Rize kokulu üzümü, Vitis labrusca L. türüne ait, Rize iline özgü bir sofralık üzüm çeşididir. Mahreç işareti türünde coğrafi işaret olarak Türkiye Cumhuriyeti nezdinde 14 Nisan 2025 tarihinde tescillenmiş; başvurusu 16 Ağustos 2022 tarihinde, C2022/000258 başvuru numarası ile yapılmıştır. Coğrafi işaretin sahibi Rize İl Tarım ve Orman Müdürlüğüdür.
Rize Kokulu Üzümü (Yapay Zekâ ile Oluşturulmuştur)
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Rize kokulu üzümü yuvarlak taneli, kalın kabuklu ve mavimsi siyah renkte bir üzüm çeşididir. Kendine has "foxy" aromaya sahip meyve eti, bu üzümü diğerlerinden ayırt eden temel duyusal özelliktir. Tanede 2 ila 3 çekirdek bulunur. Ürünün fiziksel boyutları ve kimyasal içerikleri belirli sınırlar içinde standartlaşmıştır:
- Tane Ağırlığı: 2,99 – 3,43 g
- Tane Çapı: 16,31 – 17,59 mm
- Salkım Ağırlığı: 92,79 – 117,89 g
- Salkım Genişliği: 76,28 – 82,04 mm
- Salkım Uzunluğu: 107,97 – 112,47 mm
- SÇKM (Suda Çözünür Kuru Madde): %12,2'ye kadar
- Asitlik Oranı: %0,72 – 14,4
- pH Değeri: 0,83 – 3,22
- Şıra Oranı: %59 – 68
Üzüm taze tüketim için kısıtlı bir süre uygundur ve hasattan sonra hızlı işlenmesi gereklidir.
Yetiştiricilik ve Üretim Metodu
Rize kokulu üzümünün üretiminde kullanılan asmalar Vitis labrusca L. türüne ait olup budama artıklarıyla çelikleme yoluyla çoğaltılmakta ya da aşı ile yeni bireyler elde edilmektedir. Üzüm bağları, dikim öncesinde 50-60 cm derinlikte işlenmiş ve organik maddece zenginleştirilmiş topraklara kurulmaktadır. Dikim işlemi sonbaharın sonlarında veya ilkbaharın başlarında gerçekleştirilir. Fidanlar dikim öncesi nemli ortamda bekletilir ve her biri 30-40 cm genişliğinde, 50-60 cm derinliğindeki çukurlara aşı noktası toprağın 3-5 cm üzerinde kalacak şekilde yerleştirilir.
Üzüm bağlarında yılda iki kez –sonbahar ve ilkbahar aylarında– toprak işleme yapılır. Yaz döneminde yabancı ot kontrolü fiziksel yöntemlerle sağlanır. Yetiştirme sürecinde herhangi bir kimyasal madde veya hormon kullanılmaz. Doğal yağmur suları dışında sulama yapılmaz; toprak işleme sayesinde su ihtiyacı karşılanmış olur.
Budama işlemleri sonbaharda (kış budaması) ve yazın (yaz budaması) olmak üzere iki döneme ayrılır. Budamalar, göz ve ürün kalitesini artırma amacıyla yapılır. Üzüm, ağustos, eylül ve ekim aylarında hasat edilir; hasat elle, bıçakla veya makasla gerçekleştirilir. Toplanan üzümler kovalar ya da yayvan kaplarla taşınır.
İşleme ve Tüketim
Rize kokulu üzümü genellikle taze olarak değil, işlenerek tüketilir. Özellikle pekmez, üzüm şırası ve Rize’ye özgü, 703 tescil numarası ile coğrafi işaret almış Rize pepeçurasının yapımında hammadde olarak kullanılır. Günlük toplanan üzümler yerel pazarlarda sepet içinde satışa sunulur.
Coğrafi Sınır
Rize kokulu üzümünün üretimi yalnızca Rize ili sınırları içerisinde gerçekleştirilmektedir.
Kullanım Biçimi
Coğrafi işaretin tesciliyle birlikte, "Rize Kokulu Üzümü" ibaresi ve mahreç işareti amblemi ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer almalıdır. Ambalaj veya ürün üzerinde kullanım mümkün değilse, ibare ve amblem, üretim yerinde kolayca görülebilecek biçimde sergilenmelidir.
Denetim Mekanizması
Rize kokulu üzümünün coğrafi işarete uygunluk denetimi, Rize İl Tarım ve Orman Müdürlüğünün koordinasyonunda, Rize Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Pazar Ziraat Fakültesi, Rize Ziraat Odası ve ilgili uzmanlardan oluşan en az üç kişilik bir denetim mercii tarafından yürütülmektedir. Denetimler yılda iki kez –ilkbaharda (toprak işleme ve budama) ve sonbaharda (hasat)– düzenli olarak yapılmakta; ihtiyaç halinde olağan dışı kontroller de gerçekleştirilmektedir.
Denetimlerde, üretim metoduna uygunluk, kullanılan üzüm türünün doğruluğu, ürün üzerindeki ibare ve amblemlerin uygunluğu ile gerekli görülen durumlarda ürünün fiziksel ve kimyasal özellikleri analiz yoluyla incelenmektedir. Denetim mercii, gerektiğinde kamu ve özel kuruluşlardan hizmet alabilir. Tescil ettiren kurum, ürünle ilgili hakların korunmasına ilişkin hukuki süreci yürütme sorumluluğuna sahiptir.
