Saraydüzü, Sinop’un güneydoğusunda, Çorum ve Samsun sınırına yakın konumda yer alan bir ilçedir. Nüfusun büyük bölümü kırsal kesimlerde yaşamaktadır. İlçede tarım ve hayvancılık faaliyetleri yaygındır. Doğal alanlar, yaz aylarında mesire ve kamp amaçlı kullanılmaktadır.

^{Saraydüzü (T.C. Saraydüzü Kaymakamlığı)}

Tarih

Saraydüzü ve çevresi, tepe adıyla anılan eski bir yerleşim niteliği taşımaktadır. İlçenin bugünkü sınırlarına dahil Tepeköv Köyü yakınlarında “Saraydüzü” adını taşıyan ve kimler tarafından inşa edildiği bilinmeyen eski bir yerleşim izine rastlanmaktadır. Bölge, tarih boyunca Boyabat’a bağlı bucak iken 20 Mayıs 1990 tarihli resmî düzenlemeyle ilçe konumuna kavuşmuştur. Öncesinde Kızıloğlan adıyla bilinen yerleşimin adı, 1954’te “Saraydüzü” olarak değiştirilmiştir. 1945 yılında merkez muhtarlığı ve 83 köyü kapsayan bir idari birim statüsü kazanılmış, 1953’te bu statü sona ermiş, 1968’de on köyün yeniden ilçe sınırlarına katılmasıyla güncel idari yapısı oluşturulmuştur. İlçe merkezinin il merkezine uzaklığı 108 km olup, bu mesafe karayolu bağlantıları üzerinden sağlanmaktadır.

Coğrafya ve İklim

Saraydüzü, Sinop ilinin güneybatısında, Karadeniz Bölgesi’nin iç kesiminde yer alır. Yüzölçümü yaklaşık 260 km², ilçe merkezinin denizden yüksekliği ise 305 m düzeyindedir. Doğuda Durağan–Vezirköprü, batı ve kuzeyde Boyabat, güneyde Kargı–Osmancık ilçeleriyle çevrilir. Bölge, kıyı alanları kadar engebeli ve dik topografiye sahip değildir; bunun yerine yüksek dağ silsileleri arasında tepeler ve çöküntü vadiler görülür. İl sınırlarından geçen Kızılırmak ile Asarcık Çayı, çukurları ve sel yarıklarıyla karakterize bir vadi sistemi oluşturur.

Tarım arazilerinin yaklaşık %40’ı sulanabilme özelliğine sahiptir. Yamaçlarda orman, fundalık ve çıplak alanlar birbirini izlerken, bazı noktalar makilik formasyonuna rastlanır. İklim özellikleri, Karadeniz ikliminin nemini taşımakla birlikte genel olarak iç Anadolu’nun karasal etkilerini yansıtır. Karayel ve poyraz rüzgârlarının hakim olduğu bölgede en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk aylar Ocak ve Şubat olarak kaydedilir. Yılda ortalama 80 gün yağışlı geçer ve yıllık toplam yağış miktarı 360–400 kg/m² aralığındadır.

Nüfus ve Demografi

Saraydüzü ilçesinde 2007 yılında 4 714 kişi olan toplam nüfus 2024 yılında 5 867 kişiye yükselmiş olup, bu dönemde 2012–2013 yıllarında 814, 2017–2018 yıllarında 1 894 ve 2022–2023 yıllarında 1 119 kişilik artışlar kaydedilirken 2013–2014 yıllarında 485 ve 2018–2019 yıllarında 443 kişilik azalışlar gözlemlenmiştir. 2024 verilerine göre erkek nüfus 3 019 (%51,46), kadın nüfus 2 848 (%48,54) düzeyindedir ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllara göre nüfus değişimleri, idari kayıt güncellemeleri, göç hareketleri ve diğer demografik dinamiklere bağlı olarak dalgalı bir seyir izlemektedir.

Ekonomi

İlçe ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayanır. Kayıtlı çiftçi sayısı 185 olup, bunların 176’sı çeltik üretimi yapmaktadır. Sınırlar dâhilindeki 16 köyde Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri örgütlenmiştir. Başlıca ekili alan dağılımı şöyledir:

• Çeltik: 3 935 dekar

• Buğday: 2 500 dekar

• Arpa: 500 dekar

• Mısır: 150 dekar

• Değişik tahıllar: 250 dekar

• Çeşitli meyvecilik: 108 dekar

• Çeşitli sebzecilik: 250 dekar

Hayvansal üretim ise şu şekilde gerçekleşir:

• İnek: 3 200 baş

• Koyun: 3 100 baş

• Keçi: 600 baş

• Kümes hayvanı: 2 300 adet

• Tek tırnaklı (at, katır vb.): 25 baş

Bu yapıyla Saraydüzü’de tarımsal üretim, kooperatifçiliğin örgütsel desteğiyle yaygınlaştırılmakta; hayvancılık ise hem büyükbaş hem küçükbaş varlığı dengeli biçimde barındırmaktadır.

Turizm–Kültür–Mutfak

Saraydüzü, doğal ve kültürel ögeleriyle sınırlı ölçekli de olsa bölgesel turizme katkı sağlar. Ormanlık arazilerde sürdürülen av turizmi, konaklama tesisi bulunmayan ilçenin öne çıkan aktivitesidir. Mesire alanları ve ulaşım rotaları şu şekildedir:

• Yukarıarım, Soğuksu: İlçe merkezine 12 km mesafede, Bahşaşlı Köyü Zeyve Mahallesi ve Arım Köyü üzerinden erişim

• Göktepe, Cumasuyu: 15 km uzaklıkta, Çorman, Bahçeköy, Aşağıakpınar, Hanoğlu, Göynükören güzergâhı

• Aksu Yaylası: 13 km mesafede, Göynükören vb. köylerden geçen yol

Henüz kapsamlı arkeolojik araştırmalar yapılmamış olmakla birlikte, ikincil kaynakların bildirdiğine göre Bayram Tepesi’ndeki basit kazılarda kaya mezarları, su sarnıçları ve aslan figürlü yapılar tespit edilmiştir. Arım Köyü’ndeki kaya mezarları, bölgenin tarihî sürekliliğine işaret etmektedir.

Kültürel açıdan Saraydüzü’de geleneksel eğitim kurumlarına ek olarak mesire alanlarındaki insan-mekan etkileşimi önem taşır; her yıl düzenlenen özel bir etkinlik olmamakla birlikte, bölge halkı orman ürünleri ve av turizmi eksenindeki aktiviteleri sürdürmektedir. İlçe mutfağı ise büyük oranda tarımsal ve hayvansal üretime bağlıdır. Taze sebze ve meyve ürünleri, kümes hayvanı eti ve süt ürünleri ile zenginleşen basit tarifler, hem günlük beslenme hem de köy düğünü gibi toplu etkinliklerde tüketilir. Kısmen kestane ormanlarına yakın mevkilerde bal üretimi de yapılmakta olup, bu ürün yerel sofralarda ve küçük ölçekli pazarlarda bulunabilmektedir.