Şavşat, Türkiye’nin kuzeydoğusunda Artvin iline bağlı bir sınır ilçesidir. İlçe merkezi, Çoruh Vadisi’nde 1100 m yükseltide kurulmuştur. Doğusunda Ardahan, güneyinde Ardanuç, batısında Artvin merkez, kuzeyinde ise Gürcistan Cumhuriyeti bulunur. İlçenin yüzölçümü 1317 km² olup büyük bölümü ormanla kaplıdır. Şavşat, Artvin–Ardahan karayolunun stratejik bir durağıdır.

^{Şavşat (Anadolu Ajansı)}

Tarih

Şavşat’ın bilinen ilk yerleşim tarihleri, bölgenin coğrafi yapısının sunduğu doğal korunaklar sayesinde çağlar boyu farklı kavimlere ev sahipliği yapmış olmasıyla başlar. M.Ö. 950–650 döneminde, Urartu Krallığı’nın sınırlarına dahil olan Şavşat ve çevresi; yüksek platoları, sık ormanları ve akarsularıyla hem savunma hem de tarımsal faaliyetler için elverişliydi. Bu dönemde, Urartular’la eşzamanlı olarak Kimmer Kabileleri de bölgeyi yurt edinmiş, kültürel ve ekonomik etkileşimlerle yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

M.Ö I. binyılın ortalarından itibaren Güney Kafkasya’ya inen Saka Türkleri, zamanla yerli halklarla kaynaşarak Şavşat’ın etnik mozaiğini daha da zenginleştirmiştir. Ardından bölge, Roma İmparatorluğu’nun Doğu kanadının sınır savunmasında stratejik bir nokta hâline gelmiş; M.S III. yüzyılda Sasaniler ile imparatorluklar arası rekabetin kesişim hattını oluşturmuştur. Bu sayede, Hristiyanlık ve Zerdüştlük inançları arasında önemli kültürel geçişlere sahne olmuştur.

Osmanlı döneminde Şavşat, Yavuz Sultan Selim’in (sancakbeyi olarak Trabzon Valiliği yaptığı) 16. yüzyılda Rize’yi fethedip Osmanlı topraklarına katmasıyla yeni bir döneme girmiştir. Artvin, Şavşat ve Ardanuç, birbirine bitişik sancaklar olarak idari yapıya dahil edilmiştir. Bu dönemde bölgedeki kale, han ve cami inşa faaliyetlerinin hızlandığı, güvenlik ve ticaret yollarının yeniden düzenlendiği bir asır olarak kayıtlara geçmiştir.

1877–1878 Osmanlı‑Rus Savaşı sonunda imzalanan ayaklanmalar ve savaş antlaşmaları neticesinde Artvin, Ardanuç, Borçka ve Şavşat, kısa süreliğine Rus yönetimine geçmiştir. Yaklaşık 43 yıl süren bu işgal dönemi, Rus idari uygulamaları ve göç hareketleriyle bölge demografisinde önemli değişikliklere yol açmıtır. Ancak 1921 yılında, Türk Ordusu Sahara Dağı’nı aşarak Şavşat’ı, Ardanuç’u ve Artvin’i geri almış ve böylece bölge, Türkiye topraklarına yeniden katılmıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra da Şavşat, Artvin ilinin bir ilçesi olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalmaya devam etmektedir.

Coğrafya ve İklim

Yaklaşık 1.317 km²’lik alanı kaplayan Şavşat, yüzey şekilleri bakımından son derece engebeli ve dağlıktır. Yükselti, ilçe merkezinde 1.100 m’ye kadar çıkarken yaylalar ve dağ zirveleri 2.500–3.000 m’yi bulur.

Bu coğrafi karmaşa, arazinin büyük bölümünü zengin ormanlarla kaplı bir yapıya dönüştürmüştür. Geniş yapraklı (kayın, gürgen) ve iğne yapraklı (ladin, sarıçam) ormanların yanı sıra yüksek yaylalarda alpin çayır-mera ekosistemleri görülür. Dağ eteklerindeki vadilerde ırmaklar ve dereler, hem drenaj ağı hem de sulama imkânları sağlayarak bölgedeki tarımsal faaliyetin (özellikle patates, mısır) gelişmesine zemin hazırlar.

İklim bakımından Şavşat, bir geçiş sahasıdır: Karadeniz ikliminin nemli, yağışlı karakteri ile karasal iklimin kararlı sıcaklık farkları burada iç içe geçer.

Yazlar: Ilık ve görece serin geçer. Temmuz–Ağustos ayı ortalama sıcaklıkları 18–20 °C civarındadır. Nemli hava kütleleri sık sık yağış bırakır; özellikle yazın geç dönemlerinde kısa süreli ama yoğun sağanaklar yaşanır.

Kışlar: Sert ve kar yağışlıdır. Aralık–Şubat döneminde gündüz sıcaklıkları genellikle 0 °C’nin altına iner, gece termometreler −10 °C’ye kadar düşebilir. Dağlık alanlarda Karadeniz neminin etkisiyle kar kalınlığı 1–2 metreyi bulur.

Yağışlar: Yıllık toplam 900–1.200 mm arasında değişir. En yüksek yağışlar sonbahar ve ilkbaharda görülür; kışın da deniz etkisiyle yoğun kar formunda düşer.

Yüksek rakım ve sık orman örtüsü, ilçede belirgin bir gün içi sıcaklık farkı ve mikroklima çeşitliliği oluşturur. Güneye bakan yamaçlar nispeten daha erken ısınırken kuzeye bakan vadiler uzun süre gölge günleri geçirebilir. Bu özellik, hem doğal yaşam hem de yerel yerleşim düzeni üzerinde belirleyicidir. Şavşat’ın bu karışık coğrafya ve iklim yapısı, bitki örüntüsünü ve insan faaliyetlerini (yaylacılık, ormancılık ve turizm başta olmak üzere) zenginleştirir.

Nüfus‑Demografi

2023 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre Şavşat’ın toplam nüfusu 16 534’tür. İlçe, “merkez” ve “belde” olmak üzere iki belediye ile idari olarak yönetilir.

Ekonomi

Şavşat’ın ekonomisi, en başta doğal koşulların –sarp ve dağlık arazi yapısı ile sınırlı tarım arazilerinin– getirdiği kısıtlamalar doğrultusunda şekillenmiştir. İlçede sanayi yatırımları bulunmazken, halkın başlıca geçim kaynağı hayvancılık faaliyetleridir.

Hayvancılık ve çobanlık geleneği: Küçükbaş hayvancılık (koyun ve keçi) ilçede yıllardır en yaygın geçim kaynağı olmuştur; çobanlık müessesesi, usta-çırak ilişkisine dayalı kuşaktan kuşağa aktarılan bir meslek olarak bugün de sürdürülür. Genç çobanlar, bir süre usta yanına çırak olarak alınıp becerilerini geliştirdikten sonra kendi sürülerini yöneterek “sürü hakimi” unvanını kazanır. Bunun yanı sıra büyükbaş hayvancılık ve kümes hayvancılığı da yaygınlaşarak yerel ekonomiye çeşitlilik katmaktadır.

Ormancılık ve odun-tomruk ticareti: Şavşat’ın %70’e yakınını kaplayan zengin orman örtüsü, odun ve tomruk ticaretini bölgeye özgü, önemli bir ekonomik faaliyet hâline getirmiştir. Ormanlardan elde edilen hammadde, iç tüketimde ve Artvin ve çevresindeki kereste işletmelerine hammadde kaynağı olarak sunulur.

Arıcılık ve yan ürünler: Karadeniz iklimiyle karasal iklimin buluştuğu, florası zengin yaylalar arıcılık için elverişli çiçek çeşitliliğine sahiptir. Şavşat balı, aromatik bitki ve çiçek polenlerinden beslenen koloniler sayesinde yöresel kalkınmada öne çıkar.

Doğa ve yayla turizmi: Son yıllarda Şavşat ilçesinde, bölgedeki yaylalar, orman göletleri ve yürüyüş parkurları, ekoturizm ve kültür turizmi kapsamında değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu gelişmeler, ilçeye yeni turizm olanakları sunmuş ve yerel ekonomiye katkı sağlamıştır.

Ziyaretçiler, yayla evlerinde konaklama, geleneksel yaylacılık faaliyetlerine katılma ve yerel mutfağa özgü yemekleri tatma gibi etkinliklerle bölgeyi deneyimleme fırsatı bulmaktadır. Bu durum, kırsal kesimdeki konaklama tesislerinin, küçük ölçekli işletmelerin ve yerel rehberlik hizmetlerinin gelişmesini teşvik etmektedir.

Turistik Lokasyonlar ve Ürünler

• Karagöl: İlçenin kuzeydoğusundaki bu 8–10 hektarlık buzul gölüne 30 km toprak yolla ulaşılır; civarında dinlenme tesisi ve vahşi yaşam imkânı vardır.
• Satlel Kalesi: Söğütlü Mahallesi’nde, 9. yüzyılda Bagratlı Krallığı tarafından inşa edilen iç kale ve sur kalıntıları görülebilir.
• Meydancık Papart Vadisi: Ahşap mimarisi ve I. derece doğal sit alanı statüsündeki ormanlarıyla dikkat çeker.
• Tibeti Kilisesi: Cevizli Köyü’ndeki 899–914 tarihli Bagratlı dönemi taş kilisesi, özgün süslemeleriyle öne çıkar.
• Meydancık Kemer Köprüsü: Taşköprü Mahallesi’ndeki ortaçağdan kalma tek gözlü kemer köprü grubuna ait bir örnektir.

Şavşat’ta geleneksel tiyatro, halk oyunları, yöresel müzik ve sazlar, el sanatları ve özgün ahşap halk mimarisi yaygındır.

Artvin genelindeki mutfak geleneği Şavşat’ta da sürdürülür. Başlıca ürünler şunlar:

• Süt ve süt ürünleri: Peynir kuymağı, kaymak kuymağı
• Dağ otları ve sebzeler: Dağ pancarı, kuş yemeği, gımı, asma yaprağı ve lahana sarmaları
• Hamur işleri: Laz böreği, katmer, erişte, hınkal
• Et ve taneli yemekler: Kışlık kavurma, şiş kebap, keşkek, herisa
• Tatlılar ve çorbalar: Hasuta, ballı lokum, püşürük çorbası.

Şavşat, deniz seviyesinden 1100 m’ye kadar yükselen arazi yapısıyla Türkiye’nin en yüksek ilçe merkezlerinden biridir. Gürcistan sınırına komşu olması, zengin orman ve yayla ekosistemleri ile doğal sit alanlarını bir arada sunar.