Hatay halhalı zeytini; Türkiye’nin güneyinde yer alan Hatay iline özgü, Olea europaea L. türüne ait halhalı çeşidi zeytinden elde edilen bir sofralık zeytin türüdür. Coğrafi işaret tescili 08 Mayıs 2023 tarihinde Antakya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından alınmış olup, ürün “mahreç işareti” kapsamında korunmaktadır. Zeytin; kırma yeşil zeytin ve salamura yeşil zeytin olmak üzere iki formda piyasaya sunulmakta, fiziksel, kimyasal ve morfolojik özellikleri ile ayırt edici bir nitelik taşımaktadır.

Coğrafi Sınır ve Ekolojik Koşullar

Hatay halhalı zeytini, yalnızca Hatay ili sınırları içerisinde yetiştirilmektedir. Bölge, yıllık ortalama 2997 saatlik güneşlenme süresi ile Türkiye’nin en uzun güneş alma süresine sahip illerinden biridir. Kış aylarında sıcaklık ortalaması 1,1 – 8,1 °C, yaz aylarında ise 33,0 – 35,5 °C arasında değişmektedir. Yıllık ortalama bağıl nem %60 – 69 düzeyinde seyretmekte, yağış miktarı ise 776,9 – 797,4 mm arasında gerçekleşmektedir. Bu iklimsel parametreler, zeytinin fenolik madde içeriği gibi kalite göstergelerini doğrudan etkilemektedir.

Ürünün Tanımı ve Özellikleri

Hatay halhalı zeytini, yeşil olum döneminde (eylül-ekim) hasat edilen, orta büyüklükte (2,5–3,0 g), ovale yakın yuvarlak şekilli bir sofralık zeytindir. Yüzeyi pürüzsüz, simetrik, meyve eti orta sertlikte ve düşük acılıktadır. Çekirdek meyve etinden kolaylıkla ayrılabilir. Zeytin, yerel halk arasında kökeni Arapçaya dayanan “hilhale” adıyla da anılmaktadır.

Zeytin, yüksek yağ oranına (> %21), düşük nem oranına (< %47) ve 322 – 525 mg/kg yağ arasında değişen toplam fenolik madde içeriğine sahiptir. Palmitik asit düzeyinin düşük olması da ürünün ayırt edici özelliklerindendir.

Morfolojik ve Fiziksel-Kimyasal Özellikler

Hatay Halhalı Zeytini Ağacı

• Taç şekli: Küresel
• Ağaç büyüklüğü: Orta
• Yaprak büyüklüğü: Geniş
• Meyve tutumu: Yüksek
• Üretim şekli: Çelik
• Çiçeklenme dönemi: Mayıs
• Meyve bağlama: Mayıs–Haziran
• Olgunluk: Yeşil olum — Eylül–Ekim; Siyah olum — Aralık

Hatay Halhalı Zeytini Meyvesi

• Boyut: 17,2–18,6 mm; En: 14,2–16,3 mm
• Şekil: Yuvarlağa yakın, silindirik
• Renk: Zeytin yeşili
• Simetri: Boyuna ve enine
• Meyve eti – çekirdek bağlantısı: Zayıf
• 100 dane ağırlığı: 219–251 g
• Yağ kompozisyonu:
• Oleik asit: 67,2 – 71,6 mg/kg
• Palmitik asit: 14,3 – 14,7 mg/kg
• Linoleik asit: 5,02 – 7,88 mg/kg

Üretim Süreci

Bahçe Kurulumu: Fidan dikimi ekim–mart aylarında yapılır. Toprak yapısı organik maddece zengin, hafif kireçli, iyi drene edilmiş ve pH değeri 6–8 aralığında olmalıdır. Bahçeler kare, dikdörtgen ya da üçgen şekillerde tesis edilir. Ağaçlar arası mesafe 5–7 metre arasında değişir.

Sulama: Zeytin ağacı vejetasyon sürecinde 750–800 mm yağışa ihtiyaç duyar. Bu su ihtiyacının karşılanamadığı durumlarda ilave sulama gereklidir. Aksi halde verim ve kalite düşebilir.

Gübreleme: Gübreleme, toprak analizine dayalı olarak kimyasal ya da organik gübrelerle gerçekleştirilir. Genellikle dikim çukuruna uygulanır.

Hasat: Hasat işlemi eylül–ekim aylarında yapılır. Zeytinler el ile, mekanik yöntemlerle ya da sırıkla toplanır. Zeytinin toprakla temas etmemesi için örtü kullanılır ve plastik kasalarda taşınır.

Budama: Budama, hasat sonrası yapılır. Genç fidanlarda ilk iki yıl yapılmazken, sonraki yıllarda ağacın verimini ve şeklini düzenleyecek şekilde gerçekleştirilir.

İşleme ve Tüketime Sunum

Zeytinler iki formda piyasaya sunulur.

• Kırma Yeşil Zeytin: Geleneksel olarak taş ya da tokmakla kırılır, içme suyu kalitesinde suda 1 – 1,5 ay bekletilerek acılığı giderilir.
• Salamura Yeşil Zeytin: Kostik (sodyum hidroksit) ile işlem görür, ardından su ile durulanır ve tuzlu salamurada bekletilir.

Salamura ve Ambalajlama

Salamura hazırlanırken geleneksel yöntemde “yumurta ayarı” kullanılır (%20–22 tuz). Endüstriyel üretimde ise bu oran %12–15 arasında olur. Ürünler 250–1000 g’lık plastik ya da cam ambalajlarla satışa sunulur. Raf ömrü 6–12 ay arasıdır.

Denetim Süreci

Ürünün üretimi ve işlenmesi süreci, Antakya Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda oluşturulan üç kişilik denetim kurulu tarafından izlenir. Kurulda Hatay İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Mustafa Kemal Üniversitesi ve ATSO temsilcileri yer alır. Denetim yılda bir defa düzenli olarak, ayrıca ihtiyaç halinde gerçekleştirilmektedir.

Denetim kriterleri şunlardır:

• Zeytin çeşidinin uygunluğu,
• Üretim ve işleme metoduna uygunluk,
• pH, tuz, fiziksel ve duyusal özelliklerin standarda uygunluğu,
• Mahreç işareti, logo ve etiket kullanım uygunluğu.