Sivrihisar sarkası, Eskişehir ilinin Sivrihisar ilçesinde üretilen, yünlü, pamuklu, kadife veya sof kumaş üzerine sim, sırma, boncuk ve pullar kullanılarak işlenen, cepken formunda geleneksel bir giysidir.

Ürün Profili ve Coğrafi İşaret Türü

Sivrihisar sarkası, el sanatı ürünleri kategorisinde yer almaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından "mahreç işareti" olarak tescil edilmiştir. Mahreç işareti, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla kökenin bulunduğu bir yöre ile özdeşleşmiş bir ürünü gösterir ve ürünün üretim aşamalarından en az birinin belirlenmiş coğrafi alan içinde gerçekleşmesini gerektirir.

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Sivrihisar sarkası, ince hâkim yakalı, uzun kollu ve önü açık, boyu bel hattına kadar veya daha kısa olabilen bir cepkendir. Ayırt edici özelliklerinden biri, astarının coğrafi sınırda "hera" adı verilen ipek ve pamuk karışımı dokuma ile yapılmasıdır. Sivrihisar sarkası işlemesi, simli ipliklerin bükülmesiyle elde edilen kordonun özel bir tutturma tekniğiyle uygulanır. Kol altı kuş parçalarının işlenmemesi de bu ürünün bir diğer farklılığıdır. İşlemelerde çeşitli motifler ve kırmızı, mor, lacivert, vişneçürüğü, siyah gibi renkler kullanılır. Geleneksel olarak Sivrihisar sarkası; savayi şalvar (pesent), iç gömlek (dikolta-dekolte) ve kuşak ile takım halinde giyilir.

Sarka işlemecisi, sarkanın sırtındaki ana motifin ortasına işlediği tarihi de nakşeder. Motif kenarlarında bırakılan işlenmemiş kumaş, motif çevresinde bir hat oluşturarak kontur işlevi görür. İşleme ipliğinde gümüş rengi hâkimdir. Ön bedenlerde göğüs üstünde ve sırtta ortada olmak üzere bir adet püskül (tura) bedene tutturularak süsleme unsuru olarak kullanılır. Sarkanın sırtına ayrıca "tura" denen üç adet püskül düşürülür. Kullanılan desene göre yörede elmalı sarka, armutlu sarka ve kırlangıç sarka olmak üzere üç çeşit sarka bulunur.

Üretim Metodu

Sivrihisar sarkasının tüm üretim aşamaları belirtilen coğrafi sınır olan Sivrihisar ilçesinde gerçekleştirilir. Üretim metodu şu adımları içerir:

1. Desen ve İşleme Hazırlığı: Siyah kumaş üzerine sim sarma iplerle desen oluşturulur. İşleme yapılırken 15-16 cm çapında kartondan kesilmiş bir daire, iş patronu olarak kullanılır.
2. İşleme Tekniği: Blogna iğnesi tekniğiyle sıvama nakış yapılır. İşlemeler, altındaki kumaş görünmeyecek kadar doldurulur; açıkta kalan yerler pullar ve boncuklarla kapatılır. Kol alt dikişi boyunca şerit şeklinde bir bölüm ve kol altı kuş parçasına işleme yapılmaz.
3. Motif İşlemesi: Sarkanın ön tarafına kılıç, arkasına armut, kollarına da elma motifleri işlenir.
4. Püskül (Tura) Ekleme: Arkaya "tura" denen üç adet püskül düşürülür. Ayrıca ön bedenlerde göğüs üstünde ve sırtta ortada birer adet püskül süsleme amaçlı bedene tutturulur.
5. Parçaların Birleştirilmesi ve Ütüleme: Nakış bittikten sonra bütün parçalar ters taraftan ütülenir ve ardından dikilir. Kollar bedene oyuntu yapılmadan düz olarak takılır.
6. Kaytan Dikimi: Sarkanın önü, yakası, kol ağızları, kol kapakları ve etek uçlarına kaytanla (genellikle sarı sim ile işlenmiş iki veya üç sıra kalın simli şerit) dikilir.
7. Astarlama ve Tamamlama: İç kısım "hera" adı verilen ipek-pamuk karışımı astar ile kaplandıktan sonra sarka tamamlanır.
8. Muhafaza: Sivrihisar sarkası muhafaza edilirken, simlerin birbirine temas etmemesi için katlanmaz; üzerine uzun bir kılıf geçirilir veya bohçaya sarılır.

Coğrafi Köken ve Sınırlar

Sivrihisar sarkasının coğrafi sınırı Eskişehir ili Sivrihisar ilçesi olarak belirlenmiştir. Üretim metodu, kullanılan malzemeler ve nesillerdir aktarılan ustalık, ürünün coğrafi işaret tanımı kapsamında Sivrihisar yöresi ile olan ilişkisini tanımlayan unsurlardır.

Tescil Süreci ve Detayları

Sivrihisar sarkasının coğrafi işaret tescili için Sivrihisar Belediyesi tarafından başvuruda bulunulmuştur. Başvuru, C2021/000310 numara ile 11 Ağustos 2021 tarihinde yapılmıştır. Değerlendirme sürecinin ardından ürün, 5 Temmuz 2022 tarihinde 1161 tescil numarası ile "mahreç işareti" olarak resmi olarak tescillenmiştir. Tescil ettirenin adresi Cumhuriyet Mahallesi, Süleyman Demirel Caddesi No:1 Sivrihisar, Eskişehir olarak kayıtlıdır.