Gediksaray Dokuması, Amasya iline özgü bir el dokuması türüdür. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 08.10.2021 tarihinde başvurusu yapılan ve 19.07.2023 tarihinde tescil edilen bu ürün, mahreç işareti taşıyan geleneksel bir dokuma türüdür. Tescil, Amasya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından gerçekleştirilmiş olup dokuma, coğrafi sınır olan Amasya ili ile tarihsel ve kültürel bağları dolayısıyla ün ilişkisi taşır.

Ayırt Edici Özellikleri ve Ürün Çeşitleri

Gediksaray Dokuması, pamuk veya ipek iplikle ve “mıymıy püsküllü” tekniğiyle 2 ayaklı, 2 veya 4 çerçeveli kamçılı tezgâhlarda el ile üretilir. İplik numaraları pamuk için 40/2 veya 60/2, ipek için ise 75/36’dır. Renk paletinde başta kırmızı olmak üzere siyah, sarı, beyaz, yeşil ve kahverengi gibi tonlar yer alır.

Motifleri, bölge halkının duygu ve düşüncelerini yansıtan sembollerdir. En sık kullanılanlar arasında tarak, mevreş, yılan sırtı, kum saati, Amasya'nın yarısı ve bütünü gibi desenler bulunur. Ürün türleri ise üç ana gruba ayrılır:

• Mevreş Dokuma: Genellikle yılan sırtı, zülüf tarağı, fitil ve “Amasya’nın yarısı” gibi desenlerle masa örtüsü ve çarşaf üretiminde kullanılır.
• Melez Dokuma: Çift ve tekli muhacir desenleriyle içlik üretiminde tercih edilir.
• Tahtalı Dokuma: 2 cm aralıklı renkli iplerle dokunan ve kare desenler oluşturan türdür; gömlek üretiminde özellikle muhacir deseni ile kullanılır.

Üretim Metodu

Üretimde geleneksel el tezgâhları, çeşitli mekanik bileşenlerle birlikte kullanılır: tezgâh iskeleti, makaslar, kelebekler, çözgü köprüsü, tefe, ayak pedalları, tarak, mekik, kumaş levendi ve iplik türleri. Dokuma süreci ağızlık açılması, mekiğin geçişi ve atkı ipliğinin sıkıştırılması şeklinde tekrar eden bir düzenle ilerler.

Motifler, kareli kâğıt üzerine çizilen desen şablonlarının çözgüye aktarılmasıyla dokumaya işlenir. Mıymıy püsküllü teknikte ise üç katlı ipliklerle yüzeye tığ ile ip çekilir; çerçeveler makas ve pedallar aracılığıyla dikey olarak hareket ettirilir. Bu sistemde yay veya ağırlık kullanılmaz.

Geleneksel İşleme

Dokuma ürünleri, özellikle masa ve sehpa örtüleri dışındakiler, geleneksel merserizasyon işleminden geçer. Gediksaray’da uygulanan yöntemde kumaş, bir gece boyunca sulandırılmış büyükbaş gübresinde bekletilir. Ardından bol su ile yıkanarak rengi açılır, toprak zeminde kurutulur ve dövülerek yumuşak ve parlak hale getirilir.

Kullanım ve Kimlik Unsurları

Gediksaray Dokuması, gömlek, pike, çanta, kırlent gibi ev eşyalarından dekoratif objelere kadar pek çok ürünün temelini oluşturur. Coğrafi sınır içerisindeki çeyiz sandıklarında yer alması, bu dokumanın kültürel bellekteki yerini güçlendirmektedir.

Denetim ve Koruma

Üretimin tüm aşamaları Amasya ili sınırlarında gerçekleşmek zorundadır. Denetim, Amasya Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda kurulan beş kişilik uzman ekip tarafından yılda en az bir kez yapılır. Denetim kriterleri arasında kullanılan malzemelerin uygunluğu, motif çeşitleri ve dokuma tekniği yer alır.