Yusufeli Barajı, Türkiye’nin Artvin iline bağlı Yusufeli ilçesinde, Çoruh Nehri üzerinde inşa edilen bir hidroelektrik enerji barajıdır. Temelden 275 metre yüksekliği ile Türkiye’nin en yüksek, dünyanın ise beşinci en yüksek çift eğrilikli beton kemer barajı olma özelliğini taşır. İnşaatına 2013 yılında başlanmış, 22 Kasım 2022’de su tutulmaya başlanmıştır. Baraj, Limak İnşaat tarafından hayata geçirilmiş olup Türkiye’nin enerji politikalarında yerli ve yenilenebilir kaynaklara yönelimini temsil etmektedir.

^{Yusufeli Barajı (Anadolu Ajansı)}

Teknik Özellikler

Yusufeli Barajı, temelden 275 metre yüksekliğiyle çift eğrilikli beton kemer baraj tipinde inşa edilmiş olup 558 megavat kurulu güce sahiptir ve yıllık ortalama 1 milyar 888 milyon kilovatsaat elektrik üretim kapasitesiyle Türkiye’nin en yüksek, dünyanın ise beşinci en yüksek barajıdır. Yaklaşık 2 milyar 130 milyon metreküp su depolama hacmine sahip olan barajın inşasında 4 milyon metreküp gövde betonu ve toplamda 5,8 milyon metreküp beton kullanılmış, ayrıca yaklaşık 70.000 ton demir-çelik yapı malzemesi tercih edilmiştir.

Barajın inşa sürecinde devletin sosyal politika uygulamaları da önem kazanmış; bu çerçevede psikososyal destek hizmetlerinin sağlanması, kırsal kalkınma ve aile çiftçiliğine destek verilmesi, gençlere yönelik istihdam ve eğitim projelerinin hayata geçirilmesi ile sosyal uyumun ve kültürel devamlılığın korunmasına yönelik politikalar geliştirilmesi hedeflenmiştir.

Enerji ve Ekonomik Katkılar

2023 yılı itibarıyla barajdan elde edilen elektrik üretiminin Türkiye ekonomisine katkısı 6,6 milyar TL’yi aşmıştır. Barajın yatırım maliyetinin yaklaşık 6 yılda amorti edilmesi öngörülmektedir. Ayrıca Yusufeli Barajı, Çoruh Havzası’ndaki diğer HES projelerinin (Deriner, Borçka, Muratlı) su akışı düzeni ve verimliliğine katkıda bulunmaktadır.

Kamulaştırma ve Yer Değiştirme Süreci

Barajın inşası nedeniyle Yusufeli ilçe merkezi ve üç köy (Tekkale, Göcek, Meşecik) tamamen; 14 köy ise kısmen su altında kalmıştır. Toplamda 16.172 kişi bu süreçten etkilenmiştir. Kamulaştırma işlemleri 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde yürütülmüş, vatandaşlara parasal tazminat veya devlet iskânı arasında tercih yapma hakkı sunulmuştur. Köylerde evlerin %66’sı, tarlaların %85’i, bahçelerin %85’i, bağların %60’ı ve ahır gibi eklentilerin %57’si baraj gölü altında kalmıştır. Yusufeli ilçe merkezi tarih boyunca yedi kez taşınmak zorunda kalmıştır.

Bu son taşınma kapsamında: 2.698 konut, 323 iş yeri, 7 yeni köy yerleşimi, 110 km yol, 46 tünel, 23 köprü ve 92 menfez inşa edilmiştir. Ayrıca 5.844 meyve ağacı ve 1,1 milyon m³ verimli tarım toprağı yeni alanlara taşınmıştır. DSİ ve OGM iş birliğiyle 81.280 fidan dikimi gerçekleştirilmiş, yeni yerleşim yerlerine çevresel ve sosyal uyum sağlamak amacıyla çeşitli yeşillendirme projeleri hayata geçirilmiştir.

^{Yusufeli Barajı Yerleşkeleri (Anadolu Ajansı)}

Sosyal ve Uluslar Arası Etkiler

Yusufeli Barajı’nın etkileri yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda toplumsal, ekonomik ve kültürel düzeyde de belirgin olmuştur. Yeni yerleşim alanları, çağdaş kentsel planlama ilkeleriyle tasarlanmış; afetlere dayanıklı, daha düzenli ve altyapı açısından gelişmiş mahalleler oluşturulmuştur. Bu yeni alanlar, modern içme suyu sistemleri, kanalizasyon altyapısı ve ulaşım bağlantıları ile donatılmıştır. Konut edinme konusunda kırsal bölgelerde daha önce tapu ve mülkiyet belgesi olmayan pek çok vatandaş, baraj süreciyle birlikte resmi hak sahipliği kazanmış, devlet desteğiyle modern konutlara erişim sağlamıştır.

Yeni Yusufeli ilçesinde 2.698 konut ve 323 iş yeri hak sahiplerine teslim edilmiş; ayrıca kırsal mahallelerde 7 köy için yeniden yerleşim alanları kurulmuştur. Bu sürece geleneksel mimari unsurlar da dahil edilerek kültürel uyum gözetilmiştir. İstihdam açısından, inşaat süreci ve yeni altyapı yatırımları, bölgede iş gücü talebini artırmış, birçok yerel esnaf ve taşeron firma için ekonomik hareketlilik sağlamıştır. Özellikle Yusufeli esnafı, geçici de olsa ekonomik canlılık yaşamıştır.

Hindistan (Hirakud, Krishna Nehri), Çin (Shuikou, Yantan), Tayland (Pak Mun) gibi ülkelerdeki yeniden yerleştirme uygulamaları incelenmiş, baraj projelerinin yalnızca altyapı yatırımı değil, aynı zamanda sosyal yeniden inşa süreci olduğu vurgulanmıştır. Dünya Barajlar Komisyonu ve Dünya Bankası raporları, yeniden yerleştirilen toplulukların sosyoekonomik koşullarının iyileştirilmesinin, projenin uzun vadeli başarısının temel koşulu olduğunu göstermektedir.

^{Yusufeli Barajı Belgeseli (YouTube/TRT Belgesel)}