Bursa Santa Maria armudu, Türkiye’nin Bursa iline özgü coğrafi işaret tescilli, Pyrus communis türüne ait yazlık bir armut çeşididir. Santa Maria çeşidi olarak bilinen bu meyve, iri ve konik şekilli olup olgunlaştığında açık sarı kabuğu ve güneş gören yüzeylerinde pembemsi-kırmızı renkleriyle ayırt edilir. Beyaz, orta sulu ve tatlı meyve eti, düşük asitlik ve yüksek sertlik özellikleriyle uzun süre saklanabilir. Yalnızca anaçlara aşılanarak çoğaltılan Bursa Santa Maria armudu, Bursa Ovası’nın geçirgen, organik maddece zengin topraklarında ve iklim koşullarında yetiştirilir ve bu çevresel özellikler ürünün kalite ve aromatik profiline doğrudan katkı sağlar.

^{Bursa Santa Maria Armudu (AA)}

Türü ve Tescil

Türkiye’nin Bursa ili ve belirli ilçelerinde yetiştirilen bu armut, işlenmiş veya işlenmemiş meyve ve sebzeler ile mantarlar grubu içinde yer almakta ve “menşe adı” türünde coğrafi işaretle tescillenmiştir. Tescil no: 1290, tescil tarihi: 16.12.2022, başvuru no: C2021/000492, başvuru tarihi: 24.11.2021. Tescil ettiren kurum Gürsu Ziraat Odası’dır.

Coğrafi Sınır ve Yetiştirme Alanı

Bursa Santa Maria armudu, Bursa ili Gürsu ilçesi; Kestel ilçesi Narlıdere, Dudaklı, Serme ve Barakfaki mahalleleri; Yıldırım ilçesi İsabey, Vakıf ve Samanlı mahalleleri ile Osmangazi ilçesi Armutköy, Çukurcaköy, Dereçavuşköy, İsmetiye, Panayır, Yeniceabat ve Yunuseli mahalelerinde yetiştirilir. Bu coğrafi sınır, Uludağ ve Katırlı Dağlarından taşınan alüvyonlarla oluşmuş bir çöküntü havzasıdır. Deniz seviyesinden yüksekliği 155 m’dir. Bölgenin iklimsel ve toprak özellikleri armudun morfolojik ve biyokimyasal özelliklerini doğrudan etkiler.

İklim ve Toprak Özellikleri

Bursa Ovası’nın yıllık ortalama hava sıcaklığı 14,4 °C, toprak sıcaklığı ise 16,6 °C’dir. Bölge, Uludağ ve Katırlı Dağları tarafından kuzeyden gelen soğuk rüzgârlardan korunur. Ovanın don yapmayan iklimi ve yıl içinde ovaya kar erimesiyle gelen yer altı suyu kaynağı, ürünün gelişiminde belirleyicidir. Toprak yapısı, göl depozitlerinin etkisiyle organik madde ve besin elementleri açısından zengindir. Santa Maria armudu, geçirgen, derin, sıcak ve organik maddece zengin topraklarda yetişir.

Morfolojik ve Biyokimyasal Özellikleri

Bursa Santa Maria armudu iri, iri-orta veya orta büyüklükte olup konik şekillidir; meyve yüzeyi pürüzsüzdür, boyun kısmı uzun, alt kısmı geniştir. Olgunlaştığında kabuğu açık sarıdır; güneş gören yüzeylerinde pembe ve kırmızı renkler oluşur. Meyve eti beyazdır, tatlı ve orta suludur. Kabuk kalınlığı 0,34–0,43 mm, meyve zemin rengi 112–117 Hue açısı, meyve ağırlığı 180–200 g, meyve eti sertliği 5,5–6,7 kg/cm², suda çözünür kuru madde oranı %10,4–12,0, malik asit miktarı 0,56–0,62 ml/100 ml, meyve suyu pH değeri 3,70–4,32, toplam fenolik bileşik miktarı 1,075–1,105 mg/100 g GAE’dir. Meyve, ince kabuğu, açık rengi, düşük asitliği ve yüksek parlaklığı ile ayırt edilir. Suda çözünür kuru madde ve meyve sertliğinin yüksekliği, uzun süre muhafaza edilebilmesine imkân tanır; soğuk hava depolarında 10 ay saklanabilir.

Aromatik Bileşenler

Meyvenin aromatik profili aldehitler (%8,41), alkoller (%6,37), esterler (%44,99) ve diğer bileşenlerden (%16,33 α-farnesen) oluşur. Öne çıkan aroma bileşenleri arasında hekzanal, E-2-hekzenal, 1-hekzanol, etil bütanoat, hekzil asetat ve α-farnesen bulunur. Esterler, aromatik bileşenlerin en yoğun grubudur.

^{Bursa Santa Maria Armudu (AA)}

Üretim Yöntemi

Çoğaltma ve Anaç Üretimi

Bursa Santa Maria armudu, bir kültür armudu olduğu için tohum veya çelikle değil, yalnızca anaç üzerine yapılan aşılama yöntemiyle çoğaltılır. Üretimde kullanılan anaçlar bodur ve yarı bodur türlerden (BA29, MC, Queens A, OHF333) veya yabani ahlat anaçlarından oluşur.

Bahçe Kurulumu

Bahçe kurulmadan önce toprak hazırlanır. Kurulacak meyve bahçelerinde sağlıklı, aşılı ve bir yaşında fidanlar tercih edilir. Dikim mesafesi, kullanılan anaç türüne göre değişir: BA29 ve Queens A anaçları için 4,00 x 1,25 m; MC için 4,00 x 0,50 m; OHF333 için 4,50 x 2,00 m; yabani ahlat anaçları için 5,00 x 5,00 m aralık bırakılır. Toprak yapısı ve uygulanacak bakım işlemlerine göre bu aralıklar değişebilir. Fidanlar, aşı yerleri toprak üzerinde kalacak şekilde, aralık ve şubat ayları arasında dikilir. Dikim sırasında budama uygulanır.

Kültürel Uygulamalar

Toprak İşleme: Bahçeler, sonbaharda hasat tamamlandıktan sonra toprak frezesi veya diskaro ile yüzeyden işlenir. İlkbaharda, bitkiler uyanmadan önce yabancı otlarla mücadele amacıyla, yine yüzeysel bir işleme yapılır.

Sulama: Nisan başından temmuz ortasına kadar sulama yapılır. Bodur ve yarı bodur ağaçlarda damlama sistemi, klasik tip ağaçlarda spring yöntemi tercih edilir. Çeşit yazlık olduğundan, aşırı sulama meyvenin depolama süresini olumsuz etkileyebilir.

Gübreleme: Sonbaharda toprak işlemesi sırasında kompoze gübreler uygulanır. İlkbahar ve yaz dönemlerinde ise azotlu gübreler ve diğer besin maddeleri toprak işleme ile veya damlama sulama yöntemiyle verilir. Gübre miktarları toprak analiz sonuçlarına göre belirlenir.

Zirai Mücadele: Önemli hastalık ve zararlılar arasında armut ateş yanıklığı, kara leke, memeli pas, meyve iç kurdu, armut yaprak piresi, armut psillası ve kabuklu bitler bulunur. Bu zararlılara karşı Tarım ve Orman Bakanlığı’nın erken uyarı sistemine göre belirlenen dozlarda ilaçlama yapılır. Özellikle genç bahçelerde yabancı ot mücadelesinde seçici ve dikkatli uygulamalar yapılır.

Budama ve Seyreltme: Fidanlarda anaç türüne uygun budama sistemleri uygulanır. Şekil budamasında aşırı kesimden kaçınılır. Meyve kalitesini artırmak, hastalık ve zararlılarla mücadeleyi kolaylaştırmak amacıyla her yıl dinlenme döneminde verim budaması yapılır. Ürün miktarının fazla olduğu yıllarda, haziran başında, meyve henüz küçükken seyreltme uygulanır; bir huzmede en fazla iki meyve kalacak veya her 20–30 yaprağa bir meyve düşecek şekilde fazla meyveler koparılır.

Hasat İşlemleri

Hasat zamanı, yetişme rakımına göre farklılık gösterir; temmuz ortasında başlar ve rakım arttıkça sonraki haftalara kayar. Hasat zamanını belirlemede meyve kabuğunun rengi, meyvenin daldan kopma durumu, meyve eti sertliği ve şekerlenme oranı dikkate alınır. Hasat, meyve sapı ile birlikte elle yapılır. Toplanan meyveler 6–7 kg’lık kovalara konur; ardından boylama yapılarak 4–4,5 kg veya 18–20 kg’lık kasalara yerleştirilir.

Depolama

Kasalanan meyveler, yalnızca Bursa Santa Maria armudu için kullanılan soğuk hava depolarına sevk edilir. Ön soğutma odasında 0°C’de soğutulan meyveler, depolarda -1 veya -1,5 °C sıcaklık ve %80–90 nispi nem altında saklanır. Bu koşullarda meyveler yaklaşık 10 ay muhafaza edilebilir.

Pazara Hazırlık

Ambalaj evlerinde kasalar içindeki meyveler sağlamlık, şekil, renk ve kalite kriterlerine göre ayıklanır. İriliklerine göre sınıflandırılan meyveler, talep edilen ambalaj türüne göre viyollü veya derin kasalara yerleştirilerek satışa hazırlanır.

Denetleme

Denetim süreci, Gürsu Ziraat Odası’nın koordinasyonunda yürütülür ve Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bursa İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lapseki Meslek Yüksekokulu Gıda İşleme Programı’ndan birer uzman kişinin katılımıyla oluşturulan denetim kurulu tarafından gerçekleştirilir. Hasat dönemi olan temmuz-ağustos aylarında, yılda bir kez düzenli denetim yapılır. Yeni kurulan bahçelerde ise biri şubat veya mart ayında, diğeri hasat döneminin başladığı temmuz ayında olmak üzere yılda iki kez denetim uygulanır. Denetim kurulu, gerekli görülen durumlarda, şikâyet veya şüphe hâlinde ek denetimler yapabilir.

Denetim kapsamında; üretici sayısı, bahçe büyüklüğü ve konumu (ada, parsel), ağaç sayısı, sulama yöntemleri ve depolardan pazara sunulan ürün miktarı gibi envanter verileri kaydedilir. Yeni kurulan veya mevcut bahçelerdeki yeni dikimlerde fidanların durumu, sulama koşulları, hasat zamanı belirleme ve hasat süreci denetlenir.

Denetim kurulu, kullanılan armut çeşitlerinin uygunluğunu; bahçe kurulumu, yetiştirme süreçleri, hasat, depolama ve pazarlama aşamalarının üretim yöntemine uygunluğunu kontrol eder. Ayrıca ürünün meyve şekli, ağırlığı, kabuk rengi ve kalite özellikleri ile “Bursa Santa Maria Armudu” ibaresi, logosu ve menşe adı ambleminin doğru kullanımını inceler.

Kurul, denetim sırasında kamu veya özel kuruluşlardan ya da bu kurumlarda görevli uzman kişilerden destek alabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil sahibi kurum, coğrafi işaret haklarının korunmasına yönelik hukuki süreçleri yürütür.

^{Bursa Santa Maria Armudu (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)}