Piraziz, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde, Giresun ilinin batı sınırında yer alan bir turizm ve kültür merkezidir. 14. yüzyıl ile 15. yüzyıl arasında yaşamış Pir Aziz adlı Türk beyden adını alan ilçe, 4 Temmuz 1987 tarihli ve 3392 sayılı Kanun ile resmi olarak kurulmuştur. Doğusunda Bulancak, batısında Ordu’nun Gülyalı ilçesiyle komşu olan Piraziz’in merkezi 7 462, belde ve köylerinde ise 5 313 kişilik nüfusu barındırır. Yirmi bir köyü kapsayan yerleşim, ekonomisini büyük ölçüde fındık üretimi üzerinden şekillendirir; Paşakonağı, Bektaş, Çambaşı ve Sarıalan başta olmak üzere yayla turizmi de gitgide önem kazanmaktadır. Karayolu ile her yöne bağlantısı bulunan ilçe, Ordu‑Giresun Havalimanı aracılığıyla hava ulaşımına da açıktır. Bölgenin zengin sebze, bitki ve deniz ürünleriyle biçimlenen mutfağı, yöresel pide ve köfte çeşitleriyle ziyaretçilere özgün lezzetler sunar.

^{Piraziz (Kaynak: Piraziz Belediyesi)}

Tarih

Piraziz’in tarihî gelişimi, coğrafî konumu ve idari dönüşümleri bakımından Osmanlı öncesi dönemden günümüze uzanan kesintili bir seyir izler. Bölgenin Müslüman Türk yerleşimine açılmasından önceki döneme ait doğrudan arkeolojik veya yazılı kaynak bulunmamakla birlikte, 14. yüzyılın ikinci yarısında Çepni gruplarının başlattığı iskân hareketleri, sahil kuşağındaki yüksek tepeler arasını kaplayan vadi sistemlerinde yeni düzenlemeler yapılmasını sağlamıştır. Bendehor adıyla anılan küçük kale ile çevresindeki Hıristiyan yerleşiminin varlığı, bölgenin antik döneme uzanan yerleşim izlerinin farkında olmadığını, ancak 1455 tarihli Osmanlı tahrir defterlerinde kalenin çevresinin “Kaleyanı” adıyla anılan mahalleye dönüştüğünü ve gayrimüslim nüfusun burada devam ettiğini göstermektedir.

İlçenin adı, Osmanlı’nın klasik döneminde hükmetmiş İbrahim oğlu Pir Aziz adlı yerel beyden gelmektedir. 1455 yılı kayıtlarına göre Nefs‑i Piraziz olarak anılan mevki, beyliğin vergi mıntıkası oluşu nedeniyle bu adı almış; Pir Aziz’in iktidar merkezi, sonraki yüzyıllarda bölgenin genel adı hâline gelmiştir. Devletin yanı sıra yöresel kanaat önderi konumundaki Şeyh İdris’in manevî nüfuzu da, iskân hareketinin şekillenmesinde etkili olmuştur. Bir Ahi lideri olarak tanımlanan Şeyh İdris, dervişleriyle birlikte 1397’de bölgeye yerleştirilen aşiret gruplarını organize etmiş, Abdal, Hasan Şeyh, Erenköy ve Şeyh Musa gibi yer adlarının bu dönemin anısını yansıttığı anlaşılmaktadır.

14. yüzyıl sonlarında küçük Selçuklu beyliklerinden Hacıemiroğulları’nın bölgeyi Müslüman Türk yerleşimine açma misyonu, bu hattın kesinleşmesinde belirleyicidir. 1397’de Hacıemiroğulları hükümdarı Süleyman Bey’in komutanlarından Beğmiş oğlu Davut Kethüda’nın aşiret kuvvetlerini burada konuşlandırması; vadi girişlerindeki köy ve mezraların teşkilinde kritik rol oynamıştır. Nitekim 15. yüzyılın ortalarına dek uzanan Osmanlı tahrir defterleri, Pazarsuyu ile Piraziz Deresi arasındaki alanda “Davut Kethüda Bölüğü” adıyla müstakil bir vergi ünitesinin kurulduğunu ve Bendehor kalesi çevresinin de bu sistem içinde örgütlendiğini ortaya koyar.

Sahil hattına inen yerleşme çekirdeği, 19. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilen iskele, cami ve hafta pazarıyla kasaba kimliğine bürünmüştür. Cuma günü kurulmaya başlanan Abdal İskele Pazarı (1869), hem ticari hareketliliği hem de sosyal etkileşim biçimlerini derinleştirerek bölgenin merkezileşmesini hızlandırmıştır. İngiliz gezgin Hamilton’un 1836 tarihli seyahat notlarında “Abdar” biçiminde kaydettiği bölge, eski Pazarsuyu Kazası’nın nahiye merkezi olarak devam etmiş; Sultan II. Mahmut döneminde Tiralizade Emin Ağa’nın ayanlığa yetkilendirilmesiyle bölgesel yönetsel yapının taşrada şekillenişi hakkında ipuçları verir.

Modern belediye teşkilatının temelleri, 1892’de Piraziz nahiyesi belediye reisinin Abdullah Bey olarak görevlendirilmesiyle atıldı; 1904’te ise Halis Ağa’nın meclis üyeliğine seçilmesiyle yerel yönetim kurumlarında tam donanımlı bir sivil katılım dönemi başladı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında bucak statüsüne dönüşen Piraziz, 1934’ten 1988’e dek Bulancak’a bağlı kaldı. 19 Haziran 1987’de kabul edilen kanunla yeniden yapılandırılan idari sınırlar, 16 Ağustos 1988 tarihinde ilçe statüsünün resmî olarak yürürlüğe girmesini sağladı.

Bu süreç, yalnızca yerel nüfus dinamiklerini değil; aynı zamanda Karadeniz kıyı yerleşmelerinin Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan geçiş dönemlerindeki sosyo‑idari evrimini de gözler önüne serer. Piraziz’in tarihî gelişimi, ekonomik faaliyetlerin (balıkçılık, tarım, ticaret), manevi liderlerin in­siyatifleri ve merkezi devlet politikalarının bir arada değerlendirilmesine imkân tanıyan çok katmanlı bir örüntü oluşturur. İlerleyen yıllarda ilçenin kimlik inşası, deniz ve kara ulaşım seçenekleriyle desteklenen bölgesel kalkınma planlarıyla şekillenecektir.

Coğrafya ve İklim

Piraziz ilçesi, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin tipik kıyı şeridi üzerinde, Giresun ilinin batısında yer alan ve yüzölçümü 130 km² olan bir coğrafi birim olarak dikkat çeker. İlçe merkezi, kuzeyde Karadeniz, doğuda Bulancak, batıda Ordu’ya bağlı Gülyalı, güneyde ise Bulancak Gölkıran Yaylası ile çevrilidir. Bu konum, hem denizel etkilerin hem de yüksek karasal kütlelerin etkileşim alanı olması bakımından Piraziz’in hem iklimsel hem de topoğrafik açıdan büyük çeşitlilik göstermesine yol açar.

Jeomorfolojik açıdan Piraziz, derin vadilerle yarılmış genç sıra dağ sistemlerinin denize dik inen yamaçları üzerinde kuruludur. Kıyıdan itibaren 50–100 m yükseltide başlayarak güneye doğru yükselen arazide, Karagöl Dağları’nın dorukları 3107 m’ye kadar ulaşır. Dik ve engebeli yapıya sahip bu kütlelerde alüvyonlu düzlük alanlar son derece sınırlıdır; yalnızca Pazarsuyu Deltası çevresinde dar bir ova formasyonu görülür. İlçede domuz deresinden Çiftedeğirmen adıyla anılan Piraziz Deresi’ne, Kelek, Bozat ve Çayırağacı derelerinden Pazarsuyu Deresi’ne kadar pek çok akarsu, Karadeniz’e dökülen kısa boylu ancak derin vadiler oluşturmuş olup, bu vadiler yamaç tarımına imkân veren düz alanları neredeyse tamamen daraltır.

Yükselti ve meyil farklılıklarının doğal bitki örtüsüne etkisi oldukça belirgindir. Kıyı ovalarının hemen arkasındaki yamaçlarda, 800 m’ye kadar yoğun fındık bahçeleri yer alırken, orta kotlarda (800–1 600 m) kızılağaç, kestane, gürgen, meşe ve kayın gibi geniş yapraklı orman toplulukları egemendir. 1 600 m’den sonraki kuşakta ise köknar, ladin ve sarıçam hakim olmaya başlar; orman örtüsü 2 000 m’ye kadar sürdürülebilir. Daha yüksek kesimlerde ise Alp tipi çayır ve yayla alanları bulunur. İlçenin güney yamaçlarında, Çoruh-Kelkit vadi oluğuna bakan eğimli arazilerde ise kurakçıl meşe türleri ve bozkır bitkileri öne çıkar. Toplam arazi kullanımında tarım alanları %25, orman ve fundalık %34, çayır-mera %18, tarım dışı arazi ise %23 oranında paya sahiptir.

Piraziz’in iklimi, tipik bir Karadeniz iklimidir; kışlar ılık ve yağışlı, yazlar ise serin geçer. Yıllık yağış miktarı 1 100–1 300 mm arasında değişmekte, yağış dört mevsime yayılmıştır. Denizel etki nedeniyle sahil kesiminde kış aylarında kar nadiren görülürken, yüksek kesimlerde kışın düzenli kar örtüsü oluşur. Akarsuların yıl içindeki debi farkı azdır; yazın su seviyeleri bir miktar düşse de kıtlık boyutuna ulaşmaz ve en önemli içme suyu kaynağı olarak Pazarsuyu Deresi kullanılmaktadır. Ortalama deniz suyu sıcaklığı 16,9 °C’dır; en yüksek değerler Temmuz–Ağustos döneminde 25 °C’ye kadar çıkar. Bu iklimsel koşullar, hem yamaç tarımı (özellikle fındık üretimi) hem de orman ekosistemlerinin canlılığı için elverişlidir.

Nüfus ve Demografi

Giresun’in Karadeniz kıyısında konumlanan Piraziz ilçesi, 04 Temmuz 1987 tarihli 3392 sayılı yasa ile belde statüsünden çıkarak ilçe kimliğine kavuşmuştur. Doğuda Bulancak, batıda Ordu‑Gülyalı, güneyde Bulancak Gölkıran Yaylası ve kuzeyde Karadeniz ile çevrili olan Piraziz, hem coğrafi sınırları hem de ekonomik dokusuyla bölgesel nüfus dinamiklerini yakından yansıtan bir yerleşim birimidir.

2024 yılı itibarıyla ilçenin toplam nüfusu 14.162 kişidir. Bu nüfusun 7.026’sını erkekler, 7.136’sını ise kadınlar oluşturmakta, cinsiyet dağılımı %49,61 erkek ve %50,39 kadın şeklinde dengelenmektedir. Toplamda mütevazı bir kadın çoğunluğu görülmekle birlikte, her iki cinsiyet grubunun oranları birbirine yakın seyretmektedir.

2007–2024 dönemine ait nüfus verileri incelendiğinde, Piraziz’in nüfusunun dalgalı bir seyir izlediği, zaman zaman artış ve azalış dönemlerinin birbirini izlediği göze çarpar. 2007 ve 2008 yıllarında 14.832–14.834 aralığında zirve yapan toplam nüfus, 2009’da 14.041’e gerilemiş; sonraki yıllarda 2015’e kadar düşüş eğilimini sürdürerek 12.775’e inmiş, 2018’de yeniden 14.659’a yükselmiştir. 2019–2021 arası dönem 14.310–14.138 bandında dalgalı bir çizgi izledikten sonra 2022’de 13.825’e inmiş, 2023’te 15.151 ile son on sekiz yılın en yüksek düzeyine ulaşmış ve 2024’te 14.162’ye geri çekilmiştir. Bu oynamalar, kırsal yerleşimlerin göç, ekonomik koşullar ve tarımsal mevsimselliğe bağlı nüfus hareketlerini yansıtır niteliktedir.

İlçe demografisi üzerinde etkili olan başlıca ekonomik faaliyetler arasında fındık ve çay tarımı ile coğrafi işaretli Piraziz elması üretimi yer alır. Bu tarımsal ürünler, hem mevsimlik işgücü talebi hem de yerleşik nüfusun gelir kaynaklarını şekillendirerek bölgedeki yaşama ve kalıcılığa doğrudan katkı sunmaktadır. Tarımsal verim ve ürünlerin ticari değeri arttıkça, kırsal nüfusun ilçe merkezinde ikamet etme eğilimi güçlenebilmektedir.

Ekonomi

Piraziz ilçesinin ekonomik dokusu, Karadeniz kıyı şeridinin tipik coğrafi ve iklimsel koşullarının yarattığı imkânlar etrafında şekillenmiştir. Yüzölçümü dar, topoğrafyası derin vadiler ve dik yamaçlarla bezenmiş olan ilçede, düz alanların kıtlığı tarımsal faaliyetleri yoğunlaştırmak zorunda bırakmış; bu durum, özellikle nemli Karadeniz iklimine uyumlu fındık tarımının bölge için vazgeçilmez bir gelir kaynağı olarak öne çıkmasına yol açmıştır.

Birincil ekonomik faaliyet olan fındık üretimi, ilçenin kırsal yerleşimlerinde hane halkının ana geçim kaynağını oluşturmakta; mevcut dört fındık işleme fabrikası, tarladan fabrikaya kesintisiz bir değer zinciri sağlayarak yerel istihdama ve ticari hacme doğrudan katkıda bulunmaktadır. Fındık tarımının yanı sıra küçükbaş hayvancılık, Karadeniz’in zengin balık stoklarıyla örtüşen su ürünleri avcılığı, arıcılık ve sınırlı ölçekte ormancılık, bölge halkının ekonomik verimliliğini çeşitlendiren yan sektörler olarak işlev görmektedir.

İlçe halkı, kendi tüketimini karşılamak amacıyla mısır, sebze ve meyve tarımını da icra etmekte; bu ürünler, kırsal aile işletmelerinin besin güvenliği ihtiyaçlarını desteklemenin yanı sıra mevsimlik yerel pazarlarda takas veya satış imkânı bulmaktadır. Bu ikincil tarımsal ürünler, fındığın tek yönlü gelir yapısına bir denge getirme potansiyeli taşımaktadır.

Bölgeye özgü bir ürün olarak tescillenmiş “Piraziz Elması”, fındık bahçeleri arasında doğal olarak yetişen, hafif ekşimsi tat profili, sulu ve dayanıklı beyaz etiyle dikkat çeken bir meyve çeşididir. Kimyasal gübreleme, budama veya zirai ilaç uygulaması yapılmadan gelişen bu yerel elma, hem kırsal üretim çeşitliliğine hem de yöresel tarımsal mirasın korunmasına katkı sunmaktadır.

Ekonomik faaliyetin mevsimselliğine paralel olarak, ilçe sınırları içindeki yaylalar (Paşakonağı, Bektaş, Çambaşı, Sarıalan vb.) yaz döneminde yerel halk tarafından konaklama ve hayvancılık amaçlı kullanılmakta; yüksek kesimlerdeki obaların (İnboynu, Bozattaşı, Rızvan, Murtaz, Kaleboynu, Semen gibi) geçici iskan edilmesi, aile ekonomilerine ek kazanç kapıları aralamaktadır. Bu yayla hareketliliği, hem turizm potansiyelini hem de kırsal kalkınma dinamiklerini besleyen önemli bir sosyal sermaye unsurudur.

Karayolu altyapısının ülke çapındaki ağlarla bütünleşik olması ve yakın mesafedeki Ordu–Giresun Havalimanı erişimi, Piraziz ürünlerinin bölgesel ve ulusal pazarlara taşınmasını kolaylaştırmakta; aynı zamanda ilçenin turizm ve ticari hareketliliğini de desteklemektedir.

Yerel gastronomi, zengin sebze-bitki örtüsüyle vejetaryen beslenme alternatiflerine uygun bir mutfak kültürü sunarken, Karadeniz’in deniz ürünleri çeşitliliği, pide ve köfte gibi yöresel lezzetlerle birlikte hizmet sektörü içinde gıda turizmine katkı sağlamaktadır. Bu unsurlar, gastronomi odaklı seyahat eden ziyaretçilere ilçe ekonomisinin farklı bir yüzünü tanıtarak katma değer yaratmaktadır.

Turizm - Kültür - Mutfak

Piraziz ilçesi, Doğu Karadeniz’in dik kıyı şeridi boyunca uzanan dar bir alanda konumlanmış; derin vadiler, sarp yamaçlar ve sınırlı düzlüklerden oluşan coğrafyasıyla ziyaretçiye hem doğal hem de tarihî zenginlikleri bir arada sunar. Bölgenin turizm potansiyeli, öncelikle ormanla kaplı yamaçlardan uzanan bakir patikalar ve Karadeniz’in serin sularına kadar uzanan manzaralı rotalar etrafında şekillenir. Domuz, Pazarsuyu ve Çayırağzı dereleri boyunca inşa edilmiş küçük tesisler, doğa yürüyüşü ve kuş gözlemciliği için elverişli alanlar yaratırken, kayalık sahillerdeki Abdal İskelesi ve Cuma Camii bölgesi, ziyaretçilerine hem deniz hem de tarihî atmosferi bir arada deneyimleme imkânı sunar.

Kültürel miras açısından Piraziz, Osmanlı döneminden kalma bir dizi eserle öne çıkar. İlçeye adını veren İbrahim oğlu Pir Aziz’in türbesi; şehrin kuruluş mitolojisini taşıyan mekân olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Şeyh İdris Tekkesi ve Türbesi, Osmanlı’nın 14. yüzyıl sonlarındaki tasavvufî hareketlerinin izlerini koruyan, özgün ahşap ile taş işçiliğinin nadide bir örneğidir. Tiralizade Hasan Bey Konağı ise Karadeniz sivil mimarisinin kendine has özelliklerini barındıran, iki katlı geniş avlulu yapısıyla hem konak yaşamının bir temsilcisi hem de yöre halkının sosyal dayanışma merkezlerinden biri olmuştur. Bu tarihî yapılar, hem restorasyon çalışmaları sayesinde ayakta kalabilmiş hem de kültürel turizmin canlandırılması yolunda önemli roller üstlenmiştir.

Yerel mimari dokunun yanı sıra, Piraziz’in sosyo‑kültürel yapısı, belde halkının günlük yaşamında hâlâ izlerini taşıdığı geleneksel yaşam biçimleri üzerine kuruludur. Zaman içinde nahiyeden ilçe statüsüne yükselerek resmi kurumlaşmaya kavuşan yerleşimde, halkın bir araya geldiği meydanlar, pazar yerleri ve cami etrafındaki sosyal alanlar; dinî ve toplumsal ritüellerin sürdürüldüğü mekânlar olarak önemini korumuştur. Bu alanlar, bayram, mevlit ve düğün gibi törenlerin yanı sıra, geleneksel el sanatları ve müzik uygulamalarının yaşatıldığı ortamlara da ev sahipliği yapar.

Mutfak kültürü, Piraziz’in ekonomik temelini oluşturan fındık bahçeleri, arıcılık, balıkçılık ve tarımsal üretimle yakından ilişkilidir. Bölge halkı, taze mısır, sebze ve meyve ürünlerini kullanarak hazırlanan yiyeceklerin yanı sıra, dere balıklarından el yapımı balık buğulaması ve arı ürünlerinden elde edilen ballı tatlı çeşitleriyle bilinir. Fındığın işlenmesi sırasında elde edilen yağ ve un ise hem tatlı hem de tuzlu tariflerde kendine yer bulur. Mevsimlik pazarlar, yerel üreticilerin sunduğu organik ürünlerle ziyaretçilere özgün bir gastronomi deneyimi sunarken, aile işletmeleri tarafından hazırlanan geleneksel reçel ve turşular, bölgesel lezzetlerin korunmasına katkı sağlamaktadır.