Sinir sistemi tüberkülozu (SS Tüberkülozu), Mycobacterium tuberculosis kompleksinin neden olduğu, merkezi sinir sistemini (MSS) etkileyen ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu enfeksiyon, tüberkülozun (TB) en ciddi formlarından biri olarak kabul edilir ve özellikle bağışıklığı baskılanmış bireylerde (HIV/AIDS hastaları, diyabetikler, yaşlılar vb.) daha sık görülür. Sinir sistemi tüberkülozu, menenjit, tüberkülom, spinal tüberküloz (Pott hastalığı) ve beyin apsesi gibi çeşitli klinik formlarda ortaya çıkabilir. Bu hastalık, erken tanı ve tedavi edilmediği takdirde yüksek morbidite ve mortalite oranlarına sahiptir.

Tarihçe ve Epidemiyoloji

Tüberküloz, insanlık tarihinin en eski hastalıklarından biridir. Sinir sistemi tüberkülozu, ilk olarak 19. yüzyılda tanımlanmıştır. Robert Koch, 1882 yılında Mycobacterium tuberculosis'i keşfetti ve bu keşif, tüberkülozun patogenezinin anlaşılmasında önemli bir dönüm noktası oldu. Sinir sistemi tutulumu, tüberkülozun sistemik bir hastalık olduğunu ve vücudun herhangi bir organını etkileyebileceğini göstermiştir.

Sinir sistemi tüberkülozu, tüberkülozun endemik olduğu bölgelerde daha sık görülür. Özellikle HIV/AIDS hastaları, çocuklar, yaşlılar ve bağışıklığı baskılanmış bireyler risk altındadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, tüberküloz dünya çapında önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir. Sinir sistemi tutulumu, tüm tüberküloz vakalarının yaklaşık %1-5'ini oluşturur, ancak tanı ve tedavide gecikme durumunda ölüm oranı yüksektir.

Mikrobiyoloji ve Patogenez

Mycobacterium tuberculosis, aside dirençli, hareketsiz, aerobik bir bakteridir. Sinir sistemi tüberkülozu, genellikle akciğerlerdeki bir primer enfeksiyonun hematojen yayılımı sonucu ortaya çıkar. Bakteriler, kan-beyin bariyerini geçerek MSS'ye ulaşır. Burada, meninkslerde, beyin parenkiminde veya omurilikte granülomatöz lezyonlar oluşturur. Tüberküloz menenjiti, MSS tüberkülozunun en yaygın formudur ve genellikle bazal meninkslerde yoğun bir inflamatuvar yanıt ile karakterizedir.

Patolojik Süreç

Sinir sistemi tüberkülozunda, bakterilerin MSS'ye ulaşmasıyla birlikte granülomatöz inflamasyon başlar. Bu süreçte, makrofajlar, lenfositler ve diğer immün hücreler, bakterileri fagosite etmeye çalışır. Ancak, Mycobacterium tuberculosis, makrofajlar içinde hayatta kalabilir ve çoğalabilir. Bu durum, kazeifikasyon nekrozu ve granülom oluşumuna yol açar. Menenjit formunda, bazal meninkslerde yoğun bir eksüdatif reaksiyon görülür ve bu durum, hidrosefali ve kranial sinir felçleri gibi komplikasyonlara neden olabilir.

Klinik Bulgular

Sinir sistemi tüberkülozu, klinik formuna bağlı olarak farklı semptomlarla kendini gösterir:

Tüberküloz Menenjiti

Tüberküloz menenjiti, sinir sistemi tüberkülozunun en sık görülen formudur. Baş ağrısı, ateş, bilinç değişiklikleri, boyun sertliği, kusma ve kranial sinir felçleri (özellikle optik sinir) ile karakterizedir. Hidrosefali ve vaskülit gibi komplikasyonlar gelişebilir. Hastalık, genellikle subakut bir seyir gösterir ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilir.

Tüberkülom

Tüberkülom, beyin parenkiminde granülomatöz lezyonlar şeklinde ortaya çıkar. Baş ağrısı, nöbetler ve fokal nörolojik defisitler görülebilir. Tüberkülomlar, genellikle tek lezyonlar şeklinde olmakla birlikte, multipl lezyonlar da görülebilir. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI), tüberkülomların tanısında oldukça yardımcıdır.

Spinal Tüberküloz (Pott Hastalığı)

Spinal tüberküloz, omurga ve omuriliği etkiler. Sırt ağrısı, nörolojik defisitler ve parapleji gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Omurga deformiteleri ve sinir kökü basısı, bu formun karakteristik özellikleridir. Radyolojik görüntüleme, vertebral kollaps ve paravertebral apse gibi bulguları gösterebilir.

Tüberküloz Beyin Apsesi

Tüberküloz beyin apsesi, nadir görülen bir formdur. Kitle etkisi ve artan kafa içi basıncı semptomlarına neden olur. Apseler, genellikle multipl olarak görülür ve cerrahi drenaj gerektirebilir.

Tanı

Sinir sistemi tüberkülozunun tanısı, klinik bulgular, görüntüleme yöntemleri ve laboratuvar testleri ile konur:

Görüntüleme Yöntemleri

Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve bilgisayarlı tomografi (BT), menenjit, tüberkülom veya spinal tutulumu göstermede yardımcıdır. MRI, özellikle bazal meninkslerdeki inflamasyonu ve hidrosefaliyi göstermede üstündür.

BOS İncelemesi

Lomber ponksiyon ile alınan beyin omurilik sıvısı (BOS) analizi, lenfositik pleositoz, yüksek protein ve düşük glukoz düzeyleri gösterir. Aside dirençli basil (ARB) boyama ve kültür, tanıyı doğrular. BOS'ta Mycobacterium tuberculosis DNA'sını tespit etmek için PCR gibi moleküler yöntemler de kullanılabilir.

Histopatolojik İnceleme

Biyopsi örneklerinde kazeifikasyon nekrozu ve granülomlar görülebilir. Bu bulgular, sinir sistemi tüberkülozunun patognomonik özellikleridir.

Tedavi

Sinir sistemi tüberkülozunun tedavisi, uzun süreli antimikobakteriyel tedavi ve destekleyici tedaviyi içerir:

Antimikobakteriyel Tedavi

Standart tedavi, izoniazid (INH), rifampisin, pirazinamid ve etambutol kombinasyonunu içerir. Tedavi süresi genellikle 9-12 aydır. Steroidler (prednizon), inflamasyonu azaltmak ve komplikasyonları önlemek için kullanılır.

Destekleyici Tedavi

Hidrosefali durumunda şant yerleştirilmesi, nöbetler için antiepileptik ilaçlar ve sıvı-elektrolit dengesinin sağlanması önemlidir. Ağır vakalarda, yoğun bakım desteği gerekebilir.

Korunma ve Kontrol

Sinir sistemi tüberkülozunun önlenmesi, tüberkülozun genel kontrol önlemlerine bağlıdır:

BCG Aşısı

Özellikle endemik bölgelerde çocuklara uygulanır. BCG aşısı, tüberküloz menenjitine karşı kısmi koruma sağlar.

Erken Tanı ve Tedavi

Akciğer tüberkülozu olan hastaların erken tanı ve tedavisi, sinir sistemi tutulumunu önleyebilir. Tüberküloz şüphesi olan hastalarda hızlı tanı testleri kullanılmalıdır.

Hijyen ve İzolasyon

Bulaşıcı hastalarla teması önlemek ve uygun hijyen önlemlerini almak önemlidir. Özellikle sağlık çalışanları, tüberküloz hastalarıyla temas sırasında koruyucu ekipman kullanmalıdır.