Antep haylan kabağı kurusu, Gaziantep iline özgü bir kışlık sebze ürünüdür. Latince adı Lagenaria siceraria L. olan haylan kabağının kurutulmasıyla elde edilir. 07 Nisan 2022 tarihinde mahreç işareti olarak tescillenmiş ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında koruma altına alınmıştır. Tescil işlemi Gaziantep Ticaret Borsası tarafından yürütülmüştür.
Tanım ve Ayırt Edici Özellikler
Bu ürün, monoik çiçek yapısına sahip, büyük beyaz çiçekli haylan kabağından üretilir. Kurutulmuş haliyle sert, gevrek ve kırılgandır. Dış yüzeyi açık yeşil-sarımsı renkte olup benek, kırık ve güneş yanığı içermez. İç kısmı daha açık renkte, çekirdeği ve içi tamamen çıkarılmış, üniform şekilde kurutulmuştur. Şekli eliptik, bükük ve kıvrıktır. Ortalama uzunluğu 6–7 cm, kalınlığı 1–2 mm, eni ise 4–5 cm’dir. Kuru madde oranı %5–6 civarındadır.
Üretim Metodu
Haylan kabağı, Gaziantep ilinde organik maddece zengin, geçirgen ve su tutma kapasitesi yüksek tınlı topraklarda yetiştirilir. Fideler sıra arası 60–80 cm, sıra üzeri 50–60 cm mesafeyle dikilir. Hasat, ağustos ayından eylül ayının ilk yarısına kadar sabah ve akşam saatlerinde yapılır. Meyveler saplarından kesilerek toplanır ve hemen kurutma işlemine geçilir.
Kabaklar yıkanır, sapları kesilir, kabukları soyulur ve enlemesine iki ya da üç parçaya bölünerek içleri oyulur. Her parça, açık kısmı aşağıya gelecek şekilde pamuklu ipe dizilir. Bir dizi genellikle 50 adet kabaktan oluşur. Diziler, güneş ışığını en iyi alacak şekilde üçgen ayaklı ahşap sergilere asılır. Kurutma işlemi ağustos ve eylül aylarında, 30–35 °C sıcaklıkta ve 19–28 km/saat hızla esen rüzgâr eşliğinde gerçekleştirilir. Nem oranı %5’e düşünceye kadar sürer. Kuruma süresi hava koşullarına bağlı olarak 4–7 gün arasında değişir.
Kurutulan diziler, uçlarından bağlanarak serin ve kuru ortamlarda muhafaza edilir. Bağıl nemin %50–55, sıcaklığın ise 15–18 °C olduğu koşullarda bir yıl boyunca saklanabilir.
Coğrafi Sınır ve Kültürel Bağ
Antep haylan kabağı kurusunun üretimi yalnızca Gaziantep ili sınırları içinde yapılabilir. Ürün, bölgenin mutfak kültüründe köklü bir yere sahiptir. Bu kültürel bağ, coğrafi işaretin mahreç işareti olarak tescillenmesinin temel gerekçesidir.
Denetim Süreci
Ürünün üretimi ve işaret kullanımı, Gaziantep Ticaret Borsası koordinasyonunda yürütülen denetimlerle kontrol edilir. Denetim mercii; Gaziantep Ticaret Borsası, Gaziantep Gastronomi ve Turizm Derneği ile Gaziantep Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümünden uzman temsilcilerden oluşur. Denetimler yılda en az bir kez, gerektiğinde veya şikâyet üzerine her zaman yapılabilir.
Denetim kriterleri arasında; haylan kabağının coğrafi sınırda yetiştirildiğine dair belge kontrolü, ürün özelliklerinin uygunluğu, üretim metoduna sadakat ve mahreç işareti kullanımının doğruluğu yer alır.