Denizli leblebisi, Denizli ili ve çevresinde üretilen, menşe adıyla tescillenmiş coğrafi işaretli bir leblebi türüdür. Kalın kabuklu ve iri taneli nohutlardan elde edilen bu ürün, üç aşamalı ısıtma ve tavlama işlemleri ile uzun süreli dinlendirme süreçlerini içeren geleneksel bir üretim yöntemiyle hazırlanır. Isıtma, sererek tavlama, çuvalda dinlendirme ve kabuk soyma gibi adımlar paslanmaz krom makinelerde gerçekleştirilir.
Üretim Alanı ve İklim Koşulları
Denizli leblebisi, yalnızca Denizli ili sınırları içerisinde üretilebilmektedir. Üretim bölgesinin iklimi, özellikle yaz aylarında gündüzleri sıcak, geceleri ise serin olmasıyla dikkat çeker. Bu özellik, nispi rutubet oranını etkileyerek nohudun uygun şekilde tavlanmasına ve dinlendirilmesine olanak sağlar. İklimsel farklılıklar, ürünün kabuk yapısı, kavrulma dayanımı ve son ürün kalitesinde belirleyici rol oynamaktadır.
Hammadde Özellikleri
Ürünün üretiminde Uşak, Kütahya ve Balıkesir yörelerinden temin edilen, kırmızı veya sarı renkte ve kalın kabuklu nohutlar kullanılmaktadır. Nohutların iri taneli, sert ve kabuk yapısı dayanıklı olmalıdır. Üretime uygunluk, eleme sürecinde 8, 9, 9.5 ve 10 mm delik çapına sahip eleklerle belirlenmektedir. Bu fiziksel sınıflandırma, sonraki ısıtma ve dinlendirme aşamalarında tanenin bütünlüğünü koruyabilmesi açısından önemlidir.
Üretim Süreci
Denizli leblebisi üretimi çok aşamalı bir süreci kapsar. İlk olarak, uygun taneler seçilerek 1. ısıtma işlemine tabi tutulur. Paslanmaz kromdan imal edilmiş rezistanslı makinelerde, 150–160 °C sıcaklıkta 1–2,5 dakika boyunca ısıtılan nohutlar, sıcaklık kaybı yaşanmadan bendir çuvallarına alınarak yaklaşık 15 gün dinlendirilir. Takip eden süreçte ikinci kez ısıtılarak tekrar dinlendirmeye alınırlar. Dinlendirme bu kez daha uzun süreli olup, 15–25 gün boyunca sergilerde yapılır. Bu süre zarfında çevresel nem ve sıcaklık etkisiyle tanelerde tavlanma gerçekleşir.
Tavlanmış nohutlar üçüncü aşamada, yaklaşık 120 ml su/h oranında nemlendirilerek özel tavlama makinelerinde işlenir. Bu işlem, leblebinin iç yapısında yumuşama ve dış kabukta kolay ayrılabilirlik sağlar. Nemlendirme sonrası ürün 150–160 °C sıcaklıkta tekrar kavrularak nihai forma ulaşır. Kabuk soyma işlemi manuel ya da makine destekli olarak yapılabilir. Kabuğu ayrılmış ve uygun sertlikte kavrulmuş taneler, Denizli leblebisi olarak tanımlanır.
Kullanılan Üretim Ekipmanları
Üretim tesislerinde dört ana işlem ünitesi yer almaktadır: ısıtma, kavurma, dinlendirme ve kabuk soyma. Bu ünitelere ek olarak eleme makineleri, tavlama makineleri, kavurma makineleri ve mafalık kabuk soyma makineleri kullanılır. Tüm makinelerin paslanmaz kromdan imal edilmesi zorunludur. Tesisler en az 3 metre yüksekliğinde ve sirkülasyonlu sistemlerle desteklenmiş olmalıdır.
İnsan Faktörü ve Geleneksel Bilgi
Denizli leblebisi üretimi, bölgeye özgü geleneksel bilgi ve deneyime dayanmaktadır. Üreticilerin büyük kısmı, çocukluktan itibaren bu üretim zincirinde yer almakta ve ürünün her aşamasındaki fiziksel ve görsel değişimleri gözlemleyerek ustalık kazanmış bireylerden oluşmaktadır. Bu birikim, üretim kalitesini etkileyen değişkenlerin (ısı, nem, süre, renk değişimi vb.) sezgisel takibini ve standardizasyonunu mümkün kılmaktadır. Leblebi ustaları aynı zamanda kalite, hijyen ve gıda güvenliği konularında eğitim almaktadır.
Depolama Koşulları
Üretilen Denizli leblebisi, nispi nem oranı düşük, doğrudan güneş ışığı almayan serin ortamlarda muhafaza edilmelidir. Uygun olmayan saklama koşulları ürünün lezzet, kıvam ve raf ömrünü olumsuz yönde etkileyebilir.
Denetim ve Tescil Süreci
“Denizli Leblebisi” menşe adıyla Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaretle tescillenmiştir. Üretimin belirlenen teknik ve yapısal şartlara uygunluğu, Denizli Ticaret Borsası koordinatörlüğünde oluşturulan bir komisyon tarafından denetlenir. Komisyon, yerel idare, üniversite, ziraat odası ve esnaf temsilcilerinden oluşur. Denetimler, belirli periyotlarla ve üretim birimlerinde doğrudan gözlem yoluyla yapılır.
Markalama ve Kullanım Biçimi
“Denizli Leblebisi” ibaresi, yalnızca coğrafi işaretli ürünlerde kullanılabilir. Tüzel veya gerçek üreticiler, bu ibareyi marka adı ve unvanla birlikte büyük puntoyla kullanamaz. Ürün ambalajlarında yanıltıcı ifadeler (lüks, özel, light vb.) ile birlikte coğrafi işaret kullanımı yasaktır. Satış noktalarında da aynı şekilde tabela ve tanıtım materyallerinde yalnızca kurallara uygun biçimde kullanılmasına izin verilir.
