bildirilmiştir. Özellikle güvenlik, ekonomi ve diplomasi alanlarında taraflar arasındaki eşgüdümün artacağı ifade edilmiştir.

Bu gelişmeler çerçevesinde, anlaşmanın yürürlüğe girmesi tarafların ortak açıklamaları, diplomatik temaslar ve resmi törenlerle kutlanmıştır. İran ve Rusya, anlaşmayı uzun vadeli ve stratejik bir tercih olarak nitelendirmiş ve karşılıklı ilişkilerin kalıcı kurumsal yapıya kavuşturulduğunu teyit etmiştir.