Sason çileği, Batman ilinin Sason ilçesinde San Andreas, Kabarla ve Albion çeşitlerinden yetiştirilen, menşe adıyla tescillenmiş özel bir çilek türüdür. Sason Çayı çevresindeki süzek ve hafif toprak yapısı sayesinde çilek üretimine uygun koşullar sağlayan bu bölgede yetişen Sason çileği, hafif ekşimtrak aroması, belirgin rengi ve özgün boyutlarıyla ayırt edilir. Ürünün pH değeri 3,59–3,69 arasında olup düşük pH değeri uzun raf ömrü sunarken, briks değeri 7,75–8,35 aralığında ölçülerek yüksek suda çözünür kuru madde içeriğiyle endüstriyel işlemeye uygunluk gösterir.

Yetiştirilen Çeşitler ve Coğrafi Uygunluk

Sason çileği, Sason ilçesinde San Andreas, Kabarla ve Albion olmak üzere üç farklı çilek çeşidinden üretilmektedir. Üretim, özellikle Sason Çayı çevresindeki süzek ve hafif yapılı topraklarda yoğunlaşmaktadır. Bu özellikteki topraklar, çilek yetiştiriciliği için uygun koşullar sunar. Ürünün hafif ekşimtrak aroması, rengi ve boyutları çeşitlere göre farklılık göstermekte, bu parametreler çileğin ayırt edici unsurlarını oluşturmaktadır.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Sason çileğinin çeşitlerine göre fiziksel ölçüleri aşağıda belirtilmiştir:

• Boy uzunluğu:
• San Andreas: 3,2–4,9 cm
• Albion: 3,5–5,1 cm
• Kabarla: 3,2–3,8 cm
• Ağırlık:
• San Andreas: 13–23 g
• Albion: 12–22 g
• Kabarla: 9–19 g

Çileklerin renk ölçümleri Hunter renk ölçüm cihazıyla yapılmakta ve aşağıdaki değerlere ulaşılmaktadır:

• a değeri (kırmızılık):
• San Andreas: 21,7–22
• Albion: 25,2–27
• Kabarla: 21,7–23
• b değeri (sarılık):
• San Andreas: 8,8–9,8
• Albion: 11,2–12,2
• Kabarla: 7,7–8,4
• L değeri (açıklık):
• San Andreas: 31,8–32
• Albion: 32,6–32,8
• Kabarla: 33,5–33,9

Kimyasal içerik bakımından Sason çileği yüksek fenolik madde içeriğine sahiptir:

• Toplam fenolik madde (mg/100 g):
• San Andreas: 271–287
• Albion: 228–250
• Kabarla: 184–198

Bunun yanı sıra, ürünün pH değeri 3,59–3,69 aralığında olup bu durum çileğin düşük pH’lı bir ürün olduğunu gösterir. Düşük pH değeri sayesinde çilek işlenmeye uygun hale gelir ve uzun raf ömrü sağlar. Suda çözünür kuru madde miktarı ise 7,75–8,35 briks aralığında ölçülmekte olup, bu değer endüstriyel işlemeye uygunluk göstermektedir.

Üretim Yöntemi

Sason çileği üretimi açık alanda ve örtü altında olmak üzere iki farklı yöntemde gerçekleştirilmektedir. Örtü altı üretimde erkencilik avantajı sağlanmakta ve yağış ya da dolu gibi doğal riskler en aza indirilmektedir. Bu yöntem, cam ya da plastik seralarda, alçak veya yüksek tünellerde uygulanır.

Çilek fideleri dikim öncesi toprak kökenli hastalıklara karşı “solarizasyon” adı verilen yöntemle koruma altına alınır. Bu uygulamada toprak, yaz aylarında nemli hale getirildikten sonra şeffaf plastik örtüyle kaplanarak güneş enerjisi ile ısıtılır. Bu işlem zararlı organizmaların azaltılmasına katkı sağlar.

• Fide dikim zamanı ve sıklığı:
• Örtü altı üretimde: Ekim ayında, dekara 5000–6000 adet taze fide
• Açık alanda: 15 Temmuz–15 Ağustos arasında
• Dikim aralığı: 30 x 32 cm

Fideler sonbahar ve yaz aylarında büyür, nisan ayında çiçeklenme dönemine girer ve mayıs ayında ürün vermeye başlar. Sason ilçesinde UV katkılı siyah plastik kullanılarak malçlama yapılır. Bu uygulama yabancı ot kontrolünü sağlar, sulama sıklığını azaltır, meyvelerin temiz kalmasını ve çürümemesini sağlar.

Sulama yöntemleri arasında karıkla sulama, yağmurlama ve damla sulama teknikleri yer alır. Hasat dönemi örtü altı üretimde ocak–temmuz aylarını, açık üretimde ise mayıs–ekim aylarını kapsar. Hasat, günün serin saatlerinde yapılır. Ürünler ön soğutma işleminden geçirilerek soğuk hava deposunda bekletilir. Ambalajlama sürecinde 0,5 kilogramı geçmeyen ve altı delikli ambalajlar kullanılır. Sason çileği, 0 °C sıcaklıkta ve %90–95 bağıl nemde 5–7 gün süreyle depolanabilir.

Kullanım Biçimi ve Ambalajlama

Sason çileği, menşe adı amblemi, "Sason Çileği" ibaresi ve ilgili logo ile birlikte ambalaj üzerinde yer alır. Ambalaj üzerinde yer verilememesi durumunda söz konusu unsurlar, ürünün satışının yapıldığı işletmede açıkça görülecek şekilde sergilenmelidir.

Denetim ve Uygulama

Sason çileğinin üretim süreci, Batman Ticaret ve Sanayi Odası’nın koordinasyonunda, Batman Üniversitesi, Batman Ticaret Borsası, Batman Belediyesi ve Batman İl Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan 4 kişilik bir denetim kurulu tarafından kontrol edilmektedir. Denetimler yılda en az iki kez üretim ve hasat dönemlerinde gerçekleştirilir. Gerekli görülmesi hâlinde ya da şikâyet üzerine ek denetimler de yapılabilir.

Denetim kriterleri arasında çeşit uygunluğu, sulama tekniği, hasat ve muhafaza koşulları, malçlama uygulaması, fiziksel-kimyasal analizler ve etiketleme standartlarına uyum yer almaktadır. Denetim sürecinde kamu kurumlarından veya uzman kişilerden danışmanlık ya da hizmet alımı mümkündür. Hukuki süreçlerin takibi ve tescile ilişkin hakların korunması tescil ettiren kuruma aittir.