Derik halhalı zeytinyağı, Türkiye’nin Mardin ili Derik ilçesi sınırlarında yetiştirilen Halhalı çeşidi zeytinlerden elde edilen natürel sızma bir zeytinyağıdır. Düşük serbest asitlik oranı ve yüksek fenolik bileşik içeriğiyle karakterize edilen bu yağ, kırmızıbiber acısını andıran belirgin bir yakıcılık hissi verir.

Coğrafi Sınır ve İklimsel Koşullar

Derik halhalı zeytinyağının üretildiği alan, Mardin ilinin Derik ilçesidir. Coğrafi sınır, Akdeniz iklimi ile karasal iklimin etkileşiminin hissedildiği bir bölgede yer alır. Bölgenin kuzey kısmı, batıdan güneye doğru uzanan dağ sıralarıyla çevrili olup güney kısmı ovaya açılmaktadır. Bu topoğrafya, Akdeniz ikliminin etkili olduğu bir mikroklima vadisinin oluşmasına neden olurken, bölge aynı zamanda karasal iklimin kurak koşullarını da deneyimler.

Rakım 600 ile 800 metre arasında değişmekte, bu yükseklik Derik halhalı zeytinyağına duyusal açıdan daha belirgin bir yakıcılık özelliği ve daha uzun raf ömrü kazandırmaktadır. Bölgedeki toprak yapısı kireççe zengin olup potasyum, magnezyum, fosfor, demir, manganez ve bakır bakımından zengindir. Toprak dokusu genel olarak tınlı ve yer yer killi-tınlıdır. Ayrıca, karasal iklim koşulları nedeniyle bağıl nem düşük seviyelerde kalmakta, sulama imkanları kısıtlı olmaktadır. Bu kurak ortam, zeytin ağaçlarının fenolik bileşenler bakımından daha zengin meyveler üretmesine katkı sağlamaktadır.

Botanik Kaynak ve Ürünün Ayırt Edici Özellikleri

Derik halhalı zeytinyağı, yalnızca coğrafi sınırda yetiştirilen Halhalı çeşidi zeytinlerden elde edilmektedir. Ürün natürel sızma zeytinyağı kategorisindedir. Düşük serbest asitlik oranına ve yüksek fenolik bileşen içeriğine sahiptir. Tadımda, dile ve dudaklara kadar yayılan, kırmızıbiber acısını anımsatan belirgin ve uzun süreli bir yanma hissi oluşturur.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Ürünün fiziksel ve kimyasal özellikleri aşağıdaki sınırlar içinde belirlenmiştir:

• Ultraviyole ışığında özgül soğurma (nm):
• K232: en az 1,45 – en çok 2,48
• K270: en az 0,15 – en çok 0,21
• Serbest asitlik (% oleik asit): en az 0,29 – en çok 0,60
• Peroksit değeri (meq O₂ / kg): en az 7,51 – en çok 18,54
• Toplam fenolik madde içeriği (mg gallik asit eşdeğeri / kg): en az 250 – en çok 729
• α-Tokoferol (mg/kg): en az 200 – en çok 400

Yağ Asidi Kompozisyonu

Yağ asidi kompozisyonu da ürünün kimlik ve kalite göstergeleri arasında yer alır:

• Miristik asit (C14:0): % 0,01 – 0,02
• Pentadekanoik asit (C15:0): % 0,01 – 0,02
• Palmitik asit (C16:0): % 7 – 18
• Palmitoleik asit (C16:1): % 1,02 – 2,10
• Heptadekanoik asit (C17:0): % 0,10 – 0,13
• Cis-10-Heptadekanoik asit (C17:1): % 0,14 – 0,25
• Stearik asit (C18:0): % 2,50 – 3,40
• Oleik asit (C18:1n9c): % 60 – 79
• Linolelaidik asit (C18:2n6t): % 0,00 – 0,01
• Linoleik asit (C18:2n6c): % 8,51 – 9,98
• Alfa-Linolenik asit (C18:3n3): % 0,70 – 0,97
• Araşidik asit (C20:0): % 0,20 – 0,62
• cis-11-Ekiosenoik asit (C20:1n9): % 0,24 – 0,35
• Heneikosanoik asit (C21:0): % 0,01 – 0,03
• Behenik asit (C22:0): % 0,05 – 0,17
• Trikosanoik asit (C23:0): % 0,01 – 0,03
• Lignoserik asit (C24:0): % 0,01 – 0,76
• Nervoik asit (C24:1n9): % 0,02 – 0,14
• cis-4,7,10,13,16,19-Dokosahekzaenoik asit (C22:6n3): % 0,01 – 0,04

Ürünün yağ asidi profili, bölgedeki iklimsel ve edafik (toprakla ilgili) koşulların bir bileşkesidir. Kurak iklim, oleik asit oranını ve fenolik bileşik miktarını yükseltmektedir.

Üretim Süreci

Derik halhalı zeytinyağı üretimi iki ana aşamadan oluşur: zeytinlerin yetiştirilmesi ve zeytinlerin yağa işlenmesi.

Zeytin Yetiştiriciliği

Ürünün elde edildiği Halhalı çeşidi zeytinler, yalnızca Derik ilçesi sınırları içinde yetiştirilir. Kurak iklim koşulları nedeniyle üretim sezonu boyunca en fazla 2–3 kez sulama yapılır. Zirai ilaç ve kimyasal gübre kullanılmaz; yalnızca yanmış hayvansal gübre (koyun veya keçi) toprağın gübre ihtiyacını karşılamak için kullanılır.

Zeytinlerin hasadı, meyve renginin yeşil olduğu dönemde, ekim ayından başlayıp kasım ortasında tamamlanır. Hasat işlemi el ile veya makineyle, tanelere zarar vermeden gerçekleştirilir. Çürük veya kusurlu taneler ayrılır. Zeytinler, hava alabilen 20–25 kg kapasiteli plastik kasalara toplanır ve en geç 8 saat içinde işleme alınır. Hasattan sonraki bu kısa süre, ürünün fenolik bileşik içeriğinin, meyvemsilik ve acılığının artmasına katkı sağlar.

Yağa İşleme Süreci

Derik halhalı zeytinyağı, natürel sızma zeytinyağı statüsünde olup üretimde 2 fazlı dekantörlü sürekli sistemler kullanılır. Üretim aşamaları şunlardır:

• Temizleme: Zeytinler, basınçlı hava akımı ile yabancı maddelerden ayrılır, ardından 20–30 °C sıcaklıkta, içme suyu kalitesindeki su ile yıkanır.
• Kırma: Zeytinler, paslanmaz çelikten imal edilmiş kırıcıdan geçirilerek hamur haline getirilir.
• Malaksiyon (yoğurma): Zeytin hamuru 27 °C’yi aşmayan sıcaklıkta ve en fazla 50 dakika süreyle yoğrulur.
• Dekantasyon: Yatay santrifüj prensibine dayalı dekantör, yağ fazını sulu pirinadan ayırır. Dekantör ayrıştırmayı yeterli düzeyde gerçekleştirirse ikinci bir santrifüj gerekmez.
• Seperasyon: Dekantörden çıkan zeytinyağı, içinde kalan katı parçacık ve karasu kalıntılarını ayrıştırmak amacıyla santrifüjlenir.
• Filtrasyon: Yağ, kâğıt veya pamuklu filtrelerden geçirilir. Ayrıca, zeytinyağı paslanmaz çelik tanklarda azot veya inert gazla bekletilerek çökelti ayrılabilir.
• Depolama: Ürün hemen paketlenmeyecekse, maksimum 22 °C’de saklanır.
• Paketleme: Derik halhalı zeytinyağı, gıda ile temasa uygun cam ambalajlarda pazarlanır.

Denetim ve Koruma

Üretim ve ürünün piyasaya arzı, Kızıltepe Ticaret Borsası koordinasyonunda, Dicle Kalkınma Ajansı, Derik İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Mardin İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Mardin Artuklu Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ile Kızıltepe Ticaret Borsasından uzman kişilerin yer aldığı 5 kişilik bir denetim mercii tarafından izlenir.

Denetimler yılda en az iki kez yapılır. Biri bahçelerde zeytin yetiştiriciliğine, diğeri üretim tesisleri ve piyasadaki ürüne odaklanır. Gerek duyulduğunda veya şikâyet üzerine olağan dışı denetimler de gerçekleştirilebilir. Denetim kriterleri arasında; Halhalı çeşidi zeytin kullanımı, üretim aşamalarına uyum, kimyasal özellikler ve gerekirse yağ asidi kompozisyonunun kontrolü yer alır. Ayrıca, ürün üzerinde “Derik Halhalı Zeytinyağı” ibaresinin ve menşe adı ambleminin doğru biçimde kullanılması da denetlenir. Denetim mercii, gerektiğinde kamu veya özel kurum ve uzman kişilerden hizmet alabilir.

Hakların korunması ve yasal süreçlerin yürütülmesi sorumluluğu tescil ettirene aittir.