Taksim Camii, İstanbul’un tarihi ve kültürel dokusu içinde önemli bir simge olarak konumlanmıştır. Bulunduğu meydana II. Mahmud döneminde Belgrad Ormanı'ndan gelen kaynak suyunun taksim edildiği bir maksem yapılmıştır. Yapılan maksem Taksim Meydanı'nı kamusal bir merkez haline getirmiştir. Taksim Meydanı’nda yer alacak cami, sadece bir ibadethane olmanın ötesinde, uzun yıllar süren sosyal ve siyasi tartışmaların da merkezinde yer almıştır. Taksim Camii’nin tarihi, İstanbul’un dönüşüm süreciyle paralel olarak şekillenmiştir. Dört asrı aşkın bir süre önce inşa edilmiş olan ve meydana nispeten uzak kalan Hüseyin Ağa Camii’nin sonrasında; 19. yüzyılın başlarında Osmanlı ordusunun topçu sınıfı için inşa edilen Taksim Topçu Kışlası içinde yer alan bir caminin zamanla yıkılması, Taksim’de yeni bir ibadethane ihtiyacını doğurmuştur.

1930’lu yıllarda, Fransız şehir plancısı Henri Prost’un İstanbul’un imarı üzerine yaptığı çalışmalar çerçevesinde, kışlanın bulunduğu alan yeşil alan olarak düzenlenmiş ve günümüzde Gezi Parkı olarak bilinen bölge oluşturulmuştur. Taksim Camii’ne dair ilk somut adımlar, 1950’lerden itibaren atılmaya başlanmış, ancak siyasi koşullar nedeniyle ertelenmiştir. 1980 darbesi, cami inşasına yönelik resmi adımları sekteye uğratırken, 1990’lı yıllarda dönemin Başbakanı Necmettin Erbakan ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan bu meseleyi tekrar gündeme getirmiştir. Siyasi gelişmeler nedeniyle yapımı tekrar aksayan Taksim Camii, 15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminin engellenmesinin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Projemiz hazır. İnşallah Taksim Camisi’ni de inşa edeceğiz.” ^【1】  sözleriyle yeniden gündeme geldi ve 17 Şubat 2017 tarihinde inşa süreci başlatıldı.

2020 yılında Ayasofya Camii’nin tekrar ibadete açılmasının ardından 2021 yılında tamamlanan cami, Ayasofya’nın yeniden camiye dönüştürülmesiyle benzer bir sürecin parçası olarak görülmüştür.^【2】  Beyoğlu’nun tarihî atmosferi içinde şekillenen bu yapı, kültürel kimlik ve mekansal aidiyet bağlamında bir tartışma alanı oluşturarak 21. yüzyılda Türkiye’nin kimliğini tanımlayan unsurlardan biri olmuştur.

^{Taksim Camii dışı, Görsel: Duhan Küçük}

Tarihçe

İlk Mâbed

Taksim Topçu Kışlası, Osmanlı ordusunun modernleşme süreci içerisinde inşa edilen yapılardan biridir. III. Selim döneminde (1806), kapıkulu askerlerinin topçu sınıfı için yaptırılan bu askeri yapı, Taksim bölgesinin kuzey sınırını belirleyen büyük bir kompleksti.

Kışlanın içinde Sultan Selim Câmi-i Şerifi adında bir cami bulunuyordu. Osmanlı'da askeri kışlalar içinde bir ibadethane bulunması yaygın bir uygulamaydı. Taksim Topçu Kışlası içindeki cami, kubbeli, tek minareli, minberli ve hünkâr mahfili bulunan küçük bir camiydi. 1808 yılında III. Selim’in annesi Mihrişah Valide Sultan Vakfı’na bağlanarak dini hizmetlerinin devamlılığı sağlandı. Kışlanın faaliyete geçmesinden kısa bir süre sonra cami, 1808 yılında Kabakçı Mustafa İsyanı sırasında ağır tahribata uğramıştır.^【3】 

1812’de, dönemin mimarbaşı Hafız Mehmed Emin Ağa yönetiminde, Taksim Topçu Kışlası yeniden inşa edilmiştir. Mütarekeden sonra bina bir süre Senegalli askerlerin işgaline uğrayarak Makmohan Kışlası adıyla anıldı. Senegalli askerlerin binayı terk etmelerinden sonra Rus devriminden kaçıp İstanbul’a gelen Beyaz Ruslar, kışla avlusunda at yarışları düzenlediler. Zamanla futbol maçları da yapılmaya başlandı.

^{Topçu kışlası (İstanbul Ansiklopdisi)}

Taksim Topçu Kışlası, 1909 yılında Osmanlı tarihinin en büyük siyasi krizlerinden biri olan 31 Mart Vakası sırasında büyük zarar görmüştür. 31 Mart Vakası (13 Nisan 1909), II. Abdülhamid döneminde İttihat ve Terakki yönetimine karşı gerçekleşen bir ayaklanma olarak başlamış ve İstanbul’un çeşitli bölgelerine yayılmıştır. Taksim Topçu Kışlası’nda bulunan askerler, isyanı bastırmak için gelen Hareket Ordusu’na karşı direniş göstermiştir. Ancak 26 Nisan 1909’da Hareket Ordusu, kışlaya top atışları yaparak kışladaki isyancıları etkisiz hale getirmiştir.^【4】  Bu çatışmalar sırasında kışla önemli ölçüde hasar almış, iç kısımlarında yangınlar çıkmış ve yapının bazı bölümleri yıkılmıştır. İngiliz askerleri İstanbul’u terk ettikten iki gün sonra 6 Ekim 1923 tarihinde kışlanın iç avlusu stadyuma dönüştürülmüştür.

Cumhuriyet İlanı Sonrası Dönem

Mustafa Kemal Atatürk’ün izniyle Taksim Meydanı’na 1928 yılında İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica tarafından Cumhuriyet Heykeli yapıldı.^【5】  Taksim Cumhuriyet Heykeli üzerinde dikkat çeken detaylardan biri, anıtın zıt yüzlerinde yer alan kadın portreleridir. Kadın portrelerinden biri doğuya doğru bakıldığında görülür. Yüzü peçeyle kapalı, sıkıntılı bir yüz ifadesiyle tasvir edilmiştir. Diğer portre, batıya doğru bakıldığında görülür. Yüzünde devrim sonrası aydınlanmış, mutlu bir kadın ifadesi betimlenmiştir. Bu kompozisyon, yeni rejimin laiklik ilkesini devletin sembollerinde nasıl ele aldığına dair tartışmalara yol açmış ve özellikle laikliğin yalnızca İslam'ı olumsuz imgelerle mi temsil edeceği konusunda çeşitli yorumlara neden olmuştur.^【6】 

^{Anıt üzerindeki portreler (Arkeopolis)}

Tarihi Yapıların Yıkılması

Henri Prost 1936 yılında Atatürk’ün davetiyle İstanbul’a gelerek kentin seküler ve laik bir görünüme gelmesi için çalışmalara başladı. Şehir Plancılar Odası’nın yayınladığı çalışmada; kasten belirli yapıların daha öne çıkarılması için bazı yapıların yıkıldığı ve bu yıkımların Prost’un önerdiği yasaların, meclisten onaylanarak yapıldığı belirtilmektedir. ^【7】 

Prost’un ifadelerinde İstanbul yalnızca Antik ve Bizans dönemleriyle arkeolojik değere sahipti. Prost'un raporlarında sıkça geçen "serbest sahalar" kavramı, parklar, gezinti alanları, manzara noktaları, meydanlar, geniş caddeler ve spor tesisleri gibi çeşitli kamusal açık alanları kapsayan bir planlama anlayışını ifade etmektedir. Bu anlayışın sonucunda Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri mimarisini yansıtan Taksim Topçu Kışlası ve içerisindeki cami başta olmak üzere Süleymaniye Camisi’ni öne çıkartma düşüncesi öne sürülerek yanında bulunan Botanik Enstitüsü, çevresindeki medrese ve binalar yıkılmıştır. Eski kışlanın olduğu yere “gezinti parkı” yapılarak alana İnönü Gezisi adı verilmiştir.^【8】 

Şehir Düzenlemeleri Sonrası

İlk Türk markalı boya üretimi yapan ve İshakol Boya’nın kurucusu olan Süleyman İshakoğlu 1970’li yıllarda çevresinin desteğiyle birlikte Taksim Camii ve Külliyesini Yaptırma ve Yaşatma Derneğini kurdu.^【9】 1977 yılında ilk kez Taksim’e cami yapımı için resmi başvuru yapıldı ve aynı yıl içerisinde Anıtlar Yüksek Kurulu başvuruya olumlu yanıt verdi. 1980 darbesinden önce Bakanlar Kurulu Kararı ile 1980 yılında Taksim Camii yapılmak üzere proje alanındaki Ziraat Bankası’nın arsaları, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce satın alındı.^【10】 

12 Eylül askeri darbesinin hemen ardından Taksim Camii’ye yönelik imar işlemleri askıya alındı. Siyasi çekişmeler nedeniyle ertelenen ve iptal edilmeye çalışılan Taksim Camii, 5 Kasım 1991 tarihinde Taksim Camii Kültür ve Sanat Vakfı kurularak tekrar gündeme gelmeye başladı. Vakfın meclisinde Recep Tayyip Erdoğan, Vehbi Koç, Rahmi Koç, Sabri Ülker, Sakıp Sabancı, Semiha Şakir, Şarık Tara, Osman Boyner gibi isimler bulunuyordu.^【11】 

Recep Tayyip Erdoğan’ın 1997’de İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı olmasıyla birlikte süreçleri hızlanan ve belediye tarafından onaylanan Taksim Camii’nin yapımına Mimarlar Odası, İnşaat Mühendisleri Odası, İstanbul Eczacılar Odası, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği, Türkiye Tarihi Evleri Koruma Derneği, Esentepe Çevre Koruma Derneği, Ayaspaşa Derneği, ÇEKÜL Vakfı, Türkiye Çevre ve Yeşillendirme Kurumu ve İstanbul Barosu, ilgili kurumlara ortak itiraz dilekçesi sundu. Recep Tayyip Erdoğan, Taksim Camii için temel atma tarihi verdi ancak 28 Şubat süreçleri nedeniyle Taksim Camii projesi askıya alındı. 2013’te gezi parkı kalkışmasında Taksim Camii ve Topçu Kışlası tekrar gündeme geldi ancak fiili bir hamle olmadı.^【12】 

15 Temmuz 2016 darbe girişiminin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Kısıklı’dan halka seslenerek “Projemiz hazır. İnşallah Taksim Camisi’ni de inşa edeceğiz.” dedi ve  2017’de Taksim Camii’nin temelleri atılarak yapımına başlandı. Yapımı yaklaşık dört yıl süren Taksim Camii 28 Mayıs 2021’de Ramazan'ın son cumasında açıldı.^【13】 

^{Taksim Camii açılışında Recep Tayyip Erdoğan (Taksim Camii)}

Mimari Özellikler

Taksim Camii, Taksim Meydanı’nda 2.482 metrekarelik bir arsa üzerinde konumlanmıştır ve yaklaşık 16 bin metrekare kapalı inşaat alanına sahiptir. Cephelerde taş ve prekast kaplama tercih edilmiş, kubbelerde ise titanyum-çinko alaşımı kullanılmıştır. Cami inşasında “Top-Down” adı verilen yöntemle, kazı ve üst yapı faaliyetleri eşzamanlı olarak yürütülmüştür. Bu uygulama sayesinde çevre yapılara, yollara ve günlük yaşama en az müdahaleyle kazı çalışmaları gerçekleştirilmiş, yapı süreci hızlanmıştır.

^{Görsel: Duhan Küçük}

Mimari tasarımda, 19. yüzyıl Beyoğlu mimarisinden esinlenen modern çizgilere yer verilerek geleneksel cami formları günümüze uyarlanmıştır. Yaklaşık 33 metre yüksekliğindeki ana kubbe ve 64,80 metre yükseklikteki iki şerefeli iki minaresiyle dikkat çeken cami, yapı malzemeleri ve tasarımı bakımından klasik öğeleri çağdaş bir anlayışla birleştirir. İç mekân, aynı anda 4 bin kişinin ibadet edebileceği şekilde planlanmıştır. Kadınlara ayrılan 465 metrekarelik mahfil bölümüne ek olarak, 2 bin 950 metrekarelik alan da namaz için kullanılabilir durumdadır.^【14】 

^{Görsel: Duhan Küçük}

Bodrum ve zemin katlarda çok amaçlı salonlar, sergi alanları, kütüphane ve aşevi gibi sosyal ve kültürel mekânlar yer alır. Böylece, cami yalnızca bir ibadethane değil, aynı zamanda dijital kütüphanesi ve sanat etkinlikleriyle toplumsal buluşma noktası işlevi görmeyi amaçlar. Çevreye uyumlu olacak biçimde Taksim Meydanı, İstiklal Caddesi ve Talimhane yönlerinden farklı odaklarda girişler sağlanarak yaya trafiğinin düzenlenmesi hedeflenmiştir.

Otopark ihtiyacını karşılamak üzere 163 araçlık kapalı otopark alanı bulunmakta, inşaat sürecinde yaklaşık 7 bin 500 metre fore kazık, 3 bin ton betonarme çeliği ve 20 bin 500 metreküp beton kullanıldığı ifade edilmektedir. Cephe kaplamalarında 1.300 metrekarelik prekast uygulaması yapılmış, yapısal çelik montajı 310 ton olarak belirtilmiştir.^【15】  Tüm bu veriler, Taksim Camii’nin hem geleneksel ve modern mimari unsurları harmanlayan hem de sosyal-kültürel faaliyetlere imkân tanıyan çok yönlü bir eser olarak tasarlandığını göstermektedir.

Sanatsal ve Tezyinat Özellikleri

Taksim Camii’nin iç dekorasyonu, geleneksel Türk-İslam sanatlarını modern bir yaklaşımla yansıtmaktadır. Kubbenin iç kısmında, Osmanlı ve Selçuklu dönemlerinden ilham alınarak hazırlanan hat sanatına geniş yer verilmiştir. Ana kubbenin göbeğinde Fatiha Suresi yer alırken, kasnak kısmında Al-i İmran Suresi’nden çeşitli ayetler işlenmiştir. Kubbenin orta kuşağında ise Bakara Suresi’nin 285 ve 286. ayetleri ile Haşr Suresi’nin 20-24. ayetleri bulunmaktadır.

^{Görsel: Duhan Küçük}

Caminin giriş kubbesinde İhlas Suresi ve Ayet’el Kürsi işlenmiştir. Ana kapının üstünde Nisa Suresi'nin 103. ayetinin son kısmı, İstiklal Caddesi giriş kapısında ise Ra'd Suresi'nin 24. ayeti yer almaktadır. Bu detaylar, caminin ibadet edenlere manevi bir atmosfer sunmasının yanı sıra estetik ve sanatsal değerini de artırmaktadır.

^{Görsel: Duhan Küçük}

Dini Görevliler

• Yakup Aktaş: Taksim Camii İmam-Hatibi
• Hasan Akıntaş: Taksim Camii Müezzin-Kayyım
• Cengiz Bayraktar: Taksim Camii Müezzin-Kayyım