Dünya Kiswahili Dil Günü, her yıl 7 Temmuz tarihinde kutlanan uluslararası bir gündür. Bu gün, Kiswahili dilinin Afrika kıtasındaki ve dünya genelindeki rolünü tanımak, dilin kültürel, tarihî ve toplumsal önemini göstermek ve çok dilliliği teşvik etmek amacıyla düzenlenir.

Tarihçe ve Tanınma

Kiswahili, yaklaşık 200 milyon kişi tarafından konuşulan Bantu kökenli bir dildir ve çok sayıda lehçeyi içerir. Dil, tarih boyunca Doğu Afrika kıyılarındaki Bantu toplulukları ile Arap ve Fars tüccarları arasındaki etkileşimlerle gelişmiştir. Örneğin İngilizce “safari” kelimesi Kiswahili’de “yolculuk” anlamına gelir ve kökeni Arapça “safara” fiiline dayanır. Bu etkileşimler, Kiswahili’yi farklı kültürlerin ve dillerin kesişim noktası hâline getirmiştir.

Kiswahili, Afrika Birliği (AU), Doğu Afrika Topluluğu (EAC) ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC) tarafından resmî dil olarak kabul edilmiştir. 2019’da Darüsselam’da yapılan 39. SADC Zirvesi, Kiswahili’yi SADC’nin dördüncü resmî çalışma dili olarak kabul etmiş, dilin barış inşası ve Afrika’daki bağımsızlık mücadelelerindeki rolünü tanımıştır.

Kiswahili, tarihsel olarak bağımsızlık mücadelelerinde de kullanılmıştır. 7 Temmuz 1954’te Tanganyika Afrika Ulusal Birliği (TANU), Mwalimu Julius Kambarage Nyerere liderliğinde Kiswahili’yi bağımsızlık mücadelesinde birleştirici dil olarak benimsemiştir. Kenya’nın ilk Cumhurbaşkanı Jomo Kenyatta da “Harambee” sloganı aracılığıyla halkı toplumsal dayanışma ve bağımsızlık mücadelesinde bir araya getirmiştir. 7 Temmuz 2000’de yeniden kurulan Doğu Afrika Topluluğu, Kiswahili’nin konuşulduğu Tanzanya, Kenya ve Uganda arasındaki entegrasyonu güçlendirmek amacıyla kurulmuş; daha sonra Ruanda, Burundi ve Güney Sudan da üye olmuştur.

UNESCO Genel Konferansı, 2021 yılında 41 C/61 sayılı kararı ile Kiswahili’nin küresel rolünü tanımış^【1】 ; Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ise 1 Temmuz 2024’te 78/312 sayılı kararla 7 Temmuz’u Dünya Kiswahili Dil Günü olarak ilan etmiştir. Bu karar dilin barış, kültürel çeşitlilik, toplumsal uyum ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkısını vurgulamaktadır.^【2】 

Amaç

Dünya Kiswahili Dil Günü’nün amacı, Kiswahili’nin Afrika kıtasındaki toplumsal, kültürel ve eğitimsel etkilerini tanıtmaktır. Dil, iletişim aracı olmanın ötesinde Afrika kimliğinin, kültürünün ve değerlerinin aktarılmasında önemli bir araç olarak kabul edilmektedir. Kiswahili, eğitim, diplomasi, medya ve kültürel etkinliklerde kullanılmakta ve bölgesel bütünleşme ile çok dilliliği desteklemektedir. Dil, ayrıca kültürel çeşitlilik ve kültürlerarası diyalog için bir araç olarak değerlendirilmektedir.

Dilin Küresel ve Bölgesel Rolü

Kiswahili, Afrika’da en çok kullanılan dillerden biri olarak, birçok ülkede lingua franca işlevi görmektedir. Doğu, Orta ve Güney Afrika ile Orta Doğu’nun bazı bölgelerinde konuşulmasının yanı sıra, dünyanın çeşitli üniversite ve yükseköğretim kurumlarında da öğretilmektedir. Kiswahili, Afrika Birliği, SADC ve EAC’nin resmî dillerinden biri olarak bölgesel bütünleşme, ekonomik iş birliği ve Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Anlaşması (ACFTA) gibi girişimlerin uygulanmasında önemli bir araçtır.

1950’lerde Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler Radyosu bünyesinde Kiswahili dil birimini kurmuş ve günümüzde Kiswahili, BM’nin Küresel İletişim Direktörlüğü kapsamında yer alan tek Afrika dili olarak görev yapmaktadır.

Kiswahili’nin çok dilliliğe katkısı, uluslararası anlayış, hoşgörü ve kültürlerarası diyalog açısından önemlidir. BM Genel Kurulu, 11 Eylül 2017 tarihli 71/328 sayılı kararı ile çok dilliliğin önemini vurgulamış ve UNESCO gibi kuruluşları, resmî dillerin yanı sıra dünya genelinde konuşulan diğer diller için de farkındalık artırma girişimlerini desteklemeye teşvik etmiştir.

Kültürel ve Sosyal Rol

Kiswahili, tarih boyunca kültürel ifade, kimlik ve değerlerin taşınmasını sağlayan bir araç olarak görülmüştür. Dil, Afrika’da sosyal ve kültürel bir kimlik taşıyıcısı olarak kabul edilir, topluluklar arasında iletişimi kolaylaştırır ve kültürel çeşitliliği destekler.

Dünya Kiswahili Dil Günü, dilin müzik, edebiyat ve tarihî mirasını ön plana çıkarır; eğitim, kültürel anlayış ve toplumsal bütünleşmeye katkılarını vurgular. Ayrıca UNESCO’nun 2024 yılında yayımladığı Kiswahili dilindeki Futures of Education raporu ve İngilizce-Kiswahili yapay zekâ sözlüğü çalışması, dilin eğitim ve teknoloji alanındaki kullanımını artırmayı hedeflemektedir.

Kutlama Etkinlikleri

Dünya Kiswahili Dil Günü, UNESCO merkezlerinde ve Doğu Afrika üye devletlerinin sürekli delegasyonları tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanır. Bu etkinlikler arasında panel tartışmaları, açılış konuşmaları, kültürel performanslar ve resepsiyonlar yer alır. 2025 yılında kutlamalar, “Kiswahili: Kültürel Çeşitlilik ve Kültürlerarası Diyalog için Bir Köprü” teması altında gerçekleştirilmiş, dilin birleştirici rolü ve kültürel diplomasi işlevi ele alınmıştır.

Etkinliklerde Kiswahili’nin müzik, edebiyat ve tarihine odaklanılırken dilin eğitim, kültürel anlayış ve toplumsal bütünleşmeye katkıları vurgulanmaktadır. Kiswahili, bu yönleriyle hem kıtasal hem de küresel ölçekte iletişimi ve kültürlerarası etkileşimi destekleyen bir araç olarak değerlendirilmektedir.