Anne sütü, yenidoğan bebeklerin sağlıklı büyüme, gelişim ve bağışıklık sistemini destekleyen, biyoyararlılığı yüksek, sindirimi kolay ve dinamik bir besin kaynağıdır. Her annenin sütü, bebeğine özel bir bileşim içerir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF), Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), Amerikan Aile Hekimliği Akademisi (AAFP), Amerikan Obstetri ve Jinekoloji Cemiyeti (ACOG) ve Tıp Emzirme Akademisi (ABM), doğumdan sonraki ilk bir saat içinde emzirmeye başlanmasını, yaşamın ilk altı ayında yalnızca anne sütü ile beslenmeyi ve altıncı aydan sonra güvenli ve yeterli tamamlayıcı besinlerle birlikte en az iki yıl emzirmeye devam edilmesini önermektedir.
Anne sütü yalnızca besin kaynağı olmanın ötesinde, enfeksiyonlara karşı koruma sağlayan antikorlar, enzimler ve immünolojik faktörler içerir. Bu bağlamda solunum yolu enfeksiyonları, orta kulak iltihabı, ishal, gastrointestinal sistem enfeksiyonları, menenjit ve kızamık gibi hastalıkların görülme sıklığını azaltır. Ayrıca egzama, astım, obezite, tip 1 diyabet, Crohn hastalığı ve bazı çocukluk kanserlerinin riskini düşürür.
Anne ve Bebek (Anadolu Ajansı)
Sadece Anne Sütü ile Besleme (SAS)
SAS, bebeklere yaşamın ilk altı ayında anne sütü dışında hiçbir katı, yarı katı veya sıvı gıda (su dahil) verilmemesi anlamına gelir. Türkiye’de 6 aydan küçük bebeklerin yalnızca anne sütü ile beslenme oranı %41 civarındadır. SAS uygulaması, bebeğin tüm besin ve sıvı gereksinimlerini karşılamak üzere tasarlanmıştır. Bu dönemde, gerekli durumlarda D vitamini ve demir takviyeleri uygulanmaktadır. SAS bebeğin büyüme, bağışıklık sistemi ve gelişimsel ihtiyaçlarını karşılayan temel bir beslenme biçimidir.
Anne Sütünün Bileşimi
Anne sütü zaman içinde değişen bileşimiyle bebeğin gereksinimlerini karşılar:
Kolostrum: Doğumdan sonraki ilk beş gün salgılanır. Sarımtırak renktedir, protein ve antienfektif ögeler açısından zengindir. Bağışıklık koruması sağlar ve bağırsak geçişini düzenler.
Geçiş sütü: Doğumun 7-14. günlerinde salgılanır. Kolostrum ve olgun süt özelliklerini taşır. Enerji ve yağ içeriği artar, laktoz ve vitamin düzeyi yükselir.
Olgun süt: Doğumun 15. gününden itibaren salgılanır. Enerjisinin yaklaşık yarısı yağlardan gelir. Uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri (DHA ve ARA) içerir. Protein yapısı sindirim açısından kolaydır. Laktoz ve mineraller (kalsiyum, fosfor) açısından da zengindir.
Kolostrum ve Olgun Anne Sütünün Besin Ögeleri Bileşimi (100mL) (TÜBER, 2022)【1】
Ön Süt ve Son Süt
Emzirme sırasında süt, ön süt ve son süt olarak sınıflandırılır.
Ön Süt: Emzirmenin başında salgılanır, sulu ve karbonhidrat açısından zengindir. Bebeğin sıvı gereksinimini karşılar.
Son Süt: Emzirmenin sonunda salgılanır, yağ açısından zengindir ve doygunluk sağlar. Tam emme ile memenin tamamen boşaltılması, bebeğin yeterli miktarda son süt almasını sağlar. Emzirilen bebek, tatmin ve huzur duyar, uyku düzeni desteklenir.
Emzirme Süresi ve Uygulamaları
Yenidoğan dönemde ortalama emzirme süresi 30 dakikadır. 1-3 ay arasında tek memenin tamamen boşaltılması 10-15 dakika sürerken sonraki aylarda 5-10 dakika arasında değişir. Emzirme, doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde başlatılmalıdır. Anne ve bebek aynı odada kalmalı, gece ve gündüz isteğe bağlı emzirme uygulanmalıdır. Emzik ve biberon kullanımı sınırlanmalıdır. Tam emme ile memenin boşaltılması, bebeğin yeterli miktarda son süt almasını sağlar. Anne ve bebeğin ayrı kaldığı durumlarda sağılmış anne sütü kullanılabilir. Sağılmış süt, oda sıcaklığında 3-8 saat, buzdolabında 3-4 gün ve dondurucuda 3-6 ay saklanabilir.
Bebek Sağlığı Üzerine Etkileri
Anne sütü, bebeğin bağışıklık sistemini güçlendirir ve enfeksiyonlara karşı koruma sağlar. Pneumoni, orta kulak iltihabı, ishal ve gastrointestinal sistem enfeksiyonlarının görülme sıklığını azaltır. Egzama, astım ve alerjik reaksiyonların riskini düşürür. Nekrotizan enterokolit, obezite, tip 1 diyabet, Crohn hastalığı ve çocukluk lenfoması gibi hastalıkların riskini azaltır. Emzirme, bebeklerin nörolojik, zihinsel ve psikomotor gelişimini destekler, bilişsel performansını ve okul başarısını artırır. Diş ve damak yapısının sağlıklı gelişimi de anne sütü ile beslenmeyle desteklenir.
Anne Sağlığı Üzerine Etkileri
Doğum sonrası erken emzirme, postpartum kanamanın azalmasını ve uterus involüsyonunun hızlanmasını sağlar. Emzirme sırasında enerji harcaması, vücut yağ dokusunun azalmasına ve doğum öncesi vücut ağırlığının geri kazanılmasına katkıda bulunur. SAS uygulayan annelerde ovulasyon baskılanır ve ilk altı ayda doğal doğum kontrolü sağlanabilir. Meme ve over kanseri riskinin azalması, kemik mineralizasyonunun artması ve postmenopozal dönemde kırık riskinin düşmesi uzun süreli emzirmenin diğer etkilerindendir. Glukoz toleransının artması ve tip 2 diyabet riskinin azalması da emzirme ile ilişkilidir.
Bebeklik Döneminde Takviyeler
Demir: Anne sütü demir açısından düşüktür ancak biyolojik yararlılığı yüksektir. Annede demir eksikliği, prematürite, göbek kordonunun geç kesilmesi veya erken ek gıda başlanması durumlarında bebekte demir eksikliği gelişebilir. Türkiye’de 4-12 aylık bebeklere 10 mg/gün demir desteği sağlanmaktadır.
D vitamini: Kemik gelişimi için gereklidir. Anne sütü D vitamini açısından yetersizdir. Türkiye’de 0-12 aylık bebeklere 400 IU/gün D vitamini desteği uygulanmaktadır.
Emzirme Destek ve Eğitim Programları
Anne sütü ile besleme süresinin artırılması için antenatal ve postnatal dönemde eğitim ve danışmanlık önemlidir. Yapılan araştırmalar, antenatal dönemde verilen emzirme eğitiminin doğum sonrası emzirme başlangıcı, SAS ile besleme oranı ve süresini artırdığını göstermektedir. Grup eğitimi ve birebir danışmanlık uygulamaları, emzirme süresini anlamlı şekilde uzatmaktadır. Sağlık profesyonelleri tarafından sağlanan destek, SAS ile besleme süresini artırır. “Mama Kodu Yasası” ve benzeri düzenlemeler, formül ürünlerin uygunsuz pazarlanmasını engelleyerek emzirmenin sürdürülmesini destekler.
Bebek Beslenmesi ve İzleme
Bebeklerin yaşamın ilk altı ayında yalnızca anne sütü ile beslenmesi, altıncı aydan sonra tamamlayıcı besinlerle birlikte emzirmeye devam edilmesi büyüme ve gelişim göstergelerinin sağlıklı olmasını sağlar. Büyüme ve gelişim, yaşamın ilk altı ayında aylık, 6-12 ay arasında üç aylık, 1-2 yaş döneminde altı aylık aralıklarla izlenir. İzleme, emzirmenin yeterliliği ve bebeğin sağlık durumunun değerlendirilmesi için kritik bir göstergedir.
Emzirmeyi Etkileyen Faktörler
Emzirmeyi etkileyen faktörler arasında annenin yaşı, eğitim düzeyi, gelir seviyesi, doğum sayısı, çalışma durumu, çevresel ve sosyal destek, sigara kullanımı, doğum sonrası depresif duygu durumu ve hastanede ek gıdaların sunulması yer alır. Antenatal dönemde verilen danışmanlık, anne ve babanın farkındalığını artırarak SAS ile besleme süresini uzatır. Babanın desteği ve iş yerinde uygun olanakların sağlanması, annenin emzirme planlarını sürdürmesini kolaylaştırır.
Emzirmenin Korunması ve Geliştirilmesi
Bebeğin emmesi süt üretimini uyarmakta ve annenin süt salgısını artırmaktadır. Emzirmeye doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde başlanmalı, anne ve bebek aynı odada kalmalı, isteğe bağlı emzirme uygulanmalı, emzik ve biberon sınırlanmalı, tıbbi gereksinim olmadıkça bebeğe anne sütü dışında gıda ve sıvı verilmemelidir.
Anne sütü sağılarak saklanabilir ve uygun koşullarda kullanılabilir. Emzirme danışmanları ve sağlık profesyonelleri, emzirme tekniği veya ilgili sorunlarda anneye destek sağlar. Toplum tarafından emzirmenin doğal ve sağlıklı bir beslenme yöntemi olduğunun benimsenmesi, sosyal alanlarda uygun ortamların sağlanması ve sağlık çalışanlarının emzirmeyi desteklemesi önerilmektedir.
