Yeni Camii, İstanbul’un Eminönü semtinde, Haliç girişinde yer alan, Osmanlı klasik mimarisinin son büyük külliyesinde bulunan camidir. Külliye; cami, hünkâr kasrı, arasta (Mısır Çarşısı), türbe, dârülkurrâ, sebil, çeşme ve sıbyan mektebinden oluşur. Daha sonra külliyeye kütüphane, muvakkithâne ve ilave türbeler ile çeşmeler eklenmiştir. Konumu itibarıyla deniz kıyısında ve liman bölgesinin önünde bulunması, yapıya hem stratejik hem de sembolik bir önem kazandırmıştır.

^{Yeni Cami (Anadolu Ajansı)}

Tarihçe

Yeni Camii’nin temeli 1597’de, III. Mehmed’in annesi Safiye Sultan’ın emriyle atıldı. Cami için seçilen Eminönü-Bahçekapı çevresi, o dönemde gümrüğe yakınlığıyla bilinen, Yahudi ve Hıristiyan mahallelerinin bulunduğu yoğun bir ticaret alanıydı.

İlk mimar Mimar Sinan’ın öğrencisi Davud Ağa, deniz seviyesindeki dolgu araziye kazıklar çaktırarak sağlam temeller attı. Onun vefatı üzerine görevi Dalgıç Ahmed Ağa devraldı. 1603’te III. Mehmed’in ölümü ve Safiye Sultan’ın Eski Saray’a çekilmesiyle inşaat yarım kaldı ve yapı uzun süre harap vaziyette kaldı.

1660 yangınının ardından IV. Mehmed’in annesi Hatice Turhan Sultan, yarım kalmış caminin yeniden inşasını üstlendi. Mimarbaşı Mustafa Ağa yönetiminde çalışmalar başladı ve cami 1663’te tamamlanarak açıldı. Açılış törenine padişah, devlet erkânı ve ulema katılmış, cami değerli hediyeler, halılar ve avizelerle donatılmıştır.

Mimari Özellikler

Yeni Camii’nin planı, Mimar Sinan’ın Şehzade Camii’nde uyguladığı şemanın geliştirilmiş bir biçimidir. Kareye yakın dikdörtgen harim, ortada 16,20–17,50 metre çapındaki ana kubbe ve dört yarım kubbe ile örtülüdür. Köşelerde küçük kubbelerle dörtgen şema tamamlanmıştır. Kubbe yapısı, klasik nizamı sürdürmekle birlikte daha sivri bir görünüm kazanmıştır. Dış mimaride piramidal yükseliş ve yan cephelerdeki iki katlı galeriler dikkati çeker.

Caminin kuzeyinde mukarnas başlıklı yirmi sütunun taşıdığı revaklarla çevrili avlu yer alır. Avlunun ortasında sekizgen planlı ve zarif işlemelere sahip şadırvan bulunmaktadır. Camiye üç kapıdan girilir; kapılar mermer işçiliğiyle dikkat çeker. Üçer şerefeli iki minare, son cemaat yeri revaklarının köşelerinde yükselir. Güneybatı avlu duvarında üç adet güneş saati ve kuşevleri görülmektedir.

^{Cami Kubbesi (Fotoğraf: Melahat Pamuk)}

İç Mekân ve Süslemeler

Caminin iç mekânı, XVII. yüzyıl İznik ve Kütahya üretimi çiniler, kalem işleri, ahşap ve mermer süslemelerle zenginleştirilmiştir. Duvarların alt katları çinilerle kaplı olup mavi, firuze, beyaz ve yeşil tonlar hâkimdir. Çinilerde karanfil, lale, narçiçeği gibi motifler ve servi ağacı tasvirleri yer alır. Kemerler, pandantifler ve kubbe yüzeyleri kalem işleriyle bezenmiştir.

Mihrab mukarnaslı niş formunda, minber ise ajurlu geometrik kompozisyonlara sahip zarif mermer işçiliğiyle öne çıkar. Hünkâr mahfili, çini panolar, sedef kakmalı kapılar ve renkli taş kakma panolarla süslenmiştir. Müezzin mahfilinde Kâbe tasvirli bir çini pano dikkat çekicidir.

^{Cami İç Mekan Süslemeleri (Fotoğraf: Melahat Pamuk)}

Külliye Unsurları

• Hünkâr Kasrı: Caminin güneydoğusunda yer alır. Üç katlı yapının üst katı valide sultan ve padişah için ayrılmıştır. Çini panolar, kalem işleri ve sedef kakmalı kapılarla süslenmiştir.
• Mısır Çarşısı (Arasta): “Valide Çarşısı” adıyla da bilinir. L biçimli planı ve 88 dükkânıyla Eminönü ticaret hayatının merkezlerinden biri olmuştur.
• Türbe: Caminin güneyinde, Hatice Turhan Sultan ve birçok Osmanlı hanedan mensubu burada gömülüdür. Türbe içi çiniler ve kalem işleriyle süslüdür.
• Dârülkurrâ ve Dârülhadis: Türbeye bitişik yapılarda medrese işlevi zamanla türbeye dönüşmüştür.
• Sebil ve Çeşme: 1663-64 tarihli olup mermer işçiliği ve çini kaplamalarıyla dönemin önemli örneklerindendir.
• Kütüphane: III. Ahmed tarafından 1724-1725’te türbenin önüne inşa edilmiştir.
• Muvakkithâne: 1813 tarihli olup kesme taş malzemeyle yapılmıştır.

Sonraki Dönemler ve Onarımlar

XIX. yüzyılda Galata Köprüsü’nün yapılmasıyla dış avlu surları ve çevresindeki yapılar yıkılarak külliyenin bütünlüğü bozuldu. 1904’te sıbyan mektebi kaldırıldı. Cami 1912-13 yıllarında, daha sonra da çeşitli dönemlerde tamir edilmiştir. 2000’li yıllarda hünkâr kasrı ve iç mekân süslemeleri kapsamlı bir restorasyondan geçirilmiştir.