Enerji teşvikleri, devletlerin veya yetkili kurumların, enerji sektöründe belirlenen stratejik, ekonomik ve çevresel hedeflere ulaşabilmek için yatırımcılara, işletmelere ve bireylere sunduğu finansal, idari ve teknik destek mekanizmalarıdır. Bu teşviklerin temel işlevi, enerji yatırımlarının önündeki mali ve bürokratik engelleri azaltarak, sektörün gelişimini hızlandırmak ve toplumun uzun vadeli enerji ihtiyacını güvence altına almaktır.

Enerji teşviklerinin başlıca amaçları arasında yenilenebilir enerji kaynaklarının daha geniş ölçekte kullanılması, enerji verimliliğinin artırılması, fosil yakıt tüketiminin kademeli olarak azaltılması ve çevresel sürdürülebilirliğin desteklenmesi yer alır. Bu tür politikalar aynı zamanda iklim değişikliği ile mücadele, sera gazı emisyonlarının sınırlandırılması ve temiz enerji teknolojilerinin yaygınlaştırılması açısından da önemli bir rol üstlenir.

Türkiye’de enerji teşvikleri, ülkenin enerji arz güvenliğini güçlendirmek, dışa bağımlılığı azaltmak, yerli ve milli kaynaklara dayalı enerji üretimini geliştirmek ve karbon emisyonlarını sınırlamak gibi stratejik önceliklere göre şekillendirilmiştir.Bu kapsamda sağlanan destekler, yatırım projelerinin daha düşük maliyetlerle gerçekleştirilmesine imkân verir ve enerji sektöründeki yatırımların ekonomik uygulanabilirliğinin güçlendirilmesine katkı sağlar.

Teşvikler farklı türlerde sunulabilmektedir. Bunlar arasında doğrudan mali destek sağlayan hibeler, vergi muafiyetleri ve indirimleri, düşük faizli kredi olanakları, üretilen elektriğin belirli bir süre için devlet tarafından alım garantisi kapsamında değerlendirilmesi ve yatırım alanı tahsisi gibi uygulamalar bulunur. Ayrıca bazı durumlarda, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi, teknoloji transferinin teşvik edilmesi ve uluslararası yatırımcıların sektöre ilgisinin artırılması için özel programlar da devreye alınmaktadır. Bu çerçevede enerji teşvikleri, yalnızca ekonomik birer araç olmanın ötesinde, uzun vadeli enerji politikalarının uygulanmasını sağlayan, çevresel hedeflerle uyumlu bir stratejik yönlendirme mekanizması olarak değerlendirilmektedir.

Türkiye'de Enerji Teşvik Sisteminin Genel Çerçevesi

Türkiye’de enerji yatırımlarına yönelik teşvikler, temel olarak Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından koordine edilmekte olup, çeşitli kanunlar, yönetmelikler ve Cumhurbaşkanı kararları çerçevesinde yürütülmektedir. Bu düzenlemeler, ülkenin enerji arz güvenliğini güçlendirmek, yerli ve yenilenebilir kaynak kullanımını artırmak, dışa bağımlılığı azaltmak ve çevresel sürdürülebilirliği desteklemek amacıyla şekillendirilmiştir.

Sistemin ana omurgasını, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen Yatırım Teşvik Sistemi oluşturmaktadır. Bu sistem, yatırımın türüne, büyüklüğüne, kullanılan teknolojiye ve yapıldığı coğrafi bölgeye göre farklı destek mekanizmaları sunar. Enerji yatırımları söz konusu olduğunda teşvikler genellikle dört ana kategori altında değerlendirilir:

Genel Yatırım Teşvik Sistemi

Bu sistem, belirli şartları karşılayan ve diğer özel teşvik kategorilerine girmeyen enerji yatırımlarına uygulanır. Özellikle lisanslı hidroelektrik santrali (HES) ve jeotermal enerji santrali (JES) projeleri bu kapsamda değerlendirilmektedir. Sağlanan destekler arasında Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti gibi doğrudan maliyet düşürücü unsurlar öne çıkar.

Bölgesel Yatırım Teşvik Sistemi

Türkiye’nin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyine göre altı farklı bölgeye ayrıldığı bu sistemde, daha az gelişmiş bölgelerde yapılan yatırımlar daha yüksek oranda desteklenmektedir. Enerji sektöründe özellikle lisanssız güneş enerjisi santralleri (GES) ve rüzgâr enerjisi santralleri (RES) bu sistem kapsamında öncelikli olarak desteklenir. Destekler, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği ve yatırım yeri tahsisi gibi kalemleri kapsar.

Öncelikli Yatırım Teşvikleri

Bu kategoride, ülke ekonomisi için stratejik öneme sahip, teknoloji ve katma değer potansiyeli yüksek yatırımlar ele alınır. Enerji alanında özellikle enerji verimliliğini artırmaya yönelik projeler, atık ısıdan elektrik üretimi (kojenerasyon) ve yenilenebilir enerji ekipmanlarının imalatı gibi yatırımlar bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu teşvikler, genel veya bölgesel desteklere kıyasla farklı koşullar içermektedir.

Stratejik Yatırım Teşvikleri

Stratejik yatırımlar, ithalata bağımlılığı yüksek olan ürünlerin yurt içinde üretilmesini ve büyük ölçekli, ileri teknoloji gerektiren projelerin desteklenmesini hedefler. Enerji sektöründe bu kategoriye örnek olarak nükleer enerji santrali yatırımları verilebilir. Bu tür yatırımlar için vergi indirimleri, sigorta primi destekleri, faiz veya kâr payı destekleri gibi kapsamlı teşvik mekanizmaları devreye alınır.

Bu dört ana kategori, Türkiye’de enerji teşvik sisteminin yapısal çerçevesini ortaya koymakta ve hem yerli hem de yabancı yatırımcıların enerji alanındaki projelerine yönelik uygulanabilirlik koşullarını belirlemektedir. Ayrıca sistem, yalnızca ekonomik açıdan değil, aynı zamanda çevresel sürdürülebilirlik ve teknolojik dönüşüm hedefleriyle de uyumlu bir politika aracı olarak değerlendirilmektedir.

Yatırım Teşvik Belgesi ve Sağlanan Destek Unsurları

Türkiye’de enerji sektöründe devlet desteklerinden yararlanabilmek için izlenmesi gereken temel adım, yatırım harcamalarına başlamadan önce Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen Elektronik Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi (E-TUYS) üzerinden bir Yatırım Teşvik Belgesi (YTB) alınmasıdır. Bu belge, yatırımın hangi kapsamda değerlendirileceğini, yatırımcıların hangi destek unsurlarından ne ölçüde faydalanabileceğini ve sağlanacak teşviklerin çerçevesini belirler. YTB, yatırımın hukuki çerçevede güvence altına alınmasına katkı sağlamakta ve devlet desteklerinin uygulanmasında düzenleyici bir rol üstlenmektedir.

Enerji sektöründe YTB kapsamında sunulan başlıca destek unsurları şu şekilde özetlenebilir:

Katma Değer Vergisi (KDV) İstisnası

Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında yurt içinden veya yurt dışından temin edilecek yatırım malı makine ve teçhizat için Katma Değer Vergisi ödenmemesi sağlanır. Bu uygulama, yatırımın başlangıç maliyetlerini düşürerek projelerin daha hızlı hayata geçirilmesine katkıda bulunur.

Gümrük Vergisi Muafiyeti

Belge kapsamında yurt dışından ithal edilecek makine ve teçhizat için gümrük vergisinden muafiyet tanınır. Özellikle enerji santrallerinde kullanılan yüksek maliyetli teknolojik ekipmanlar açısından bu destek, yatırımcıların finansal yükünü önemli ölçüde azaltır.

Vergi İndirimi ve Yatırıma Katkı Oranı (YKO)

Yatırım için yapılan harcamaların belirli bir oranı, yatırımcının ödeyeceği kurumlar veya gelir vergisinden indirilebilir. Bu orana Yatırıma Katkı Oranı (YKO) adı verilir ve yatırımın yapıldığı bölgeye, sektörün stratejik önemine ve teşvik sisteminin türüne göre değişiklik gösterir. Enerji yatırımları için bu oran genellikle %30 ile %50 arasında değişmekte olup, özellikle az gelişmiş bölgelerde yatırım yapan girişimciler daha yüksek oranda vergi avantajından yararlanabilmektedir.

Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği

Yatırım kapsamında oluşturulan yeni istihdam için ödenmesi gereken sigorta priminin işveren hissesinin belirli bir süre boyunca devlet tarafından karşılanmasıdır. Bu süre, yatırımın yapıldığı coğrafi bölgeye göre 6 ila 10 yıl arasında değişir. Böylece hem yatırımcıların iş gücü maliyetleri düşürülür hem de bölgesel istihdamın artırılması hedeflenir.

Faiz veya Kâr Payı Desteği

Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında kullanılan kredilerin faiz veya kâr payının belirli bir kısmı devlet tarafından karşılanabilir. Bu destek, yatırımcıların finansman maliyetlerini azaltarak, projelerin sermaye yükünü hafifletir. Ancak öz tüketim amaçlı güneş enerjisi santrali (GES) ve rüzgâr enerjisi santrali (RES) gibi bazı yatırımlarda bu destek türü uygulanmamaktadır.

Yatırım Yeri Tahsisi

Hazine’ye ait araziler üzerinde uygun koşullarla yatırım yeri sağlanması, enerji yatırımları için önemli bir avantajdır. Bu uygulama, yatırımcıların arsa maliyetlerinden tasarruf etmesine imkân tanırken, aynı zamanda stratejik bölgelerde yatırımların önünü açar. Bu destek unsurları, enerji yatırımlarının ekonomik açıdan sürdürülebilirliğinin artırılmasına katkı sağlar. Bu destek unsurları, enerji yatırımlarının ekonomik açıdan sürdürülebilirliğinin artırılmasına katkı sağlar. Bu süreçler nedeniyle söz konusu yaklaşım, yalnızca yatırımların desteklenmesiyle sınırlı kalmamaktadır. Aynı zamanda Türkiye’nin enerji arz güvenliğini güçlendirme, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırma ve karbon emisyonlarını azaltma gibi uzun vadeli stratejik hedefleriyle uyumlu bir politika aracı olarak değerlendirilmektedir.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Göre Teşvikler

Türkiye’nin enerji politikalarının önemli bir unsuru, yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının yaygınlaştırılması ve bu alandaki yatırımların ekonomik açıdan teşvik edilmesidir. Bu çerçevede farklı enerji türlerine yönelik özel teşvik mekanizmaları geliştirilmiş, yatırımların niteliğine ve kullanım amacına göre ayrıntılı destek modelleri oluşturulmuştur.

Güneş Enerjisi Santrali (GES) Teşvikleri

Güneş enerjisi, Türkiye’de en hızlı büyüyen yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir ve devlet destekleri bakımından öncelikli alanlar arasında yer almaktadır. GES yatırımları, genellikle öz tüketim amaçlı lisanssız yatırımlar ve lisanslı veya ticari yatırımlar olmak üzere iki ana modelde teşvik edilmektedir.

Öz Tüketim Amaçlı Lisanssız GES Yatırımları

Sanayi tesisleri ve diğer işletmelerin kendi elektrik ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurdukları santraller bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu tür yatırımlar, “Öncelikli Yatırımlar” kapsamında ele alınır ve yatırımın bulunduğu bölgeye bakılmaksızın 4. bölge desteklerinden yararlanır. Eğer yatırım 4., 5. veya 6. bölgelerde yapılmışsa, ilgili bölgenin daha avantajlı destekleri uygulanır.

Desteklerden yararlanabilmek için bazı koşulların sağlanması gerekmektedir:

• Asgari Kapasite Şartı: 240 kW altındaki yatırımlar destek kapsamında değildir.
• Yerli Üretim Şartı: Kullanılacak panellerin hücrelerinin Türkiye’de üretilmiş olması ve taşıyıcı konstrüksiyon sistemlerinin yerli üretim olması zorunludur. Yurt dışından getirilecek paneller ve sistemler teşvik kapsamında değerlendirilmez.

Lisanslı veya Ticari Amaçlı GES Yatırımları

Elektrik üretimini ticari olarak şebekeye satmak amacıyla yapılan lisanslı yatırımlar “Hedef Yatırımlar” kapsamında ele alınır. Bu yatırımlarda da yerli üretim şartı geçerli olmakla birlikte, öz tüketim amaçlı projelere kıyasla daha sınırlı destekler sağlanır. Örneğin, vergi indirimi veya faiz desteği gibi bazı bölgesel destek unsurlarından yararlanılamamaktadır.

Rüzgâr Enerjisi Santrali (RES) Teşvikleri

Rüzgâr enerjisi yatırımları da güneş enerjisine benzer bir teşvik sistemi ile desteklenmektedir. İmalat sanayi işletmelerinin öz tüketim amaçlı olarak kuracağı lisanssız RES yatırımları, “Öncelikli Yatırımlar” kapsamında değerlendirilmekte ve 4. bölge teşviklerinden yararlandırılmaktadır. Bu yatırımlar için de yerli üretim şartı öne çıkar. Rüzgâr türbinlerinde kullanılan kanat ve kulelerin yurt içinde üretilmiş olması zorunludur. Ayrıca 1 Ocak 2026’dan itibaren yapılacak başvurularda bu zorunluluk genişletilerek, jeneratörün de yerli üretim olması koşulu aranacaktır.

Hidroelektrik (HES), Jeotermal (JES) ve Biyoenerji Teşvikleri

Hidroelektrik ve jeotermal enerji santrali yatırımları genellikle Genel Yatırım Teşvik Sistemi kapsamında desteklenmektedir. Bu kapsamda yatırımcılara KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti gibi temel mali avantajlar sağlanmaktadır.

Biyoenerji yatırımları da benzer şekilde desteklenmekte olup, özellikle biyokütle ve atıktan enerji üretimi tesisleri teşvik sisteminden faydalanabilmektedir. Bunun yanı sıra, sanayi tesislerinde atık ısı geri kazanımı yoluyla elektrik üreten kojenerasyon tesisleri, enerji verimliliğine katkı sağlaması nedeniyle “Öncelikli Yatırımlar” kapsamında değerlendirilmekte ve daha kapsamlı bölgesel desteklerden yararlanabilmektedir. Bu yapı sayesinde Türkiye’de yenilenebilir enerji yatırımları, hem yerli üretimin teşvik edilmesi, hem de enerji arz güvenliği ve çevresel sürdürülebilirliğin desteklenmesi açısından öncelikli bir konumda tutulmaktadır.

^{Rüzgar Enerjisi Santrali (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

Kurumsal Destek Programları ve Özel Teşvikler

Türkiye’de enerji yatırımlarına yönelik teşvikler yalnızca Yatırım Teşvik Sistemi ile sınırlı değildir. Bunun yanında çeşitli kamu kurumları, ulusal bütçelerinden veya uluslararası fonlardan yararlanarak enerji sektörüne özel destek programları yürütmektedir. Bu programlar, özellikle enerji verimliliği, yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması, kırsal alanlarda enerji erişiminin artırılması ve yenilikçi enerji teknolojilerinin geliştirilmesi gibi alanlarda çeşitlilik göstermektedir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Destekleri

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, enerji verimliliği ve karbon azaltımı konularında iki temel destek programı yürütmektedir:

• Verimlilik Artırıcı Proje (VAP) Desteği: Bu program, mevcut sanayi işletmelerinin enerji tüketimini azaltmaya ve süreçlerini daha verimli hale getirmeye yönelik projelere odaklanır. Ekipman değişimi, proses optimizasyonu ve atık ısı geri kazanımı gibi uygulamalar destek kapsamındadır.
• Enerji ve Karbon Azaltımı (EKA) Desteği: Belirli kriterlere göre enerji yoğunluğunu veya karbon emisyonlarını azaltan projeler bu destekten yararlanabilir.

KOSGEB Destekleri

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), KOBİ’lerin enerji maliyetlerini düşürmeye ve sürdürülebilir üretim kapasitelerini geliştirmeye yönelik destekler sunar. Destek kapsamı; enerji etütlerinin yapılması, verimsiz elektrik motorlarının yenilenmesi ve enerji yöneticisi istihdamı gibi giderleri kapsar.

Tarım ve Kırsal Alan Odaklı Destekler (TKDK ve KKYDP)

Enerji teşvikleri, tarım ve kırsal kalkınma politikaları ile de entegre edilmiştir:

• Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK): Avrupa Birliği’nin Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPARD) fonları aracılığıyla, tarımsal işletmelerin kendi elektrik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yenilenebilir enerji yatırımlarına (özellikle GES) hibe desteği sağlar.
• Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP): Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen bu program, kırsal alanlardaki yeni tesis yatırımları, modernizasyon ve kapasite artırımı projeleri için proje bedelinin %50’si oranında hibe sunar.

Diğer Finansman ve Destek Mekanizmaları

Yatırımcılar, doğrudan kamu kurumlarının yanı sıra, ulusal vakıflar ve uluslararası finansman programları aracılığıyla da desteklerden yararlanabilmektedir:

• Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV): Enerji verimliliği ve çevre teknolojileri projelerine, proje bütçesinin %50’sini aşmamak kaydıyla 1.000.000 USD’ye kadar geri ödemeli ve faizsiz kredi desteği sunar.
• Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı (TurSEFF): Avrupa Kalkınma Bankası destekli bu program, anlaşmalı bankalar aracılığıyla yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerine uygun koşullu krediler sağlar.
• TÜBİTAK Programları: Sanayi Ar-Ge (1501) ve KOBİ Ar-Ge (1507) programları kapsamında enerji teknolojilerinin geliştirilmesine yönelik yenilikçi projelere %75’e varan oranlarda hibe desteği verilmektedir.

Başvuru Süreçleri ve Genel Şartlar

Enerji teşviklerinden yararlanabilmek için izlenecek süreç, başvurulan programın niteliğine göre farklılık gösterir. Ancak genel kural olarak, Yatırım Teşvik Belgesi’ne dayalı destekler için yatırım harcamalarına başlamadan önce E-TUYS sistemi üzerinden başvuru yapılması zorunludur. Özellikle GES ve RES projelerinde yatırımcıların Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) veya ilgili dağıtım şirketleri ile yasal süreçlerini tamamlamaları gerekir. Başvuru sürecinde genellikle şu belgeler talep edilmektedir:

• Proje Onayı: TEDAŞ veya yetkili kurumlarca onaylanmış teknik proje,
• Bağlantı Anlaşması ve Çağrı Mektubu: Elektrik dağıtım şirketinden alınan, şebekeye bağlanabilirliğin teyidi,
• Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Belgesi: Belirli kapasitenin üzerindeki yatırımlar için “ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir” raporu,
• Lisans: Lisans gerektiren yatırımlar için EPDK tarafından verilmiş üretim lisansı.

Bu karmaşık süreçler nedeniyle birçok yatırımcı, başvuru ve izin prosedürlerinde hata riskini azaltmak ve süreci hızlandırmak amacıyla, anahtar teslim (EPC) firmaları ve teşvik danışmanlık şirketleri ile çalışmayı tercih etmektedir.