Bursa havlusu, Türkiye’nin Bursa ilinde üretilen ve %100 pamuk ipliğinden dokunan, iki yüzeyi de havlı yapıya sahip geleneksel bir tekstil ürünüdür. Eski tip el dokuma tezgâhları, yarı otomatik veya otomatik dokuma tezgâhlarında üretilen bu havlu, en az 3 mm hav yüksekliği, yüksek su emme kapasitesi ve sık dokuma özellikleriyle öne çıkar.

Bursa Havlusu, genellikle bitkisel desenler veya minare motifleriyle süslenebilir; kenarları gerçek kenarlı, saçaklı veya bükümlü-düğümlü olabilir. Doğal ya da sertifikalı kimyasal boyalarla boyanan ürün, coğrafi işaret tesciliyle koruma altındadır ve yalnızca Bursa ili sınırları içinde üretilebilir.

^{Bursa Havlusu (Bursa Büyükşehir Belediyesi)}

Genel Özellikler

Bursa Havlusu, Türkiye’nin Bursa iline özgü olarak üretilen ve coğrafi işaret tesciline sahip bir tekstil ürünüdür. “Havlu / Dokumalar” ürün grubuna ait olan Bursa Havlusu, 09 Ocak 2024 tarihinde 1519 tescil numarasıyla coğrafi işaret olarak kayıt altına alınmıştır. Başvurusu, 04 Eylül 2020 tarihinde Bursa Ticaret Borsası tarafından yapılmıştır. Mahreç işareti türündeki bu coğrafi işaret, yalnızca Bursa ili sınırlarında üretilebilmektedir ve tüm üretim, işleme ve diğer işlemleri bu coğrafi sınırlar içinde gerçekleşmek zorundadır.

Üretim Malzemesi ve Dokuma Yöntemi

Bursa Havlusu, %100 pamuk ipliğinden üretilir. Üretimde kullanılan iplikler; zemin çözgüsü, hav çözgüsü ve atkı olmak üzere üç ayrı iplik sisteminden oluşur. Dokuma işlemi; eski tip el dokuma tezgâhları (kara tezgâh), yarı otomatik ya da otomatik üstten vuruşlu dokuma tezgâhlarında yapılır. Bursa Havlusunun tipik özelliği, iki yüzeyinin de ilmekli, yani havlı olmasıdır. Dokumada kullanılan zemin çözgü iplikleri en az 20/2 Ne ring ipliği (490–520 tur/m büküm), hav çözgü iplikleri tek kat ise en az 16/1 Ne, çift kat ise en az 20/2 Ne pamuk ipliği, atkı iplikleri ise en az 16/1 Ne pamuk ipliğidir. Open-end iplik kullanılmaz.

Havlular genellikle ≥3 mm hav yüksekliğine sahiptir ve tam büküm havlı olarak üretilir. Tam büküm, ipliklerin havlu bünyesinden ayrılmaması ve kullanım sırasında deformasyon yaşanmaması için gereklidir. Havluların en az ağırlığı 400 g/m², atkı ve çözgü sıklığı ise en az 18 adet/cm’dir. Bursa Havlusunun su emme kapasitesi, 10×10 cm’lik örnekte ≤10 saniyedir.

Şekil ve Yapısal Özellikler

Bursa Havlusu; kısa kenarları dikilip gerçek kenar bırakılabilir ya da saçaklı, bükümlü-düğümlü ve bağlamalı şekilde üretilebilir. Gerçek kenar, atkı ipliğinin masura üzerinden kesintisiz aktarılmasıyla kendiliğinden oluşan kenardır. Bükümlü-düğümlü saçaklar, çözgü ipliklerinin çapraz bağlama ve kendisiyle düğüm yapılmasıyla elde edilir. Desen açısından sınırlama yoktur; havlular desensiz olabileceği gibi bitkisel desenler veya minare işlemeleri içerebilir.

Boya Kullanımı ve Boyama İşlemi

Bursa Havlusunun boyanmasında doğal boyalar ve/veya uluslararası standartlarda sertifikalandırılmış kimyasal boyalar kullanılabilir. Boyama işlemi iplik dokuma öncesinde ya da havlu dokunduktan sonra uygulanabilir. Boya pigmentlerinin kumaş üzerinde sabitlenmesi için “fikse” adı verilen sabitleme işlemi gerçekleştirilir. Bu işlemde mekanik hareket ve ısıdan yararlanılır.

Üretim Süreci

Bursa Havlusu, tamamen pamuk ipliğinden üretilir ve üretimde kullanılan dokuma tezgâhları; “kara tezgâh” adı verilen eski tip el dokuma tezgâhları, yarı otomatik veya tam otomatik dokuma makineleridir.

Üretim süreci birkaç aşamada gerçekleşir:

1. Pamuk ipliği, dokuma işleminden önce ya da sonra boyanabilir. Önceden boyanacaksa, doğal boyalar veya uluslararası sertifikalara sahip kimyasal boyalar tercih edilir.
2. Zemin ve hav çözgü iplikleri hazırlanır. Zemin için minimum 20/2 Ne ring ipliği (490–520 tur/m) kullanılır; open-end ipliği kullanılmaz. Hav çözgüsünde, tek kat iplikte en az 16/1 Ne, çift kat iplikte ise en az 20/2 Ne pamuk ipliği kullanılır.
3. Haşıllama işlemi, isteğe bağlı bir hazırlık aşamasıdır. Bu işlem, pamuk ipliğine dokuma sırasında direnç kazandırmak için yapılır ve yalnızca nişasta-su karışımı kullanılarak gerçekleştirilir. İşlem tamamlandıktan sonra iplik üzerindeki nişasta kalıntıları temiz su ile yıkanır, böylece havlunun sertleşmesi önlenir.
4. Haşıllama sonrası iplikler, dokuma makinesine yerleştirilmeden önce çözgü ipliklerinin bir araya toplanmasını sağlayan taharlama işlemine tabi tutulur. Bu aşamada, iplikler “gücü” adı verilen ve çözgü ipliklerinin hareketini kontrol eden elemanlardan geçirilir.
5. Dokuma işlemi sırasında, hav ve zemin çözgüsü ile en az 18 adet/cm atkı ve çözgü sıklığına sahip bir kumaş yapısı oluşturulur. Hav yüksekliği en az 3 mm olacak şekilde, tam bükümlü olarak dokuma gerçekleştirilir. Gerçek kenar şeklindeki havlularda, atkı ipliği masura üzerinden kesintisiz olarak geçtiği için kenarlar kendiliğinden oluşur.
6. Dokuma tamamlandıktan sonra, boyanması gereken havlular boyama işlemine alınır.
7. Boya işlemi tamamlandıktan sonra, pigmentlerin kumaş üzerinde kalıcı olması için “fikse” adı verilen sabitleme işlemi uygulanır. Bu işlemde mekanik hareket ve ısı kullanılır.
8. Eğer havlu gerçek kenarlı üretilmemişse, kenarları dikilir. Gerçek kenarlı havlularda ise kenarlar dikilmez, ancak bazı durumlarda kenar saçaklarına düğüm atılabilir. Bu saçaklar, genellikle bükümlü-düğümlü ve bağlamalı şekilde hazırlanır.
9. Dokuma sırasında kumaş örgüsüyle desen oluşturulabileceği gibi, dokuma sonrası nakış işlemesi de yapılabilir. Nakışlar makineyle ya da elle işlenir. Kullanılan desenlerde bir sınırlama yoktur; genellikle bitkisel motifler veya minare figürleri tercih edilir.
10. Tüm üretim aşamaları tamamlandıktan sonra havlu masaya serilerek görsel kalite kontrolünden geçirilir, ardından paketlenir ve satışa hazırlanır.

Coğrafi Bağ

Bursa Havlusu, Bursa ilinde uzun bir geçmişe sahiptir ve dokumacılık geleneği içinde yer alır. Bu nedenle coğrafi işaret kapsamına alınmıştır ve üretimin her aşamasının Bursa ili sınırları içinde gerçekleşmesi şarttır.

Denetim ve Kontrol Mekanizması

Bursa Havlusunun üretimi ve tescile uygunluğu, Bursa Ticaret Borsası koordinasyonunda oluşturulan üç kişilik denetim mercii tarafından denetlenir. Denetim heyetinde Bursa Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü, Tekstil Mühendisleri Odası Bursa Şubesi ve Bursa Ticaret Borsasından birer uzman yer alır. Denetimler, yılda iki defa düzenli olarak ve gerektiğinde ya da şikâyet üzerine her zaman gerçekleştirilebilir. Denetim kapsamında iplik ve boya malzemelerinin uygunluğu, üretim metoduna uygunluk, hav yüksekliği, iki yüzeyde hav bulunması, hav liflerinin ilmek formunda olması, havlunun ağırlığı, atkı ve çözgü sıklığı, su emme kapasitesi ve Bursa Havlusu ibaresi, logosu ve mahreç işareti ambleminin doğru kullanımı kontrol edilir. Denetim heyeti, kamu veya özel kuruluşlardan veya uzmanlardan hizmet alabilir. Tescil ettiren kurum, hakların korunmasına ilişkin hukuki süreçleri yürütür.

Kullanım ve Ambalajlama

Bursa Havlusu ibareli logo ve mahreç işareti amblemi, ürünün ambalajı üzerinde yer alır. Ambalaj üzerinde kullanılamayan durumlarda ise söz konusu logo ve amblem, işletme içinde kolayca görülebilecek bir yere konumlandırılır.

^{Bursa Havlusu (Bursa Büyükşehir Belediyesi)}