Çınçınlı Sultan Hanı, Anadolu Selçuklu dönemi kervansaray mimarisine ait bir yapı olup, Türkiye'nin Yozgat ili Saraykent ilçesi Saray Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yapı, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat’ın eşi ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in annesi olan Valide Sultan Melike Mahperi Hatun tarafından 1240–1241 yıllarında inşa ettirilmiştir. Tarihî belgelerde farklı adlarla anılan han, Anadolu’nun kuzey iç bölgelerinde yer alan önemli kervan güzergâhlarından birinde konumlanmıştır.
Çınçınlı Sultan Hanı (Türkiye Kültür Portalı)
Tarihi ve Kitabesi
Çınçınlı Sultan Hanı, tarihî kaynaklarda “Çimcimli Sultan Han”, “Cimcimli Han”, “Çinçinli Sultan Han”, “Çınçınlı Han” ve “Sarayköyü-Sarayözü Han” gibi adlarla geçmektedir. Bu adlandırmaların, hanın yakınlarında yer alan ve günümüzde kullanılmayan bir termal kaynağın hamam işleviyle ilişkilendirilmesinden dolayı ortaya çıktığı değerlendirilmektedir. “Çimçimli” ifadesi, halk arasında “çimmek” fiilinden türeyerek kullanılmakta olup zaman içinde “Çınçınlı” biçimine evrilmiştir.
Yapının Mahperi Hatun tarafından yaptırıldığına dair bilgiler, Saraykent merkezdeki Karamağara Camii’ne ait minarenin doğu yüzünde bulunan bir kitabe ile desteklenmektedir. Kitabenin Türkçeye çevrilmiş hali şöyledir:
“Allah, alim, adil, dinin ve dünyanın yüz akı, Allah’ın rahmeti ve affına muhtaç, valideler arasında hayrat veren sultanlar sultanı Mahperi Hatun’un Allah rızası için 637’de (1239-1240) yaptırdığı iyiliği kabul etsin ve daim kılsın.”
Mimari Yapı ve Plan Özellikleri
Çınçınlı Sultan Hanı, doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir yapıdır. Yapı, moloz taş ve Horasan harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Duvarlar balıksırtı örgü tekniğiyle örülmüş, iç ve dış yüzeylerde kesme taş kaplamalarla sağlamlaştırılmıştır. Günümüzde büyük ölçüde harap durumda bulunan hanın batı duvarı ortadan kalkmış; diğer beden duvarlarının ise kaplamaları sökülmüş, duvar kalınlıkları incelmiştir. Yapının güneybatısında çeşitli müştemilat kalıntıları mevcuttur.
K. Erdmann’ın plan taslağına göre yapı, Anadolu Selçuklu kervansarayları tipolojisi içerisinde “avlu ve barınağı olan kervansaraylar” grubunda yer almaktadır. Avlu, kuzey-güney yönünde dikdörtgen formda olup yaklaşık 34x27 metre ölçülerindedir. Doğu-batı doğrultusundaki barınak bölümü ise yaklaşık 23x27 metre boyutlarında olup avluya oranla daha dardır. Avlunun kuzey ve güney kenarlarında kareye yakın dört adet mekân yer almaktadır.
Barınak bölümünde doğu-batı doğrultusunda dizili dörder paye, ortada daha dar üç sahın oluşturur. Bu sahınlar, kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilen ve her iki yönden ikişer paye ile ayrılan beş sahın düzenine bağlanır. Bu plan tipi, 1238-1240 tarihlerinde inşa edilen Ereğli-Aksaray güzergâhındaki Sarıçakıl Han ile benzerlik göstermekte olup, barınak bölümünde kubbe içeren bir düzeniyle 1249 tarihli Avanos Sarıhan’da da kısmen uygulanmıştır.
Günümüzdeki Durumu
Yapı günümüzde büyük oranda yıkılmış ve iç kısmı moloz taşla dolmuş durumdadır. Örtü sistemi tamamen tahrip olmuş olup mevcut kalıntılar arasında güneydeki beden duvarlarının bir bölümü ile kuzey, güney ve güneybatı yönlerinde müştemilat izleri seçilebilmektedir. İç mekânın tonoz örtülerinin ne şekilde oturduğu ya da avlu ve kapalı bölme arasında açık bir alan olup olmadığı mevcut durumda tespit edilememektedir.
Konumu ve Ulaşım Ağı
Çınçınlı Sultan Hanı, Yozgat'ın Saraykent ilçesinin 16 kilometre kuzeyinde, Anadolu Selçuklu Devleti'nin Kırşehir-Yozgat-Zile-Tokat kervan güzergâhı üzerinde yer almaktadır. Bu konum, yapının hem ticari hem de askerî açıdan önemli bir geçiş noktası üzerinde bulunduğunu göstermektedir.
Çınçınlı Sultan Hanı (Türkiye Kültür Portalı)
