Gazze Mahkemesi, İsrail’in Gazze Şeridi’nde gerçekleştirdiği eylemlerin uluslararası hukuk çerçevesinde değerlendirilmesini amaçlayan, sivil toplum odaklı uluslararası bir halk mahkemesi girişimidir. İlk olarak Kasım 2024’te Londra’da duyurulan mahkeme, hukukçular, akademisyenler, insan hakları savunucuları ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşan bir koalisyon tarafından başlatılmıştır.
Gazze Mahkemesi girişiminin ilk halka açık oturumu, 26 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)
Kuruluş Süreci ve Girişimin Temelleri
Gazze Mahkemesi girişimi, 7 Ekim 2023 sonrası Gazze Şeridi’nde yaşanan askeri çatışmaların ardından, uluslararası hukukun uygulanmasında yaşanan yetersizliklere karşı oluşturulmuştur. Mahkeme, Kasım 2024’te Londra’da düzenlenen iki günlük ön hazırlık toplantısıyla kurulmuştur. Bu toplantıda yaklaşık 100 katılımcı yer almıştır. Girişimin başkanlığını, Birleşmiş Milletler’in Filistin Özel Raportörü olarak görev yapmış olan uluslararası hukuk uzmanı Richard Falk üstlenmiştir.
Mahkemenin temel amacı, devlet temelli yargı süreçlerinin işleyemediği durumlarda, sivillerin tanıklıklarını esas alarak vicdani ve hukuki belgeler üretmek olmuştur. Bu yönüyle girişim, kendisini Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) ve Uluslararası Adalet Divanı (UAD) gibi kurumların eksik bıraktığı alanları tamamlamaya dönük bir halk mahkemesi olarak tanımlamıştır.
Mahkeme, yalnızca hükümetlerin değil, halkların da uluslararası hukuka katkı sunabileceği bir yapıyı hedeflemiş; meşruiyetini devlet otoritelerinden değil, insanlığın ortak vicdanından almayı amaçlamıştır. Girişim, ırk ayrımcılığına karşı Güney Afrika örneğinden esinlenerek dünya halklarını harekete geçirmeyi öncelikli hedef olarak belirlemiştir.
Katılımcılar ve Kurumsal Bileşenler
Gazze Mahkemesi’nin organizasyonel yapısı, yönlendirme kurulu, danışma konseyleri ve tematik odaklı mahkeme dairelerinden oluşmaktadır. Yönlendirme kurulunda Michael Lynk, Hilal Elver, Noura Erakat, Susan Akram, John Reynolds, Diana Buttu, Cemil Aydın, Penny Green gibi uluslararası alanda tanınmış hukukçular, akademisyenler ve aktivistler yer almıştır.
Londra toplantısında, Filistinli sivil toplum örgütleriyle özel oturumlar gerçekleştirilmiş ve bu örgütlerin mahkeme sürecine doğrudan katkı sunacağı ilan edilmiştir. Bu kuruluşlar arasında Law for Palestine, Al-Haq, Al-Mezan, Adalah, BADIL, Addameer ve PCHR gibi gruplar bulunmaktadır. Girişim ayrıca İslam İşbirliği Teşkilatı Gençlik Forumu (ICYF) tarafından desteklenmiş ve bu destek kapsamında 50 üye devletten gençlik örgütleri ile 16 Müslüman azınlık kuruluşu da sürece katılmıştır.
Mahkeme, yürütme sekreteryası aracılığıyla koordinasyonu sağlamış, basın ve kamuoyu ile iletişimde şeffaflık ilkesini benimsemiştir. Etkinliklerin planlanmasında Ahmet Köroğlu’nun yürütme sekreteri olarak görev yaptığı bildirilmiştir.
Hazırlık Toplantıları ve Stratejik Süreçler
Gazze Mahkemesi girişimi, ilk duyurusunun ardından çeşitli ülkelerde düzenlenen hazırlık toplantılarıyla süreci yapılandırmıştır. Bu toplantılar, hem organizasyonel kapasitenin güçlendirilmesini hem de hukuki ve etik çerçevenin belirlenmesini amaçlamıştır.
İlk genişletilmiş toplantı, 20–21 Şubat 2025 tarihlerinde Londra’da gerçekleştirilmiştir. Bu buluşma sırasında mahkeme üyeleri, İkinci Daire üyeleri ve yönlendirme kurulu temsilcileri bir araya gelmiş ve stratejik koordinasyonun esasları üzerinde çalışmıştır. Ayrıca bu toplantı, Saraybosna’da yapılması planlanan ilk halka açık oturumun kapsamını belirlemede belirleyici olmuştur.
Londra’daki toplantıyı takiben, 10 Şubat 2025 tarihinde İstanbul’da bir dizi stratejik görüşme düzenlenmiştir. Bu toplantılar, mevcut gelişmelerin analiz edilmesini, hukuki çerçevenin netleştirilmesini ve kamuoyuna yapılacak açıklamaların hazırlanmasını içermiştir. İstanbul oturumlarında Richard Falk’a yürütme sekreteri Ahmet Köroğlu, yönlendirme kurulu üyeleri Hilal Elver ve Penny Green eşlik etmiştir.
Mayıs 2025’te İspanya’nın Alicante kentinde gerçekleştirilen toplantı ise sürecin lojistik boyutuna odaklanmıştır. Burada, Saraybosna halk oturumuna dair raporların formatı, medya stratejileri ve tanık ifadelerinin toplanması süreci ele alınmıştır. Bu toplantılar sayesinde, hazırlıklar hem içeriksel hem de teknik açıdan tamamlanmıştır.
Hazırlık süreci boyunca girişim, yalnızca mevcut ihlalleri belgelemeyi değil, aynı zamanda benzer durumların tekrarını önlemeye yönelik bir normatif çerçeve geliştirmeyi de hedeflemiştir. Toplantılarda üretilen belgeler, Saraybosna ve İstanbul oturumlarında sunulmak üzere arşivlenmiş ve uzman jüriye teslim edilmiştir.
Yöntemsel Özellikler ve Hukuki Konum
Gazze Mahkemesi, herhangi bir devletin, uluslararası kuruluşun veya siyasi gücün etkisinden bağımsız olarak yapılandırılmıştır. Mahkemenin yargılama yöntemleri, uluslararası hukukun evrensel ilkeleriyle uyumlu olmakla birlikte, sivil toplumun doğrudan katılımına dayalı vicdani yargı pratiklerini esas almaktadır.
Mahkemenin yöntemsel çerçevesi; saha temelli tanıklıklar, uzman beyanları, belge analizleri ve akademik raporlar üzerinden şekillendirilmiştir. Yönlendirme kurulu ve jüri heyeti, kararlarını teknik delil ve hukuki normlara dayandırarak oluşturmakta ancak bu kararlar bağlayıcı yargı gücü taşımamaktadır. Bununla birlikte, kararların etik ağırlığı ve uluslararası kamuoyu üzerindeki etkisi temel amaç olarak belirlenmiştir.
Girişimin uluslararası konumlanması, yalnızca İsrail’in Gazze’deki eylemleriyle sınırlı kalmamakta; aynı zamanda savaş suçlarına, etnik temizlik politikalarına ve soykırım iddialarına yönelik genel bir yargı etiği tartışmasını da gündeme taşımaktadır. Bu nedenle mahkeme, yalnızca Filistin bağlamında değil, uluslararası vicdan hukukunun gelişimine katkı sunabilecek bir platform olarak tanımlanmıştır.
Saraybosna Oturumları (26–29 Mayıs 2025)
Gazze Mahkemesi’nin ilk halka açık duruşmaları, 26–29 Mayıs 2025 tarihleri arasında Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’daki Uluslararası Saraybosna Üniversitesi (IUS) ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Dört gün süren bu oturumlar, Mahkeme girişiminin kamuoyuna açık ilk kapsamlı yargılama sürecini teşkil etmiştir.
Gazze Mahkemesi girişiminin ilk halka açık oturumu, 26 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)
Oturumlar, çok sayıda ülkeden gelen akademisyen, hukukçu, insan hakları savunucusu, gazeteci ve sivil toplum kuruluşu temsilcisinin katılımıyla yürütülmüştür. Katılımcılar, tematik başlıklar altında yapılandırılmış panellerde sunumlar gerçekleştirmiş; Gazze Şeridi’nde yaşanan olaylara ilişkin delil ve tanıklıklar kamuoyu önünde paylaşılmıştır.
Gündem Başlıkları
Saraybosna oturumlarında ele alınan ana temalar şunlardır:
- Sömürgeci Soykırım, Apartheid ve Zorunlu Nüfus Transferi: İlk oturumlarda İsrail’in Gazze ve genel olarak Filistin topraklarındaki uygulamaları, sömürgecilik yapıları, ayrımcı rejimler ve yerinden etme politikaları çerçevesinde değerlendirilmiştir.
- Birleşmiş Milletler Sisteminin İşlevsizlikleri: Uluslararası sistemin hukuki ve kurumsal açıdan Filistin halkına yönelik hak ihlalleri karşısında etkisiz kaldığına ilişkin sunumlar yapılmıştır.
- Sivillere Yönelik İhlaller: Sağlık altyapısına, sivil nüfusa ve gazetecilere yönelik saldırıların uluslararası insancıl hukuk bakımından değerlendirilmesine dair belgeler sunulmuştur.
- Protestoların Kriminalleştirilmesi: Filistin lehine düzenlenen uluslararası gösterilerin bastırılması, ifade özgürlüğünün kısıtlanması ve protestocuların cezalandırılmasına ilişkin küresel eğilimler tartışılmıştır.
- Tematik Paneller: "Nakba’nın Hukuki ve Tarihsel Sürekliliği" başlıklı oturumun yanı sıra, 1995 Srebrenitsa Soykırımı ile 2023 sonrası Gazze saldırıları arasında karşılaştırmalı analiz içeren “Srebrenitsa’dan Gazze’ye” başlıklı özel panel düzenlenmiştir.
Gazze Mahkemesi girişiminin ilk halka açık oturumu, 26 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)
Tanıklıklar ve Katılımcılar
Oturumlar boyunca farklı disiplinlerden uzmanlar ve sahada görev yapmış kişiler tanık olarak dinlenmiştir. Gazze’den gelen kurbanlar, sağlık çalışanları, medya mensupları ve insan hakları örgütlerinin temsilcileri bireysel tanıklıklarda bulunmuştur. Tanıklıkların bir bölümü güvenlik gerekçesiyle anonim şekilde gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca birçok akademik isim ve düşünce insanı da panellere katkı sunmuştur. Penny Green, Ilan Pappé, Jeff Halper, Nadera Shalhoub-Kevorkian, Henrietta Zeffert, Omar Barghouti, Cemil Aydın, Victoria Brittain gibi isimler tarafından tarihsel, sosyolojik ve hukuki perspektiflerden değerlendirmeler yapılmıştır. Sunumlar sırasında hem saha gözlemleri hem de uluslararası hukuk belgeleri esas alınmıştır.
Oturumların Kapanışı ve Bildiri Hazırlığı
Dört gün süren yargılamaların sonunda, Mahkeme sürecinde elde edilen bulguların ve değerlendirmelerin özetlendiği bir bildiri hazırlanmıştır. 29 Mayıs 2025 tarihinde kamuoyuna açıklanan bu metin, “Saraybosna Bildirisi” olarak adlandırılmış ve Mahkeme’nin sürece ilişkin ilk kapsamlı değerlendirme niteliğini taşımıştır.
