Ahırlı köpük helvası, Türkiye’nin Konya iline bağlı Ahırlı ilçesinde üretilen, çöven kökü (Gypsophila arrostii) kullanılarak elde edilen geleneksel bir helva türüdür. Ürün, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında “Mahreç İşareti” olarak korunmak üzere 14 Ağustos 2024 tarihinde 1629 numara ile tescillenmiştir. Tescil başvurusu Ahırlı İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından yapılmıştır.

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Ahırlı köpük helvası, çöven otu kökü, beyaz şeker, limon tuzu ve sudan üretilen; kar beyazı renkte, krema benzeri, köpüksü yapıya sahip bir tatlıdır. Helva, akışkan ve sürülebilir kıvamda, ağızda hızla dağılan ve hafif köpüklü bir dokuya sahiptir. Tadında hafif bir tatlılık, kokusunda ise çöven kökünden gelen aromatik bir özellik bulunur.

Ürünün belirgin karakteristiğini, çöven kökünde bulunan saponin adlı doğal bileşen sağlar. Bu madde, kaynatılarak elde edilen çöven suyunun çırpıldığında köpürmesini mümkün kılar. Elde edilen yoğun çöven köpüğü, limon tuzu ve şekerden oluşan ağda ile birleştirildiğinde Ahırlı Köpük Helvası ortaya çıkar. Helva genellikle tahinle birlikte servis edilir ve Konya mutfak kültüründe özel günlerde, misafir ağırlamalarında ve yöresel etkinliklerde sıkça tüketilir.

Tarihçe

Ahırlı köpük helvasının kökeni Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine kadar uzanmaktadır. Tarihsel olarak bölgede şeker yerine üzüm pekmezi kullanılarak da üretilmiştir. Bu durum, ürünün hem geçmişteki üretim koşullarına uyum sağladığını hem de geleneksel yapısının korunarak günümüze ulaştığını gösterir.

Köpük helvasının üretim merkezi Selçuklu döneminden itibaren Toros Dağları’nın kuzey eteklerinde yer alır ve bölgedeki az kireçli doğal kaynak suları ile kendiliğinden yetişen çöven bitkileri, helvanın karakteristik köpüklü yapısını destekleyen önemli çevresel faktörler olarak öne çıkar.

Üretim Yöntemi

Tescil belgesine göre, 27 kilogram Ahırlı Köpük Helvası üretimi için şu bileşenler kullanılır:

• 25 kg beyaz şeker
• 8 litre su
• 80 gram çöven kökü
• 27 gram limon tuzu

1. Çöven suyu hazırlığı: 2 litre suya 80 gram parçalanmış çöven kökü eklenir ve 120–130 °C sıcaklıkta 6–7 saat kaynatılır. Elde edilen çöven suyu, üç kez süzülerek tortulardan arındırılır.

2. Ağda hazırlanması: Ayrı bir kapta şeker, limon tuzu ve su karıştırılarak ağda kıvamına gelene kadar kaynatılır.

3. Köpük oluşturma ve karıştırma: Geleneksel yöntemlerde bakır tencereler (dığan) kullanılırken, günümüzde çelik karavanalar ve mikser sistemleri tercih edilmektedir. Köpük haline getirilen çöven suyu ile sıcak ağda karıştırılır. Bu işlem, tahta kaşıkla yaklaşık 2–3 saat sürer. Geleneksel el yöntemiyle ise 6–7 saat boyunca karıştırma yapılır.

4. Dinlendirme ve paketleme: Kremamsı köpük kıvamına ulaşan helva dinlendirilir ve soğuduktan sonra tüketime veya ambalajlamaya hazır hale getirilir. Geçmişte şekerin bulunmadığı dönemlerde, aynı yöntemle ancak şeker yerine pekmez kullanılarak üretim yapılmıştır.

Coğrafi Özellikler ve Ürünle Bağı

Ahırlı ilçesi, Toros Dağları kaynak sularının karstik yapılar üzerinden geçtiği, az kireçli su kaynaklarına sahip bir bölgedir. Bu su yapısı, çöven kökünün içerdiği saponin maddesiyle etkileşerek daha yoğun ve kalıcı köpük elde edilmesini sağlar. Aynı zamanda bölge florasında doğal olarak yetişen çöven bitkisi, helvanın yerel karakterini belirleyen temel unsurdur.

Bu çevresel koşullar ve üretim geleneği, Ahırlı Köpük Helvası’nın ününü doğrudan coğrafi sınırla ilişkilendirmektedir. Bu nedenle ürünün tüm üretim aşamaları Konya ili Ahırlı ilçesi sınırları içerisinde gerçekleştirilmelidir.

Denetim ve Koruma

Ahırlı köpük helvasının üretimi, Ahırlı İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü koordinasyonunda oluşturulan üç kişilik bir denetim kurulu tarafından düzenli olarak kontrol edilir. Bu kurulda:

• Ahırlı İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü,
• Ahırlı Toplum Sağlığı Merkezi,
• Ahırlı Belediyesi temsilcileri yer alır.

Denetimler yılda iki kez yapılmakta; gerekli durumlarda veya şikayet halinde ilave incelemeler gerçekleştirilmektedir. Denetimlerde üretim metodu, bileşen oranları, son ürünün kıvamı ve mahreç işareti ambleminin doğru kullanımı incelenir.

Kültürel ve Ekonomik Önemi

Ahırlı köpük helvası, Ahırlı ilçesinin kültürel kimliğinin ve gastronomik mirasının bir parçasıdır. Yerel üretim teknikleri, yöreye özgü çöven bitkisi ve Toros sularının kullanımı, ürüne özgün bir karakter kazandırır. Ürünün tescillenmesiyle birlikte, Ahırlı ekonomisinde yerel üreticilerin korunması ve yöresel gastronomi turizminin gelişmesi hedeflenmektedir.