Kolezyum, Roma İmparatorluğu döneminde inşa edilen ve dünyanın en büyük antik amfi tiyatrolarından biri olarak kabul edilen yapıdır. Orijinal adı "Amphitheatrum Flavium" olan Kolezyum, Roma’daki Palatin Tepesi’nin doğusunda yer alır. İnşasına M.S. 1. yüzyılda başlanmış ve kısa sürede tamamlanmıştır. Kolezyum, Roma toplumunun kamusal eğlencelerinin merkezi olmuş, aynı zamanda imparatorluk gücünü temsil eden mimari bir sembole dönüşmüştür.

^{Kolezyum (Pexels)}

Tarihçe

Kolezyum’un yapımına M.S. 70 yılı civarında başlanmış, M.S. 80 yılında açılışı gerçekleştirilmiştir. İmparator Vespasianus’un başlattığı bu proje, oğlu Titus döneminde tamamlanmış, daha sonra Domitianus tarafından yapılan eklentilerle bugünkü haline getirilmiştir. Yapının konumu, Nero’nun yıktırılan saray kompleksinin alanı üzerine seçilmiştir; bu tercihin, kamuya ait bir yapı inşa ederek tiranlık izlerini silme amacını taşıdığı düşünülmektedir.

^{Kolezyum (Pexels)}

Mimari Özellikleri

Kolezyum, 189 metre uzunluğunda, 156 metre genişliğinde elips şeklinde bir plana sahiptir. Yüksekliği yaklaşık 48 metredir. Dört katlı olan yapının ilk üç katı kemerli açıklıklara sahipken, dördüncü kat düz duvarlarla örülmüştür. Her katta farklı sütun düzenleri (sırasıyla Dorik, İyon ve Korint) kullanılmıştır. 80 adet kemer girişi sayesinde seyirciler, arenaya kolayca girip çıkabilmiştir. Yapının seyirci kapasitesi 50.000 ila 80.000 kişi arasında değişmektedir.

Kolezyum’un merkezinde yer alan arenanın ölçüleri 87,5 x 54,8 metredir. Arenanın alt kısmında hypogeum adı verilen iki katlı yeraltı yapısı bulunmaktadır. Hypogeum’da gladyatörler, hayvanlar ve sahne ekipmanları tutulmaktaydı. Yeraltından arenaya çıkan yaklaşık 80 dikey asansör düzeneği, savaş arabalarının, hayvanların ve sahne dekorlarının taşınmasına olanak sağlıyordu.

Arena zemini ahşap platformla kaplanmış ve bu yüzey kumla örtülmüştür. Kumu arenadaki kanı emmesi ve kaygan zemini önlemesi amacıyla kullanılmıştır. Arenanın çevresi 10 metrelik koruma duvarıyla çevrilmiş, seyir alanı (cavea) ise sınıfsal ayrımlara göre bölümlendirilmiştir. Podium, senatörlere ayrılmışken, orta katmanlar sıradan yurttaşlara, en üst kat ise kadınlara ve alt sınıflara tahsis edilmiştir.

^{The Christian Martyrs' Last Prayer (The Walters Art Museum)}

^{Temsili Gladyöterler (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Velarium Sistemi

Kolezyum’un izleyicileri güneşten korumak için büyük bir tente sistemi olan "velarium" kullanılmıştır. Bu sistem, yapının tepesine yerleştirilen direkler ve makaralı halatlarla gerilen kumaş örtülerden oluşur. Velarium’un yönetimi, Roma donanmasına bağlı özel personeller tarafından gerçekleştirilmiştir.

Etkinlikler ve Kullanım

Kolezyum’da gladyatör dövüşleri (munera), vahşi hayvan avları (venationes), idamlar, tarihî savaş canlandırmaları ve mitolojik dramalar gerçekleştirilmiştir. Açılışında 100 gün süren gösteriler düzenlenmiş, binlerce gladyatör ve vahşi hayvan arenada dövüştürülmüştür. İnfazlar mitolojik hikâyelerle dramatize edilerek halka sunulmuş; “Hercules” veya “Prometheus” gibi figürlerle özdeşleştirilen mahkûmlar sahnede yakılarak idam edilmiştir. Roma vatandaşları için bu gösteriler hem eğlence hem de Roma otoritesinin bir yansıması olarak görülmüştür.

Kadın gladyatörler (gladiatrices) ve cüceler gibi özel temalı dövüşler de zaman zaman düzenlenmiştir. Hayvanların kullanıldığı gösterilerde Afrika’dan getirilen aslan, kaplan, fil gibi canlılar yer almış, tek bir günde yüzlerce hayvan öldürülmüştür. Mahkûmlar ise kamuya açık idamlar yoluyla infaz edilmiş, bu infazlar dini ritüellerle ve tanrı-tanrıça temsilleriyle sahnelenmiştir.

^{Kolezyum (Pexels)}

Orta Çağ ve Yıkım Süreci

Roma İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından Kolezyum farklı amaçlarla kullanılmıştır. Bir dönem kilise, konut ve kale olarak işlev görmüştür. Yapı zamanla depremler, doğal afetler ve taşlarının sökülerek başka binalarda kullanılması nedeniyle büyük ölçüde tahrip olmuştur.

Koruma ve Restorasyon Çalışmaları

Kolezyum’un korunmasına yönelik ilk ciddi girişimler 18. yüzyılda başlamış ve 19. yüzyılda restorasyonlar hız kazanmıştır. Günümüzde İtalyan devleti ve çeşitli uluslararası kuruluşların desteğiyle yapı restore edilmekte, çevresindeki kentsel yapılaşma düzenlenmektedir. Kolezyum aynı zamanda UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almakta ve her yıl milyonlarca turist tarafından ziyaret edilmektedir.

Günümüzde Kolezyum

Kolezyum günümüzde, hem arkeolojik bir alan hem de tarihî bir simge olarak varlığını sürdürmektedir. İçinde geçici sergiler, kültürel etkinlikler ve rehberli turlar düzenlenmektedir. Aynı zamanda, barış ve insan hakları gibi evrensel değerlerin anılması için sembolik etkinliklerin gerçekleştirildiği bir alandır.