Ağlı, Kastamonu’nun kuzeybatısında, ormanlık ve dağlık bir bölgede yer alan bir ilçedir. İlçe ekonomisi tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayalıdır. İlçede tarihi Ağlı Kalesi ve Toslu Tepe gibi doğal ve tarihi alanlar bulunmaktadır.

^{Ağlı (Ağlı Belediyesi)}

Tarih

Ağlı’nın yerleşim geçmişi arkeolojik buluntularla Prehistorik Çağlara (M.Ö. III. bin yıl) uzanır. Yazılı kaynaklar bu topraklarda M.Ö. 1100–700 arasında Paflagonyalıların egemenlik kurduğunu; onların Friglerin bir kolu olarak bölgeye adlarını verdiklerini gösterir. Bizans dönemi yerel yönetimleri uzun süre hâkimiyet sürmüş, 1106 yılında Danişmend Gazi komutasındaki beylik tarafından işgal edilmiş, 1292’de yerel beylerin Osmanlı devrine gönüllü katılımıyla Kastamonu yöresi Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına dâhil olmuştur.

Ağlı, antik kalıntılar arasında yer alan kalenin etrafında “Eski Pazar” adı verilen mevkide konumlanmış; yerleşimin merkezî bir noktaya taşınması 1905 yılında gerçekleştirilmiştir. 1918’de belediye teşkilatı kurulmuş, 9 Mayıs 1990’da kabul edilen 3644 sayılı kanunla 20 Mayıs 1990 tarihinde ilçe statüsüne yükseltilerek günümüzdeki idari yapısını almıştır.

Coğrafya ve İklim

Ağlı, Batı Karadeniz Bölgesi’nde Kastamonu il merkezine 56 km, Ankara’ya 300 km uzaklıktadır. 41° 16′ K, 33° 34′ D koordinatlarında; deniz seviyesinden ortalama 1100 m yükseklikte, dar bir vadinin tabanında konumlanmıştır. Kuzeyde Ilgaz Dağları’nın güney etekleri, doğuda Seydiler ve İhsangazi, batıda Azdavay ve Safranbolu, güneyde Daday ve Ovacık ilçeleriyle çevrilidir.

Arazinin büyük bölümü, Araç ve Soğanlı çaylarının taşıdığı alüvyonlu topraklarla sınırlı düzlüklerden; bunları kuşatan, 785–1900 m yükseltideki ormanlık platolardan oluşur. Yıllık ortalama sıcaklıklar Ocak’ta –2 °C-2 °C, Temmuz–Ağustos’ta 20 °C-24 °C aralığındadır. Kar yağışı Kasım’dan Nisan başına kadar sürer; kış mevsimi uzun ve kar örtüsü yüksek yaylalarda 1–1,5 m’ye erişir. Yazlar ılık ve yağışlı; kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Bölgede ilkbahar mevsimi belirgin geçiş dönemi olmadan yaz aylarına bağlanır. Bitki örtüsü, ıslak ve dağlık coğrafyanın etkisiyle ağırlıklı olarak karaçam, köknar, meşe, kavak ve söğüt topluluklarından; bunların alt kuşaklarında fundalık ve bodur çalılardan oluşur.

Nüfus ve Demografi

Ağlı ilçesinin toplam nüfusu 2007 yılında 3306 kişi iken 2024 yılında 3250 kişiye gerilemiş olup bu dönemde 2012–2013, 2017–2018 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 108, 315 ve 541 kişilik artışlar; diğer yıllarda ise farklı oranlarda azalışlar gözlenmiştir. 2024 verilerine göre erkek nüfus 1677 (%51,60), kadın nüfus 1573 (%48,40) düzeyinde gerçekleşmiş ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, yerel nüfus kayıt güncellemeleri ve göç hareketleri gibi etkenlerle açıklanabilecek dalgalı bir seyir izlemiştir.

Ekonomi

Ağlı’nın ekonomik yapısı birincil sektörlere dayanır. Vadi tabanlarındaki sınırlı sulamalı alanlarda buğday, arpa, mısır ve baklagil ekimi yapılır; kuru tarım arazilerinde ise çavdar ve korunga gibi kurak koşullara uyum sağlayan hububat türleri tercih edilir. Tarımsal mekanizasyon düzeyi düşüktür; ağırlıklı kalabalık iş gücüyle yürütülen tarımsal faaliyetler, verimlilik oranlarını sınırlar.

Hayvancılık küçükbaş üretim formunda örgütlenmiştir. Dar meralar, hayvan başına düşen otlak kapasitesini kısıtlar; buna karşın et ve süt ürünleri hane gelirlerinin temelini oluşturur. Yayla florasının çeşitliliği arıcılık faaliyetlerine imkân verir; küçük ölçekli bal üretimi kırsal ekonomilere ek katkı sağlar.

Orman kaynakları, ilçenin yüzölçümünün yaklaşık dörtte üçünü kaplayan 75000 ha’lık alanda toplanır. Kereste üretimi; kestane, mantar ve ahlât gibi odun dışı orman ürünlerinin toplanması, köylü ailelerinin ek gelir olanaklarını çeşitlendirir.

İlçede sanayi altyapısı sınırlıdır. İlçe merkezinde un fabrikası ve hayvansal yem işletmeleri; köylerde ise zanaat ve küçük el sanatları atölyeleri bulunur. Ticaret ve hizmet sektöründe Ziraat Bankası, Halkbank şubeleri ile Tarım Kredi ve Esnaf Kefalet Kooperatifleri finansal yapı taşlarını oluşturur. Mevsimlik iş imkânlarının kısıtlılığı, kış aylarında dış göç eğilimini artırır. Köy yollarının kış şartlarında kapanması, ürün pazarlama ve hammadde tedarik süreçlerini etkiler.

Turizm, Kültür ve Mutfak

Ağlı, kış ve yayla turizmi potansiyeli taşıyan bir yerleşimdir. Yaklaşık dört asırlık geleneğe sahip kızak yarışları (kayık yarışları), kış aylarında kızağın hız yapması için buzlu bir pist hazırlanması, 1,5 m uzunluğunda, 25 cm genişliğinde ihraçta kullanılan ahşap kızakların sürat testlerine dönüştürülmesiyle yürütülür. Yarışlar, çıkış noktasından inen kayığın orta noktada yokuş yukarı çıkmasıyla tamamlanır ve her yarışmacıya üç deneme hakkı tanınır. Geleneksel kıyafet ve ayakkabı (“çarık”) eşliğinde gerçekleştirilen bu etkinlik, hem spor hem de kültürel süreklilik boyutu taşır.

Yaz mevsiminde düzenlenen Kale Şenlikleri, ilçenin Osmanlı döneminden kalan kalesi etrafında toplanan hemşehrileri ve yerel halkı bir araya getirir. İlk organizasyon 2001 yılında başlatılmış; belediye, kaymakamlık ve dernek iş birliğiyle yürütülen program Kastamonu Turizm Bakanlığı takvimine dâhil edilmiştir. Üç gün süren Panayır ise bölgeyi çevreleyen köylerden gelen ürünlerin, özellikle büyük ve küçükbaş hayvanların pazarlanmasına aracılık eden geleneksel bir ticaret ile kültürel kaynaşma ortamı sunar.

Ağlı mutfak kültürü, tarım, hayvancılık ve ormancılıktan sağlanan temel girdilere dayanır. Vadi tabanlarında yetiştirilen buğday, arpa ve baklagiller unlu mamullere (ekmek, bazlama, erişte, tarhana) dönüştürülür. Süt ürünleri (köy peyniri, tereyağı) günlük beslenmenin temelini oluşturur. Orman ürünlerinden kestane, mantar ve ahlât toplanarak yöresel reçel, kurutmalık ve taze tüketime hazırlanır. Panayır ve şenlik alanlarında kurulan stantlar, bu ürünlerin hem pazarlanması hem de tanıtımına hizmet eder. Yerel mutfak uygulamaları, yabancı ziyaretçilere Kastamonu mutfağına ait leskeler ve yiyecek alışkanlıkları hakkında bilgi aktarma işlevi görür.