Ayder Balı, Türkiye’nin Rize iline bağlı Çamlıhemşin ilçesi sınırları içinde, Kaçkar Dağları'nın kuzey yamaçlarından Ardeşen ilçesine kadar uzanan Fırtına Vadisi ile Kavron, Hala, Çat, Tunca, Durak ve Çayırdüzü havzalarını kapsayan Ayder Yaylası coğrafi sınırında üretilen bir bal çeşididir. Bu ürün, 15 Nisan 2022 tarihinde “menşe adı” olarak tescillenmiştir. Tescil numarası 1081 olan ürün, 2 Eylül 2019 tarihli C2019/116 başvuru numarasıyla tescil sürecine alınmıştır. Coğrafi işaret sahibi, Sınırlı Sorumlu Ayder Kaplıca ve Aşağı Şimşirli Tarımsal Kalkınma Kooperatifidir. Kurumun merkezi, Rize ili Çamlıhemşin ilçesi Kaplıca Mahallesi konumundadır.

^{Ayder Balı, (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}

Ürün Özellikleri

Ayder Balı, coğrafi sınıra özgü çiçeklenme sezonuna bağlı olarak kestane balı ve multifloral çiçek balı olmak üzere iki ana türde üretilir:

• Kestane Balı: Özellikle Hala Deresi civarındaki alanlardan elde edilir. Rengi çiçek balına göre daha koyudur. İçeriğinde, coğrafi sınırda bulunan çiçeklere ait polenler yer alabilir. Melissopalinolojik analizlerde, dominant polen olarak Castanea sativa (kestane) taksonunun polenleri %90’ın üzerinde bir oranla tespit edilir.
• Çiçek Balı: Genellikle Kaçkar Dağlarına kadar uzanan bölgelerde üretilen açık renkli baldır. İçeriğinde kestane polenleri sekonder düzeyde bulunabilir. Dominant bitki poleni tespit edilemeyen ballarda sekonder, minör ve eser polen grupları esas alınarak bu bal “çiçek balı” olarak tanımlanır.

Her iki türde de Kafkas melezi ırkı arılar kullanılmaktadır. Bu ırkın uzun dili, derin tüplü çiçeklerin nektarlarından yararlanabilmesini sağlar. Melissopalinolojik analizlerde, sekonder olarak Trifolium repens, Lotus corniculatus ve Coronilla orientalis taksonlarının polenlerine rastlanır.

Ayder Balının Özellikleri:

Coğrafi işaretle tanımlanan bölgede arıcılık faaliyetleri uzun geçmişe sahiptir ve bölge halkı için temel geçim kaynaklarından biri olarak yerini korumaktadır. Bu bölgede su kaynaklarının bolluğu, çiçekli bitki çeşitliliği ve ormanlık alanların yoğunluğu, çiçeklenme süresinin görece uzun olmasına neden olur. Bu çevresel koşullar, arı kolonilerinin nektar ve polen ihtiyacını karşılamaya bir zemin sunar.

Coğrafi ve Ekolojik Özellikler

Ayder Balı’nın üretildiği bölge, zengin bir çiçekli bitki örtüsüne, yoğun ormanlık alana ve bol su kaynaklarına sahiptir. Bu doğal yapı, arıcılık faaliyetlerinin sürdürülebilirliği açısından önemlidir. Bölgedeki uzun çiçeklenme süresi, arıların doğal beslenme döngüsünü desteklemektedir. Arıcılık, coğrafi sınır dahilindeki yerleşimler için ekonomik faaliyettir.

Ayder Balı, (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)

Üretim Süreci ve Denetim Mekanizması

Ayder Balı üretimi, belirlenen coğrafi sınırlar içinde, kayıtlı kovanlarla yürütülmektedir. Bu kapsamda, yaklaşık 800 adet arı kovanı üretim alanına yerleştirilir. Kovanların tamamı, arıcılık faaliyetlerini izleme amacıyla oluşturulmuş kayıt sistemine dâhildir. Bu sisteme dâhil olmayan kovanlardan elde edilen ürünlerin satışına izin verilmez.

Kışlatma ve Sezon Öncesi Hazırlık

Üretimde kullanılan arılar, Kafkas melezi ırkına mensup olup, kışlatma süreci coğrafi sınır ve çevresinde gerçekleştirilir. Bal üretimi öncesinde yapılan hazırlık çalışmaları da aynı bölgede yürütülmektedir. Kovan temizliği ve bakımı sırasında yalnızca fiziksel yöntemler uygulanır; kimyasal müdahaleler tercih edilmez.

Yer Değiştirme ve Konumlandırma

İlkbahar döneminde, genellikle nisan ve mayıs aylarında, arılı kovanlar daha yüksek rakımlara taşınarak daha önceden hazırlanmış platformlara yerleştirilir. Bu süreçte ballıklar, yani çerçeve petekler kovanlara eklenir. Bu noktadan itibaren, yalnızca bakım ve gerekli ilaçlamalar yapılmakta; başka bir işlem uygulanmamaktadır.

Kovanlar, arıların doğal uçuş mesafesi olan yaklaşık 10 km’lik alan içerisinde, her üreticiye tahsis edilmiş bölgelerde yerleştirilir. Kovanlar arasındaki mesafe; bölgedeki çiçek örtüsünün yoğunluğu ve mevcut kovan sayısına bağlı olarak 200 ila 500 metre arasında değişmektedir.

Zirai Uygulamalar

Zararlılarla mücadelede yalnızca Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından onaylı zirai ürünlerin kullanımı söz konusudur.

Bal Sağımı ve İşlenmesi

Sağım işlemleri temmuz ayında geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilir. Bu işlem sırasında körükle yapılan hafif dumanlama aracılığıyla arıların sakinleşmesi sağlanır. Ballıklardan alınan çerçeveler, sır bıçağı veya sır tarağı ile sırlanmış yüzeylerinden arındırılır ve ardından bal süzme makinelerinde süzülür. Süzülen bal, 1-2 gün süreyle dinlendirildikten sonra, kalan bal mumu ve arı parçacıklarından arındırılmak üzere yeniden süzülür.

Ambalajlama ve Depolama

Temizlenmiş bal, kooperatif bünyesinde faaliyet gösteren dolum tesisinde 0,5 kg, 1 kg ve 2 kg’lik cam kavanozlara dolum yapılarak etiketlenir. Talep doğrultusunda farklı ağırlıklarda ambalajlama yapılabilmektedir. Ambalajlanan ürünler, 15 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda muhafaza edilir. Etiketlerde, analiz sonuçlarına göre bal türü “çiçek balı” veya “kestane balı” olarak belirtilir.

Denetim Uygulamaları

Üretim süreci, Sınırlı Sorumlu Ayder Kaplıca ve Aşağı Şimşirli Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin koordinasyonunda yürütülen denetimlerle izlenir. Denetim mercii; ilgili kooperatif temsilcileri, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Moleküler Biyoloji Bölümü, ve Rize İl Tarım ve Orman Müdürlüğü uzmanlarından oluşur. En az üç kişiden oluşması gereken bu kurul, yılda üç kez rutin denetim yapar. Ayrıca ihtiyaç duyulduğunda ya da bir şikâyet söz konusu olduğunda, ilave denetimler gerçekleştirilebilir.

Denetimler şu başlıklar altında yürütülür:

• Kovanların konumlandırılması ve kışlatma koşulları
• Kovan mesafeleri
• Sağım, dolum ve depolama işlemlerinin üretim metoduna uygunluğu
• Ürünün niteliksel uygunluğu
• Coğrafi işaret, logo ve menşe adı ambleminin doğru kullanımı

Analiz ve Testler

Sağım sonrasında veya şikâyet üzerine alınan numuneler üzerinde aşağıdaki analizler yapılır:

• Polen profili analizi (TPS10 – 10 gram baldaki toplam polen sayısı)
• Fruktoz ve glukoz içerikleri (100 gramda)
• Fruktoz/glukoz oranı
• Nem oranı
• HMF (Hidroksimetilfurfural) düzeyi
• Toplam fenolik madde miktarı (UV-Vis spektrofotometre ile)

Bu analizlerin maliyeti, ilgili üretici tarafından karşılanır.

Denetim faaliyetleri sırasında kamu kurumları, özel kuruluşlar veya bu kurumlarda görev yapan uzman kişi ve kuruluşlardan destek alınabilir ya da hizmet temin edilebilir. Coğrafi işaretin korunmasına yönelik hukuki süreçler, tescil ettiren kooperatif tarafından yürütülür.