Hayvan destekli terapi (İngilizce orijinal tanım adıyla "Pet Therapy" ya da "Animal Assisted Therapy"), belirli hedeflere yönelik olarak yapılandırılmış terapi süreçlerinde hayvanların, terapist rehberliğinde, tedavi edici bir unsur olarak kullanıldığı tamamlayıcı bir müdahale yöntemidir. Hayvan destekli terapi; fiziksel, duygusal, sosyal veya bilişsel işlevlerin iyileştirilmesi amacıyla gerçekleştirilen, kanıta dayalı terapi yaklaşımlarına entegre edilen bir uygulamadır. HDT, tedavi sürecine dahil edilen hayvanların sadece rahatlatıcı değil, aynı zamanda iletişimi kolaylaştırıcı ve işlevsel becerileri destekleyici rolleriyle ön plana çıkmaktadır.

Tarihsel Gelişim

Hayvanların terapötik amaçlarla kullanımı çok eski dönemlere dayansa da belgelenmiş ilk uygulama, 1792 yılında William Tuke tarafından İngiltere’de akıl hastalarına yönelik olarak çiftlik hayvanları aracılığıyla başlatılmıştır. ^【1】 

1867’de ise Batı Almanya’da epilepsi hastalarının tedavisinde evcil hayvanlar kullanılmıştır. 1961 yılında çocuk psikoloğu Dr. Boris Levinson’un hayvan destekli terapi üzerine yaptığı çalışmalar, modern anlamda HDT’nin gelişiminin temelini oluşturmuştur. ^【2】 2000’li yıllardan itibaren birçok ülkede hem uygulamalar hem de yasal düzenlemelerle terapi standardizasyonuna gidilmiş; hayvan destekli terapiler çeşitli üniversiteler ve sağlık kurumlarınca sistemli hale getirilmiştir.

Uygulama Alanları ve Kullanılan Hayvanlar

HDT, çocuklar, yaşlılar, kronik hastalar, otizmli bireyler, psikiyatrik tanı almış hastalar gibi geniş bir yelpazede uygulanmaktadır. Terapide en sık kullanılan hayvanlar arasında köpekler, atlar (hippoterapi), kediler, tavşanlar, kuşlar, akvaryum balıkları ve hatta yunuslar yer almaktadır. Hayvan destekli terapi; bireysel veya grup terapileri şeklinde okul, hastane, klinik, huzurevi ve rehabilitasyon merkezlerinde gerçekleştirilebilmektedir.

^{İzmir'de atla terapi, engelli çocukların gelişimine katkı sağlıyor. (Anadolu Ajansı)}

Hayvan Destekli Terapi Türleri

1. Animal-Assisted Therapy (AAT): Yapılandırılmış, hedefe yönelik, profesyonel bir terapist ve eğitilmiş hayvan eşliğinde yapılan terapi sürecidir.
2. Animal-Assisted Activity (AAA): Daha az yapılandırılmış, gönüllü temelli ve genellikle sosyal etkileşim ile moral yükseltmeyi amaçlayan etkinlikleri içerir.
3. Animal-Assisted Intervention (AAI): AAT ve AAA’nın genel adıdır ve sağlık, eğitim veya insan hizmetleri kapsamında yürütülen tüm hayvan destekli müdahaleleri kapsar.

Fizyolojik ve Psikolojik Etki Mekanizmaları

HDT’nin etkileri, çeşitli biyolojik, psikolojik ve sosyal mekanizmalar yoluyla açıklanmıştır:

• Affektif-duygusal etki: Hayvanlarla temas, oksitosin, serotonin, prolaktin gibi hormonların salınımını artırarak stres hormonlarını azaltır ve sakinleşmeyi destekler.
• Psikolojik uyarılma: Bilişsel işlevleri uyarır, sosyal etkileşimi artırır, depresif belirtileri azaltabilir.
• Oyun ve fiziksel aktivite: Terapi sürecine dahil edilen oyunlar, hareket kabiliyetini ve motor becerileri destekleyebilir.
• Psikosomatik ve fiziksel etkiler: Kan basıncını düşürürek kalp atış hızını dengeleyebilir, ilaç ihtiyacını azaltabilir.

^{Terapi köpeği Molly'den kanser tedavisi gören çocuklara moral ziyareti. (Anadolu Ajansı)}

Türkiye’de HDT Uygulamaları

Türkiye’de HDT uygulamaları son yıllarda yaygınlaşmaya başlamış, özellikle yaşlı ve engelli bireylerle gerçekleştirilen at ve köpek destekli uygulamalarla örnek çalışmalar yürütülmüştür. Bilimsel temelli ilk uygulamaların, üniversiteler ve özel rehabilitasyon merkezleri bünyesinde başladığı görülmektedir.

Güvenlik ve Riskler

Hastane gibi steril ortamlarda hayvan temelli terapiler uygulanırken enfeksiyon riski, alerjik reaksiyonlar veya travmatik etkiler gibi olası riskler değerlendirilmelidir. Araştırmalar, gerekli hijyen önlemleri alındığında hayvanlardan hastalara bulaş riskinin oldukça düşük olduğunu göstermektedir.

Araştırma Durumu ve Bilimsel Kanıtlar

Hayvan destekli terapiye yönelik yapılan çalışmalar artmakla birlikte, randomize kontrollü çalışmaların sayısı halen sınırlıdır. Meta-analizler ve sistematik derlemeler, HDT'nin olumlu etkilerine işaret etse de etkinliğin net biçimde ortaya konabilmesi için daha yüksek kalitede ve standartlaştırılmış araştırmalara ihtiyaç vardır. Çocuklar, yaşlılar ve ruh sağlığı sorunları olan bireyler üzerindeki etkileri daha belirgin olmakla birlikte; müdahale süresinin, hayvan türünün ve terapi hedeflerinin net şekilde tanımlanması, araştırma geçerliliği açısından önem taşımaktadır.

Uyarı: Bu maddede yer alan içerik, yalnızca genel ansiklopedik bilgi amacı taşımaktadır. Buradaki bilgiler tanı koyma, tedavi etme ya da tıbbi yönlendirme amacıyla kullanılmamalıdır. Sağlıkla ilgili konularda karar vermeden önce mutlaka bir hekime veya uzman sağlık personeline danışmanız gerekmektedir. Bu bilgilerin tanı veya tedavi amacıyla kullanılması sonucunda doğabilecek durumlardan madde yazarı ve KÜRE Ansiklopedi herhangi bir sorumluluk kabul etmez.