Azdavay, Kastamonu’nun kuzeybatısında yer alan, ormanlık ve engebeli araziye sahip bir ilçedir. İlçe ekonomisi tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayalıdır. İlçede çeşitli doğal oluşumlar ve tarihî yapılar bulunmaktadır.
Tarih
Azdavay ilçesi, 12 Şubat 1945 tarih ve 4869 sayılı kanun ile ilçe statüsü kazanmış ve 1 Nisan 1946 itibarıyla Kastamonu iline bağlı bir ilçe olarak kurulmuştur. Bu tarihten önce Azdavay, Daday ilçesine bağlı bir bucak merkezi idi ancak Kastamonu il merkezine uzaklığı ve Daday’a ekonomik bağımlılığının az olması nedeniyle müstakil bir ilçe hâline geldi. Azdavay’ın tarihi, antik çağlara uzanmaktadır. Bölgedeki arkeolojik bulgular, M.Ö. 8. yüzyılda burada Paphlagonialıların yaşadığını göstermektedir. Tarih boyunca Azdavay ve çevresi, farklı dönemlerde Hitit, Kimmer, Pers, Helenistik Pontus Krallığı, Roma İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu gibi çeşitli uygarlıkların hâkimiyetine girmiştir. 13. yüzyılda Kastamonu ve civarında hüküm süren Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) Beyliği döneminde Azdavay, Kastamonu sancağına bağlı 36 kadılıktan biri olarak idare edilmiştir. Osmanlı Sultanı Fatih Sultan Mehmet’in 1460 yılında Kastamonu’yu fethetmesiyle birlikte Azdavay Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı idari yapısında Azdavay, uzun süre Daday kazasına bağlı bir nahiye (kadılık) konumunda kalmıştır. 1868’de Daday, ilçe statüsü kazanınca Azdavay da Daday’a bağlı bucak olarak yönetilmiş; 1946’da ilçe olmasıyla Kastamonu’nun idari birimi hâline gelmiştir. Daha sonra idari sınırlarında bazı değişiklikler yaşanmıştır. 1988 yılında Azdavay’ın batısındaki 26 köy ayrılarak Pınarbaşı adıyla ayrı bir ilçe kurulmuş, bu bölünme Azdavay’ın köy sayısını ve nüfusunu azaltmıştır. Benzer şekilde, doğu komşusu Ağlı beldesi de ilçe yapıldığında Azdavay’ın köy sayısı iyice azalarak günümüzde 49 köye düşmüştür. İlçe merkezi idari olarak Merkez, Karşıyaka, Bahçelievler ve Yenimahalle adlarında dört mahalleden oluşmaktadır. Azdavay’da Osmanlı dönemine ait bir tarihî eser günümüze ulaşmamıştır. Bununla birlikte ilçe adının kökenine dair halk arasında anlatılan efsaneler yöre kültüründe yer edinmiştir.
Coğrafya ve İklim
Azdavay, Türkiye’nin Batı Karadeniz Bölgesi’nde, Kastamonu ilinin kuzeybatı kesiminde yer alır. Yüzölçümü yaklaşık 840 km² olup arazisi engebeli ve büyük ölçüde ormanlıktır. İlçe merkezinin rakımı 830 metredir. Karasal özellikler taşıyan iklimi oldukça serttir; kış ayları uzun sürer ve yoğun kar yağışlı geçer. Kış mevsiminde özellikle geceleri hava sıcaklığı –20°C’ye kadar düşebilmektedir. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri serin ve yağışlıdır. Yaz aylarında ise sıcaklık ortalama 25°C civarında seyretmektedir.
Azdavay, kuzeyde Doğanyurt, kuzeybatıda Şenpazar, batıda Pınarbaşı, güneyde Daday, doğuda Ağlı ve kuzeydoğuda Küre ilçeleriyle komşudur. İlçenin doğusundan başlayıp batıya doğru akan başlıca akarsuyu Devrekani Çayı’dır; bu akarsu Hacet Kayası mevkisinde kuzeye yönelerek Cide ilçesi topraklarına girer ve Karadeniz’e dökülür. Ayrıca Kocaçay ve Valay Çayı da Azdavay’daki diğer önemli akarsulardır. Arazinin büyük bölümü meralar ve tarım arazisi olmakla birlikte, ilçenin yaklaşık %64’ü ormanlarla kaplıdır. Ormanlık alanların alçak kesimlerinde yaprak döken ağaçlar ve maki türleri, yüksek kesimlerinde ise iğne yapraklı ağaçlar hâkimdir. İlçede köknar, çam, ardıç, kayın, meşe, karaağaç, kavak, ıhlamur, gürgen, dişbudak, yabani fındık, çınar, kızılağaç ve söğüt gibi ağaç türleri; şimşir, yabani kiraz, orman gülü (avu), kurtbağrı, ılgın, böğürtlen, kızılcık (kiren) ve ayı üzümü gibi çalı türleri doğal olarak yetişmektedir. Yörede görülen “kaya fındığı” adı verilen yabani fındık türü, çok sert kabuğu ve lezzetli içiyle dikkat çeker; bu ağacın kerestesi mobilyacılıkta kullanılmaktadır. Azdavay, Küre Dağları silsilesi içinde konumlanmıştır ve bünyesindeki bakir orman dokusu ile zengin biyolojik çeşitlilik sayesinde Küre Dağları Millî Parkı’nın önemli bir parçasını oluşturmaktadır. İlçenin doğal yapısı yaban hayatı açısından da zengindir.
Nüfus ve Demografi
Azdavay ilçesinin toplam nüfusu 2007 yılı itibarıyla 7.878 kişi iken 2024 yılında 7.462 kişiye gerilemiştir. Bu dönemde 2012–2013, 2017–2018 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 190, 398 ve 798 kişilik artışlar; diğer yıllarda ise değişen oranlarda azalışlar görülmüştür. 2024 verilerine göre erkek nüfus 3.796 (%50,87), kadın nüfus 3.666 (%49,13) düzeyindedir ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, yerel kayıt güncellemeleri ve göç hareketleri gibi çeşitli etkenlerle açıklanabilecek dalgalı bir seyir izlemiştir.
Ekonomi
Azdavay ekonomisi tarım ve orman ürünlerine dayalı olup ilçe sınırları içerisinde kayda değer bir sanayi tesisi bulunmamaktadır. Bu nedenle geçim kaynakları sınırlı kalmıştır ve Azdavay uzun yıllardır sürekli göç veren bir ilçe konumundadır. İlçe halkının önemli bir bölümü, iş ve geçim imkânları nedeniyle başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere göç etmiştir. Bu göç olgusu sonucunda özellikle köy nüfusu azalmış; bazı köyler neredeyse tamamen boşalmış ve öğrenci yokluğu nedeniyle köy okulları kapanmıştır. Azdavay’ın demografik yapısı giderek yaşlanmakta, genç nüfusun azalması ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesini zorlaştırmaktadır.
İlçede mevcut ekonomik faaliyetler küçük ölçekli madencilik, ormancılık, hayvancılık, konfeksiyon üretimi ve sınırlı ölçüde tarım ile seracılığa dayanmaktadır. Özel sektör tarafından işletilen maden ocakları (özellikle mermer ocakları) az da olsa istihdam sağlamaktadır. Orman işletmeciliği ve orman ürünlerinin (kereste vb.) üretimi, bölgenin zengin orman varlığı sayesinde ekonomide önemli yer tutmaktadır. Yöredeki aileler geleneksel olarak kendi ihtiyaçlarına yönelik tahıl tarımı ve hayvancılıkla uğraşmakta ise de, genç nüfusun göç etmesiyle bu faaliyetleri sürdüren nüfus azalmıştır. Son yıllarda örtü altı tarım (seracılık) gibi yeni yöntemler denenmeye başlanmış olsa da bu alandaki üretim henüz gelişme aşamasındadır. Genel olarak sanayi yatırımı ve büyük işletmelerin bulunmayışı, Azdavay’da ekonomik gelişmenin yavaş seyretmesine yol açmış; bu duruma bağlı olarak ilçe sosyal ve kültürel açıdan sakin ve geleneksel yapısını büyük ölçüde koruyan bir görünüm sergilemiştir.
Turizm, Kültür ve Mutfak
Zengin doğal güzellikleri ve kültürel değerleri, Azdavay’ı turizm açısından ilgi çekici kılmaktadır. İlçenin en önemli doğal destinasyonlarından biri, ilçe merkezine yaklaşık 7 km mesafede bulunan Çatak Kanyonu’dur. Yaklaşık 6 km’si araçla, son 1 km’si ise patika yolla ulaşılan kanyon, sarp coğrafyasıyla tanınmıştır. Çatak Kanyonu, içerdiği manzaralar ve son yıllarda kanyon üzerine inşa edilen cam seyir terası ile ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Özellikle gün batımı saatlerinde cam terastan kanyon manzarasını izlemek, bölgedeki turizm deneyimlerinin öne çıkanlarındandır.
Çatak Kanyonu dışında Azdavay sınırlarında çok sayıda mağara ve şelale de bulunmaktadır. İlçenin doğal mirasına dair bir diğer önemli unsur, Azdavay’a bağlı Hoca köyünde bulunan yaklaşık 740 yıllık anıt çam ağacıdır. Hoca Köyü Anıt Ağacı olarak bilinen bu dev çam, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tescillenip koruma altına alınmıştır. Çevresine piknik masaları ve yürüyüş alanları olan anıt ağaç, hem geniş bir manzara sunmakta hem de yerli yabancı turistler tarafından ziyaret edilmektedir. İlçenin kültürel simgelerinden biri ise Aşıklar Köprüsü’dür. Azdavay ilçe merkezi ile Karşıyaka Mahallesi'ni Devrekani Çayı üzerinde birbirine bağlayan bu köprü, yaklaşık bir buçuk asır önce ilk olarak ahşap malzemeyle yapılmıştır. 1987 yılında, eski köprü yıkıldıktan sonra yerine çelik halatlı asma köprü inşa edilerek Aşıklar Köprüsü adıyla anılmaya devam edilmiştir. Rivayete göre ismini burada buluşan ve evliliklerine engel çıkıldığı için birlikte köprüden atlamaya karar veren iki aşığın hikâyesinden almaktadır. Günümüzde Aşıklar Köprüsü ve çevresi, Azdavay Belediyesi’nin yaptığı düzenlemelerle bir mesire alanı hâline getirilmiş olup yaz aylarında halkın ve ziyaretçilerin dinlenme noktası olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Azdavay, Küre Dağları Millî Parkı’nın sunduğu ekoturizm olanaklarından faydalanmakta; doğa yürüyüşü, kampçılık ve fotoğrafçılık gibi etkinlikler için uygun alanlar barındırmaktadır.
Azdavay’ın geleneksel kültürü de bölgenin kimliğinde önemli yer tutmaktadır. İlçede kadınlar tarafından günlük yaşamda giyilen Azdavay yöresel kıyafeti, yaklaşık 600 yıllık geçmişi olan bir giysidir. Anneden kıza, kayınvalideden geline aktarılarak günümüze ulaşan bu kıyafet; entari, önlük, paçalı don, takke (başlık) ve yazma gibi parçalardan oluşan rengarenk bir geleneksel giysi takımını ifade eder. Azdavay yöresine has kadın kıyafeti yakın zamanda Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaretle tescillenmiş ve böylece Türkiye’de ilk defa bir yöresel giysi, coğrafi işaret belgesi almıştır. Bu sayede yöresel kıyafetin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması resmî olarak güvence altına alınmıştır. Günümüzde Azdavay’lı kadınlar tarla işinden ev yaşamına kadar hayatın her alanında bu kıyafeti giymeye devam etmektedir.
Yöre folklorunda yer alan Azdavay oyunları adıyla bilinen halk oyunları ve danslar da geleneksel kıyafetlerle birlikte sergilenmektedir. Folklor ekipleri, ilçe kültürünü yansıtan bu oyunları festivallerde ve etkinliklerde icra ederek somut olmayan kültürel mirası yaşatmaktadır. Azdavay’da modernleşme ve şehirleşme nispeten yavaş gerçekleştiğinden, geleneksel yaşam biçiminin izleri hâlâ görülmektedir. Örneğin geçmişte her köy yerleşiminde bulunan ve düğün ile bayramlarda misafir ağırlama işlevi gören köy odası geleneği büyük ölçüde kaybolmuşsa da, bazı köylerde yeniden inşa edilerek canlandırılmaya çalışılmaktadır. Bu tür girişimler, ilçenin kültürel değerlerinin yaşatılmasına yönelik çabaların bir parçasıdır.
Azdavay mutfağı ise Kastamonu yöresinin geleneksel yemek kültürünün bir parçasıdır. Yöredeki beslenme alışkanlıkları, iklim ve coğrafyaya bağlı olarak tahıl ürünleri, bakliyat, et ve süt ürünleri ile orman bitkilerine dayanmaktadır. Kastamonu’ya özgü etli ekmek (et ekmeği), banduma ve ekşili pilav gibi geleneksel yemekler Azdavay sofralarında da yer alır. Ayrıca bölgenin zengin bitki örtüsü sayesinde arıcılık gelişmiş olup çeşitli çiçeklerin poleninden elde edilen aromatik yayla balı, yöreye özgü ürünlerdendir. Bu doğal bal hem ilçe halkı tarafından tüketilmekte hem de il dışına pazarlanmaktadır. Yine yörede geleneksel yöntemlerle üretilen tereyağı, peynir gibi süt ürünleri ve tarımsal gıdalar Azdavay mutfağında önemli yere sahiptir.
